1 Ramiz Dəniz
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
59 Bəzi alimlər iddia edirlər ki, hələ şahzadə Enrike (Henrix) Dəniz Səyyahının sağlığında 1440-cı illərdə tərtib olunan qədim dənizçi xəritələrində dolayısı yolla, portuqal gəmilərindən biri, Braziliyanın indiki Pernambuku ştatının ərazisinə yan alması göstərilirdi. Təəssüflər olsun ki, həmin sensassion faktı təsdiqləməkdən ötrü sənədlər qalmayıbdır. Səbəb isə odur ki, həmin dövrdə Lissabonda təşkil olunan dənizçi ekspedisiyaları barəsindəki məlumatlar məxfi şəkil- də kodlaşdırılırdı. Çünki Avropanın güçlü dəniz dövləti sayılan Venetsiya, Araqon kimi krallıqlar Atlantik okeanı- nın sahillərində yerləşən naməlum əraziləri kəşf etmək üçün ekspedisiyalar təşkil edirdi və bu sahədə Portuqaliya ilə rəqabət aparırdı. Portuqallar isə məxfi şəkildə həyata keçirdikləri kəşfləri rəsmiləşdirməkdən ötrü, Vatikanda əyləşən pontifiklərin bullalarını əldə edirdilər. Bir çox mütəxəssislər bildirirlər ki, onlar bu məsələdə rüşvətdən istifadə edərək, öz rəqiblərini Atlantikaya çıxmağa maneəçilik törədirdilər. Andrea Bianko yaxşı oxunmayan əfsanə yazılmış və iri torpaq ərazisi göstərilmiş bir xəritə tərtib edir. Yul Oldemin (1894) fikrincə, portuqallar Braziliyanı hələ 1448-ci ilə qədər kəşf ediblər. O, əfsanəni oxuyan zaman “hansısa bir adanın 1500 mil qərbdə yerləşdiyi” kimi başa düşür. 60 Oldem elə zənn edir ki, söhbət Yaşıl Burun adalarından 1520 mil qərbdə yerləşən Braziliyadan gedir. Bu məsələyə dair Oldemin baxışlarını portuqal alimi Batalya-Reyş fəal müdafiə edir, lakin bu fikir ictimaiyyət arasında geniş əks-səda doğurmadı. 1 Reallıq baxımından bu da qeyri-ciddi iddia sayılır. Ona görə ki, portuqal dəniz səyyahları gedib Braziliya sahillə- rinə çıxsaydılar, elə həmin tarixdən kəşf olunan torpaq ərazisini özününküləşdirərdilər. Həmin faktı gizlətməyin heç bir əsası yox idi. Ortaya səbəb qoysalar ki, Portuqaliya qonşu dövlətlərdən çəkinirdi, bu real fikir sayılmır. Çünki həmin dövrdə Kastiliyanın başı Rekonkistaya qarışmış, Venetsiya Aralıq dənizində hegemonluq etmək üçün Genu- ya və ərəb dəniz quldurları ilə münaqişə aparmış, Osmanlı Türkiyəsi Bizans ilə qarşıdurmada, Fransayla İngiltərə bir- biriləri ilə 100 ildən artıq idi ki, müharibə edirdilər. Onda Portuqaliya kimdən ehtiyat edirdi? Heç kimdən! Sadəcə, Yula Oldemin fikirinə zidd olaraq portuqal dəniz səyyahları nə Braziliya, nə də ki, ona yaxın olan sahillərə gedib çıxmayıblar. Lakin bu o demək deyil ki, onlar passivlik edərək Atlantik okeanında ekspedisiyalar təşkil etməyiblər. 1 Дж. Бейкер. История географических открытий и исследований. Перевод с англ. под редакцией и с предисловием Магидовича И. П. М., «Издательство иностранной литературы». 1950. стр. 44. 61 Dəniz ekspansiyaları ilə məşğul olan portuqallar təxminən 45 il ərzində Pireney yarımadasına və Afrikanın şimal-qərb sahillərinə yaxın olan bütün adaları kəşf edib, onları Portuqal krallığının ərazisinə daxil etdilər. 1419-cu ildə Bohador burnuna yollanan iki portuqal zadəganı Juan Qonsalviş Zarku və Triştan Vaş Teyşeyranın gəmiləri fırtına zamanı qərb istiqamətində qat-qat uzağa atılır və nəticədə onlar sıx meşə ilə örtülmüş ada ilə rastlaşırlar. Onlar Madeyra adasının kəşfinin təməlini qoyurlar. Qonsalu Velyu Kabralın başçılığı altında Portuqal kralı I Juanın oğlu şahzadə Enrike Dənizsəyyahının (1394-1460) tapşırığına əsasən, Portuqaliyadan qərb istiqamətinə göndərilən ekspedisiya ilə 1427-1432-ci illərdə Azör adalarını kəşf edir. 1456-cı ildə isə venetsiyalı Alvize (Luici) da Kadamosto və genuyalı Antonio Uzodimare Kobo Verde (Yaşıl Burun) adalarını aşkarlayırlar. Ümumiyyətlə, portuqal dəniz səyyahları – Jal İoniş (1435-ci il), Afonso Qonsalviş Baldaya (1436), Antan Qon- salviş və Nunu Triştan (1441), Lansaroti Pisanya (1444- 1445), Diniş Diaş (1445), Alvaru Fernandiş (1446), Ayriş Tinoku (1447), Dioqu Qomiş (1456), Alvize da Kadamosto və Antonio Uzodimare (1456), genuyalı Antonio Noli (1460), Dioqu Afonso (1462), Peru di Sintra (1461-1462), Fernan Qomiş (1469), Sueyru da Koşta (1470), Juan di 62 Santaren və Peru di İşkular (1471), Ruy di Sikeyra (1472), Fernan de Po (1472), Dioqu Azanbuj (1481), Dioqu Kan (1482-1484 və 1485-1487), Bartolomeu Diaş (1487-1488) - ara vermədən Afrikanın şimaldan tutmuş cənub nöqtəsinə kimi bütün qərb sahilini kəşf edərək, sonrakı dəniz səyahət- ləri üçün hazırlıq işlərini görməyə başladılar. Beləliklə, portuqallar 1425-ci ildən Madeyrada, 1432-ci ildən Azör adalarında məskunlaşır, 1460-cı ildə isə Yaşıl Burun adalarını ələ keçirir. Dioqu Qomeş 1456-cı ildə 180 funtluq qızıl qumla Qambiyadan Lissabona gəlir. O, həmin qızılı yerli əhalidən adi şüşədən düzəldilmiş bəzəklərlə dəyişir. Bu xəbər tezliklə, Kastiliyaya çatır, lakin daxildə gedən Rekonkista, onu Atlantik okeanında sərbəst fəaliyyət göstərməyə imkan vermir. Bundan istifadə edən Portuqa- liya atlantikadakı təsirini daha gücləndirir. Atlantikada ekspansiyanı görən başqa dövlətlərin dəniz- çiləri öz bəxtlərini sınamaq üçün Portuqaliyaya üz tuturlar. Bu səbəbdən italyan, katalon və andaluz dənizçiləri portu- qal dəniz donanmasında işlə təmin olunur və bununla da uzaq ölkələrə olan səyahətlərdə iştirak edirlər. 1448-ci ilə qədər portuqal dəniz səyyahları Jal İoniş, Afonso Qonsalviş Baldaya, Antan Qonsalviş, Nunu Triştan, Lansaroti Pisanya, Diniş Diaş, Alvaru Fernandiş və Ayriş Tinokunun ekspedisiyaları yalnız Afrikanın şimal-qərb Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|