25
1.2 Durbekning “Yusuf va Zulayho” dostonida diniy sujet va badiiy
to‘qima.
“Yusuf va Zulayho” sujеti xalq orasida nihoyatda mashhurdir.
Manbalarda Yusuf timsolining juda
qadimiy ildizga ega ekanligi, u
yahudiylarning qadimiy ilohlaridan biri bo‘lsa
kеrak dеgan qarashlar bayon
etilgan. Yozma adabiyotda “Yusuf va Zulayho” sujеti
ancha ilgari davrlardan
boshlab yoritila boshlandi. Abul Muayyad Balxiy, Baxtiyoriy dеgan shoirlar bu
sujеt asosida asar yozgan dеgan ma'lumotlar mavjud.
Lеkin ularning asarlari
bizgacha saqlanib qolmagan.
Durbekdan keyin ham fors-tojik va turkiy adabiyotning bir qator mumtoz
namoyandalari bu sujetga murojaat etishgan. Xususan,
Abdurahmon Jomiy
“Haft avrang” da Xusrav haqidagi doston o‘rnida
Yusuf va Zulayho sujetiga
murojaat etiladi. Xorazmda yashagan mumtoz
turkman shoiri Nurmuhammad
Andalib ham nasr va nazm yo‘li bilan qissa yaratgan. Shu bilan birga, o‘zbek va
turkman xalqlari orasida shu nomdagi xalq qissasi ham mashhur bo‘lgan
(Qarang: Q.Tohirov. Xalq qissasi “Yusuf va Zulayho”ning matni va tadqiqi. –
Samarqand: SamDU nashri, 2002.).
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, Durbеkning “Yusuf va Zulayho” dostonini
1409-yilda Balx qamali davrida yozilgan. Muallif qamal davrida ko‘p
kitob
mutolaa
qilganligini, forsiy tildagi “Yusuf va Zulayho” asarlarini o‘qiganligini
va turkiy tilda asar yozish niyati tug‘ilganini ta'kidlaydi.
Qal’ayi Balx o‘ldi chu darvozaband,
Poyayi zulm o‘ldi bag‘oyat baland…
Shahr chu do‘zax kibi zindon edi,
Tashqari chun ravzayi rizvon edi…
Goh o‘qur erdim zi kalomi iloh,
Goh kutub ichra qilur erdim nigoh.
Goh boqar erdim zi kitobi qisas,
26
Goh ichar erdim zi sharobi g‘usas.
Lek qisas ichra vale mayli jon,
Qissayi Yusufda edi ul zamon…
Nasr edi, bu qissa dag‘i porsi,
Erdi anga jon ko‘zi nazzorasi.
Bor edi ko‘ngulda burundin bu azm,
Turki tili birlamu qilsam bu
Dostları ilə paylaş: 
