Yazılmış ilk ve en önemli çalışmalardan biridir. Platon bu diyaloğunda

396

Bilgi  güzelliği  aşaması,  Leylâ  ve  Mecnun’da  “birlik  aşaması”  olarak 

ifade  bulur.  Mecnun’un  çölde  geçirdiği  süreçte  iyinin  ve  kötünün, 

güzelin ve çirkinin, varlığın ve yokluğun bilgisine de erişmiş, sevginin ve 

zulmün farkına da varmıştır. Çöl, şerrin ve zulmün ulaşamadığı, insanın 

özündeki iyiliğin korunduğu bir yer olarak ona bu bilgiyi vermiş, insan 

dünyasındaki şerden uzak tutmuştur. Çöl, bir ayrılık yeridir, bir yalnızlık 

yeridir.  Ama  orada  saflaşma  ve  arınma  sayesinde  evrendeki  birlik  de 

keşfedilir. Eğer evrende canlı ve sürekli yaşanan, temelinde sevgi olan bir 

birlik varsa, o zaman ayrılığın da olmaması gerekir. Dolayısıyla, bilgideki 

güzellik aşaması, Mecnun için, evrendeki birliğin algılandığı, hissedildiği 

ve yaşandığı bir aşamadır. Birlik, Mecnun’a Leylâ’dan ayrı olmadığını, 

evrendeki birlik içinde ayrı değil, bir oldukları duygusunu verir. Bu birliğin 

ruhunu oluşturan şey, sevgidir. Birlik, sevgi içinde oluşur, sevgiyle oluşur. 

Bu sevgiyi duymayanlar, varlıktaki birlik ve bütünlüğü de hissedemezler. 

Sevgi,  ayrı  ayrı  bedenleri  ve  canları  birleştirir,  bir  can  haline  getirir. 

Seven ve sevilen arasındaki sen ve ben sınırı ortadan kalkar. Bu husus, 

Leylâ ve Mecnun’da “Bizim için gerçek birdir. Birlikte iki ayrı görüntü 

bulunmaz.” diye ifade bulur. Bu bütünlükte “âşıklar ten, sevgili ise candır. 

Ten gözle görünen, can ise tende gizli olandır” (Fuzûlî, 2006: 403). Birlik 

aşamasında,  görünür  güzelliğe  olan  bağlılık  sona  erer.  Fiziksel  varlığa, 

görünür  güzelliğe  düşkünlük  zayıflar.  “Sevgilinin  fiziksel  güzelliğine 

meyleden,  gönül  alıcı  sevgilinin  yanağından  hoşlanan,  candır...  Benim 

canıma  yazıklar  olsun  ki,  beni  terk  edeli  çok  oldu,  cismimde  artık  bir 

başka can bulunuyor. Tenimdeki can, gözümdeki nur ve ciğerimdeki kan 

sensin...  Sen beni benden kurtardın, ben seni kime şikâyet edeyim. Daima 

sen bende tecelli ediyorsun. Ben senden başkaları ile ilişiğimi kesmişim. 

Eğer ben ben isem sen nesin ey yar? Ve eğer sen sen isen, ben zavallı neyin 

nesiyim?” (Fuzûlî, 2006: 485). 

Göreli  güzellik  yerini  tinsel  güzelliğe  bırakır  ve  sevgilinin  fiziksel 

varlığına  olan  bağlılık  zayıflar.  Onu  kendinde,  kendini  onda  görür.  Ben 

ve sen kalkar, benin ve senin birliği oluşur. Bu, sevginin olgunlaşmasının 

göstergesidir. “Kâmil aşk isteyen şekil güzelliğinden sakınır. Çünkü şekle 

bağlanmak, âşığı olgunluk sahibi kılmaz. Şekilcilik aşk ehlinin cehaletine 

delildir, hâlbuki akıllı olan bir gün ayrılacak olanla birleşmez.” Ama bunun 

için kalbin sevgiyle temizlenmesi, arınması gerekir. Birlik aşaması, artık 

şunun ya da bunun güzelliğinin söz konusu olduğu bir aşama değil, tek tek 

güzelliklerin kendilerini güzelliğin özünde kaybettikleri bir aşamadır. Zira 

“Tevhit ehli idrak sayfasına zülüften ve benden nakış çekmez...  Mana ehli 

şekil için iradesini asla kaybetmez. Hakikat cevherini mecaz cahilliğine 

---

397

çiğnetmez.  Gönül  ehli  olan  suret  ehlinin  hilesine  bağlanmaz”  (Fuzûlî, 

2006:  489).  Mecnun’un  Leylâ’yı,  Leylâ’nın  Mecnun’u  tanımaması, 

fiziksel varlığa bağlılığın ortadan kalktığını da gösterebilir. Mana âleminde 

buluşmak,  görünüşe  değer  verme,  fiziksel  ve  duyusal  güzellik  alanında 

kalmaktan ötedir. Mana âleminde birleşenler, aşkı orada yaşayanlar, oranın 

havası  ile  kendisini  terbiye  edenler,  görünüşe,  şekle,  oluşup  bozulana 

değer vermekten, ona bağımlı olmaktan kurtulurlar. Birlik, böyle bir varlık 

yapısı gösterir. 

4.5. Mutlak Güzellik Aşaması: Diotima, güzelliğin ve sevginin son 

aşamasına  gelince,  iyice  coşar:  “Şimdi  can  kulağıyla  dinle  beni”  diye 

Sokrates’i anlatacağı düşüncelerin önemi konusunda uyarır. Bu uyarının 

haklı  bir  gerekçesi  vardır:  Artık,  güzellik  aşamalarının  sonuna,  tüm 

güzelliklerin  kendisinden  pay  aldığı  ana  güzelliğe,  mutlak  güzelliğe, 

“güzelliğin özüne” gelmiştir sıra. “Sevginin şimdi vardığımız yerine kadar 

götürülen  adam,  bütün  güzel  şeyleri  birbiri  ardı  sıra  ve  gerekli  düzen 

içinde gördükten sonra, girdiği yolun sonuna ulaşarak, birdenbire eşsiz bir 

güzellikle, güzelliğin özüyle karşı karşıya gelecek. İşte buna ermek içindi 

bütün emekleri. Bu güzellik artık hep var, doğumsuz, ölümsüz, artmaz, 

eksilmez bir güzelliktir, bir bakıma güzel, bir bakıma çirkin, bugün güzel, 

yarın çirkin, şuna göre güzel, buna göre çirkin, bir yerde güzel, bir yerde 

çirkin bir güzellik değildir. Bir güzellik ki, kendini bir yüzle, elle, ayakla, 

bedene bağlı hiçbir şeyle göstermeyecek, ne bir söz olacak, ne bir bilgi, bir 

canlıda, belli bir varlıkta bulunmayacak, ne canlıda, ne yerde, ne gökte, 

hiçbir yerde, kendi var, kendinden var, kendisiyle hep bir örnek. Bütün 

güzellikler ondan pay alır; kendisi onların parlayıp sönmeleriyle ne artar, 

ne eksilir, ne de bir değişikliğe uğrar” (Platon, 1995: 68). 

Güzelliğin bu aşamasında, sevgi de en üst seviyeye kavuşur. Birdenbire 

“güzelliğin özü” ile karşı karşıya gelen kişi, o anda, bir ömrü dolduracak, 

bir hayatı yaşanmaya değer kılacak bir sevinç ve mutluluk yaşar. “İnsanın 

salt güzellikle karşı karşıya geldiği o an yok mu, sevgili Sokrates, işte yalnız 

o an için insan hayatı yaşanmaya değer! dedi Mantineialı yabancı kadın. 

Günün birinde onu görürsen hiçe sayarsın artık altınları, süsleri püsleri, o 

şimdi aklını başından alan, hep yanlarında kalmak, yüzlerine bakmak için 

seni de herkes gibi yemekten içmekten eden sevgilileri. Düşün ne olur, 

bir  görebilirse  insan  güzelliğin  kendini,  her  şeyden  soyunmuş,  arınmış, 

katıksız!  İnsanın  tenine,  bedenine,  rengine,  daha  bir  sürü  ıvır  zıvırına 

bulanmış güzelliği değil, bir tek görünüşüyle tanrı güzelliğini! Böyle bir 

güzelliğe gözleri kaldırıp bakmanın, onunla kaynaşmanın yolunu bulanın 

---