Yeni azərbaycan partiyasi gəNCƏ ŞƏHƏr təŞKİlati y u s if o V m ü b a r iZ İm r a n o ğ L u
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1 Bax: Ramiz Mehdiyev. «Türkçülük tarixin gözü ilə, yaxud milli ideya əsrlərin qovuşuğunda» - «Azərbaycan: tarixi irs və müstəqillik
- 1 Bax: Ramiz Mehdiyev, həmin əsər, s. 192.
- 1 Bax: Ramiz Mehdiyev, həmin əsər, s.204.
- 1 Bax: Nizami Cəfərov. Azərbaycanşünaslığa giriş. Bakı-2002, s.91.
təzahürlərinin mövcudluğunu ictimai fikir tarixinin real ünsürü kimi qiymətləndirir. İctimai fikir tarixin də reallıq olan bu mülahizələrin və yanaşmaların qə bul edilməsi o demək deyildir ki, milli dövlətçiliyin ideologiyası olan azərbaycançılığa dair fikir müxtəlif liyinin özü də ictimai həyata tətbiq oluna bilər. Azər- baycançılıq anlayışının milli dövlətçiliyin mənafeyi baxımından araşdırılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ramiz Mehdiyev məsələni araşdırarkən göstərir ki, Azərbaycan «milli ideyası»na aid olan fikir və mülahizələrdə iki başlıca
istiqaməti görmək
mümkündür. Birincisi, «türkçülük, türk - islam təfəkkürü və «azərbaycançılığ»ın millətçilik kimi başa düşülməsi, ikincisi isə Azərbaycan «milli ideyası»nm romantikləşdirilərək türkləşdirilmə kimi başa düşülməsindən ibarətdir.1 Ramiz
Mehdiyev türkçülük ideyasının yaranmasının tarixi bir zərurətdən meydana gəldiyini göstərir: «Sözün qısası, «türkçülük» ideyasının yaranması tarixi zərurət - türk etnosunun məhv olmaq və dünyanın hakim millətlərindən biri kimi siyasi səhnədən çıxmaq təhlükəsindən qorünmaq zərurəti ilə əlaqədar idi. Lakin «türkçülük» ideyası bir - birinə qarşı mübarizə aparan ideyalar aləminə 1 Bax: Ramiz Mehdiyev. «Türkçülük tarixin gözü ilə, yaxud milli ideya əsrlərin qovuşuğunda» - «Azərbaycan: tarixi irs və müstəqillik fəlsəfəsi». Bakı-2001, s.188-189. 10 «panturançılıq» kimi ümumi anlayış şəklində daxil olmuşdur ki, onun da məqsədi bütün türk xalqlarını bir dövlətdə birləşdirmək idi».1 Azərbaycançılıq anlayışı ilə türkçülüyü qarışdıranlar, əlbəttə
ki, tarixiliklə müasirlik arasındakı əlaqə və münasibətləri unudaraq yaddan çıxarırlar. Tarixən türk xalqlarının vahid bir dövlət qurumuna daxil olmaları barədə bu və ya digər mənbələrdən məlumat almaq mümkündür. Məsələn, «Kitabi - Dədə Qoruqd»dakı 24 qəbilə - tayfa birliyi, 24 tayfada birləşən Səlcuq hakimiyyətinin mövcudluğu, Səlcuqun nəvəsi Toğrul bəyin 1038-ci ildə özünü sultan elan etməsi ilə Şərqdə böyük Səlcuq imperiyasının yaranması (1038 - 1157) və s. digər tarixi gerçəkliklər türklərin vahid dövlətdə birləşməsini təsdiq edən reallıqlardan ibarətdir. Digər tərəfdən, türk xalqlarının Şimaldan Cənuba» Şərqdən Qərbə tarixi yayılmaları onların böyük bir imperiya daxilində mövcud olduqlarını təsdiq edən faktlardır. Lakin indi zaman bizi həmin tarixi mərhələdən xeyli uzaqlaşdırmışdır. Türk xalqları indi ərazi cəhətdən, dövətçilik qurumu baxımından, etnopsixoloji cəhət dən, dil normaları baxımmdan diferensiallaşmışdır. Hər bir xalqın özünə məxsus milli - etnik ənənələri yaranmışdır. Buna görə də məsələn, qazax dilində, mədəniyyətində, məişətində, sosial - iqtisadi həya- 1 Bax: Ramiz Mehdiyev, həmin əsər, s. 192. 11
tmda əlbəttə ki, qırğız, qaraqalpaq, Altay, özbək, türkmən, tatar, çuvaş, kumık, noqay, qaraçay - balkar, qaqauz xalqlarından fərqlənən fərdi cəhətlər meydana gəlmişdir. Eləcə də Azərbaycan xalqına məxsus etnik prosesləri millilik baxımından başqa türk xalqları ilə tam eyniləşdirmək mümkün deyildir. Odur ki, türkçülük ideyasını Azərbaycan həyatına tətbiq etməklə bağlı olan ideyalar həqiqi mənada romantizmdən, xəyalpərəstlikdən başqa bir şey deyildir. Ona görə də Ramiz Mehdiyev haqlı olaraq yazır ki, «Milli ideyanın əsasını, başlıca amalını xəyali ideyalar və romantik arzular deyil, tarixi ənənələrə, əvvəlki nəsillərin təcrübəsinə və dövrün ruhunua uyğun olan milli dövlətçiliyin yaradılması təşkil edir. Xalqımız tarixi təcrübədən və son illərin praktikasından məhz bu qənatə gə imişdir»J. Başqa bir tərəfdən, «türkçülük» ideyasının Azərbaycan ideologiyasına tətbiqi
Azərbaycan etnosonu ölkə ərazisində yaşayan başqa etnik təbəqədən ayırmaq deməkdir. Halbuki Azərbaycan xalqı minilliklər boyu, əsrlər boyu ölkə ərazisində məskun olan bir çox etnik təbəqənin qaynayıb - qarışması və qovuşması nəticəsində yaranmışdır. Bu etnik proseslərdə yaxınlaşma və birləşmə elə bir vüsət təşkil etmişdir ki, onların inteqrasiyası vahid bir Azərbaycan millətinin təşəkkülünü meydana
1 Bax: Ramiz Mehdiyev, həmin əsər, s.204. 12 gətirmişdir. Nizami Cəfərov belə bir fikrin təsbit olunması üçün dəlillər gətirir ki, türk əsaslı Azərbaycan xalqının və Azərbaycan millətinin formalaşdığı məkan
Azərbaycan ərazisindən ibarətdir. Eyni zamanda, Nizami Cəfərov Azərbaycan xalqının formalaşmasında iki mühüm dövrün mövcud olduğunu göstərir. Bunlardan biri diferensiasiya, ikincisi isə inteqrasiya dövrü adlandırılır. Nizami Cəfərovun həmin
mülahizəsində deyilir: «Diferensiasiya dövrü dedikdə türk etnosunun müxtəlif xalqlara (o sıradan Azərbaycan türklərinə, yaxud Azərbaycan xalqına) ayrılmsı prosesinin., intensiv dövrü nəzərdə tutulur. İnteqrasiya isə Azərbaycan cəmiyyətinin etnik tarixinin sonrakı dövrlərinə aid olub türk (və bir sıra qeyri - türk etnoslarının) konsolidasiyası, bütöv bir xalq təşkil etməsi prosesindən ibarətdir»1. Nizami Cəfərov Azərbaycan xalqının bir etnik
vahid kimi
formalaşmasının üç mərhələ üzrə baş verməsi fikrini irəli sürür. Birinci mərhələ hun qıpçaq türklərinin Azərbaycanda məskunlaşması dövründən ibarət hesab edilir. Tarixdən məlum olduğu üzrə hun qıpçaqlar Azərbaycan ərazisində eramızın ilk
əsrlərindən yayılmağa başlamışdır. 1 Bax: Nizami Cəfərov. Azərbaycanşünaslığa giriş. Bakı-2002, s.91. 13
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|