Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 
10.5. Makroiqtisodiy prognozlash modellari 
Makroiqtisodiy darajada iqtisodiy prognozlarni tuzishda iqtisodiy – matematik 
modellar keng qo‘llaniladi. Bularga bir va ko‘p omilli iqtisodiy o‘sish modellari, 
MD ni taqsimlash modellari, tarkibiy tarmoq va asosiy fondlarni qayta tiklash 
modellari, investitsion oqim xarajati modeli, turmush darajasi va iste’mol tarkibi 
modellari, kengayib borayotgan eko siyosat modeli, ish xaqi va daromadlarni 
taqsimlash modellari kiradi. 
Xalq xo‘jaligi balansini prognozlashlashtirishni mukammalashtirishning 
muxim yo‘nalishi iqtisodiy o‘sishning asosiy parametrlarini prognozlashtirishni 
verifikatsion- statistik yondashish dinamik vaqt qatori ma’lumotlaridan maksimal 
foydalanishga asoslangan xolda ularning xaqiqiy iqtisodiy jarayonlar bilan mosligini 
va baxolanayotgan sharoitlar ma’nosini tekshirishni ko‘zda tutadi. Iqtisodiy 
prognozlashtirish makroiqtisodiy modellar tizimida bu usuldan foydalanish xalq 
xo‘jaligining balanslashtirilganligi, tarkibiy va omilli jixatlarini o‘rganish va 
ularning optimallik prinsipi asosida sintezlash bilan bogliq.
 
Xalq xo‘jaligi balanslashtirilgan omili jixatidan mahsulotni chiqaruvchi ob’ekt 
xamda ishlab chiqarish omillari xarajatlari (asosiy fondlar va mexnat 
resurslari)orasidagi bogliqliqqa asoslanadi. U ishlab chiqarish omillari orasida 
ma’lum miqdorda mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlab turuvchi proporsiyani 
aniqlashga borib taqaladi. 
Balanslashtirilganlik (vaqt oraligi) jihati ishlab chiqarish omillari sarflarini 
vaqt bo‘yicha taqsimlash va ular o‘zaro bog‘liqligida erishiladigan samaraga 
asoslanadi. Asosiy vaqt oralig‘i xususiyatlari asosiy fondlarni qayta tiklash bilan 
bog‘liq. Vaqt oraligida balanslashishga erishish uslubi xarajatlar va ular keltiradigan 
samaraning kechikib kelishini xisobga oladigan tenglamalardan foydalanishga 
asoslangan xamda asosiy fondlarni, takror ishlab chiqarish jarayonini aniqlovchi 
vaqt oralig‘iga bog‘liq ko‘rsatkichlarning o‘sish suratini xisobga olish bilan bog‘liq. 
Ushbu usul asosiy fondlarning qayta ishlab chiqarish jarayonini, vaqt oralig‘i 
xususiyatlarini ifodalovchi, narx indekslarini, kapital quyilmalar va asosiy 
fondlarning tushish va chiqib ketish manbalari va miqdorini xisoblash va kechikish 
usullari bilan farqlanuvchi modellar guruxini tuzish imkonini beradi. 
Balanslashtirilganlikning tarkibiy jihatidan ijtimoiy qayta ishlab chiqarishni 
birinchi va ikkinchi bo‘limlari orasidagi proporsiyalar xamda tarmoqlararo tarkibiy 
modellar ishlab chiqarish fondlari, ishlab chiqarish qo‘yilmalari va mexnat 
resurslarining tarmoq strukturasini prognozlash tizmidan keng foydalaniladi.