Yastı mexanizmlərin kinematik tətbiqi İsayev Urhan Xəlil oğlstrreplN

Yastı Linkli mexanizmlərin struktur sintezi
Hər bir mexanizm ayrı-ayrı detalların müxtəlif formada birləşməsindən əmələ gəlir. Bu detalların bəziləri tərpənməz, bəziləri isə onlara nisbətən hərəkətdədilər. Maşın və mexanizmlər nəzəriyyəsi fənnində hərəkət edən detallara tərpənən bəndlər, tərpənməz detala isə tərpənməz bənd (dayaq) deyilir. Hər bir tərpənən və tərpənməz bənd bir neçə sadə birləşmədən əmələ gəlir. Tərpənən və tərpənməz bəndlər birbirinə kinematik cütlər vasitəsi ilə birləşərək, mexanizm əmələ gətirir. Əgər mexanizmin bəndlərinin bütün nöqtələri tərpənməz müstəviyə paralel hərəkət edirsə, belə mexanizmlər yastı mexanizmlər adlanır. Mexanizmlərin struktur sintezi ilk dəfə 1914-cü ildə rus alimi L.V. Assur tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. Onun prinsipinə görə hər bir mexanizm sərbəstlik dərəcəsinin sayı qədər aparan bənddən və onlara qoşulmuş sərbəstlik dərəcəsi sıfır olan qruplardan təşkil olunub. Mexanizmin tərkibində hərəkət qanunu məlum olan bənd aparan bənd, hərəkət qanunu aparan bənddən asılı olaraq müəyyən olunan bənd isə aparılan bənd hesab olunur. Aparan bənd bir başqa V-sinif kinematik cüt vasitəsilə birləşərsə 248 (tərpənməz bəndə) onu şərti olaraq I-sinif mexanizm adlandırırıq.
n=1
P₅=1
W=3_n-2P₅
W=1
Sərbəstlik dərəcəsi sıfır olan və özündən sadə qrupa ayrılmayan qrupa Assur qrupu deyilir. Deməli Assur qrupları 2 şərti ödəməlidir.
1 Sərbəstlik dərəcəsi sıfır olmalı.
2 Özündən sadə qrupa ayrılmamalı.
Bu şərtlərin ödənməsi üçün Çebişev düsturunu sıfra bərabər edib. R₅ - ə görə həll edirik.
W=3n-2R₅ R₅=0 2R₅=3n ; R₅=1,5n
Yastı mexanizmlərin struktur analizi
Mexanizmlərin struktur analizində məqsəd onların sinfini müəyyən etməkdir. Müxtəlif sinifli mexanizmlərdə kinematik və dinamik məsələlərin həlli bir-birindən fərqləndiyi üçün onların sinfini müəyyən etmək ən vacib məsələlərdən biridir.Mexanizmlərin sinfini müəyyən etmək üçün onların tərkibində olan Assur qruplarının sinfini bilməliyik. Çünki mexanizmin sinfi onun tərkibində olan ən böyük sinfi Assur qrupunun sinfinə aid edilir. (Assur qruplarının sinifləri ilə 1 № №-li laboratoriya işində tanış olduq). Hər bir mexanizmin sinfini müəyyən etmək üçün aşağıdakı ardıcıllıqla hərəkət etməliyik.
1 Mexanizmin sərbəstlik dərəcəsi tapılır. (Aparan bəndlərin sayını bilmək üçün).
2 Aparan bənd müəyyən edilir.
3 Aparan bənd tərpənməz bəndlə mexanizmdən ayrılır.
4 Aparan bənddən sayca ən uzaqda duran bənd müəyyən edilir.
5 Həmin bənddən başlayaraq qalan hissə Assur qruplarına ayrılır. 6 Assur qruplarının sinfinə görə mexanizmin sinfi məlum edilir. Yuxarıda göstərilən ardıcıllıq ilə verilmiş mexanizmin sinfini tapar. 1 Çevuşev düsturuna görə mexanizmin sərbəstlik dərəcəsini tapar. W=3_n-2P₅
n =5; P₅=7
W=3·5-2·7=1;
W=1
2 Deməli mexanizmdə 1 ədəd aparan bənd olmalıdır. AV bəndini aparan bənd qəbul edək.
3W=3_n-2P₅
n = 1
P5= 1
W = 3·1 - 2·1 = 1 W = 1
Bu I-sinif mexanizmdir.
4 Aparan bənddən sayca ən uzaqda duran 5-ci bənddir.
5 V bənddən başlayaraq mexanizmi Assur qruplarına ayırırıq.
W=3_n-2P₅ W=3_n-2P₅
n = 2. n = 2
P₅ = 3 P₅ = 3
W = 3·2 - 2·3 = 0 W = 3·2 - 2·3 = 0
W = 0
Bu qruplar II-sinif Assur qruplarıdır.
6 Həriki qrup II-sinif olduğu üçün mexanizmdə II-sinfə aid edilir. Yastı mexanizmlərin bəzilərinin tərkibində ali kinematic cütlərdə olur.
Belə mexanizmlərin siniflərini müəyyən etmək üçün yuxarıda göstərilən ardıcıllıqla mümkün olmur. Tərkibində alikinematik cüt olan mexanizmlərin sinfini müəyyən etmək üçün alikinematik cütləri ibtidai kinematic cütlərlə əvəz etmək lazımdır. Bu əvəzləmə elə aparılmalıdır ki, aşağıdakı şərtlər ödənilsin.
1 Sərbəstlik dərəcəsi sabit qalsın.
2Baxılananda hərəkət qanunu dəyişməsin əvəzləmə aşağıdakı kimi aparılsın.
Ali kinematik cütü təşki ledən şərtlərin əyrilik mərkəzləri müəyyən edilir və mərkəzləri həmin mərkəzlərlə üst-üstə düşən ibtidai kinematic cütlər qəbul olunur. Bu kinematic cütlər 1 bənd vasitəsi ilə birləşdirilir. Sonra isə həmin kinematik cütlər ayrı-ayrı bəndlər vasitəsi ilə öz fırlanma mərkəzləri ilə birləşdirilir.
Alınmış əvəzləyici sinfin mexanizmi verilmiş mexanizmin sinfi olur. Tərkibində ali kinematic cüt olan mexanizmin sinfini müəyyən edək.
W = 3_n – 2P₅ – P₄
n = 2
P₅ = 2
P₄ = 1
W = 3·2 - 2·2 – 1 = 1 .
W = 3_n – 2P₅
n = 3
P₅ = 4
W = 3·3 - 2·4 = 1 W = 1
Aldığımız əvəzləyici mexanizmin sinfini bildiyimiz ardıcıllıqla tapar. W = 3_n – 2P₅
n = 1
P₅ = 1
W = 3·1 - 2·1 = 1 W = 1
Bu I-sinif mexanizmdir. .W = 3_n – 2P₅
n = 2
P₅ = 3
W = 3·2 - 2·3 = 0
W = 0
Bu II-sinifAssur qrupudur.