Yalanci şAİRİn göZÜyle yalana bakiş: klasik edebiyatimizda yalan saadet karaköSE
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış
TAED 51* 137
(O padişaha perişan halimi söylesem, “vallahi şairlerin sözleri yalandır”, der.) Bir yaña olup al ayagı ele ser çek Sen baña yalan söyleme ben de saña gerçek (Tokatlı Kanî, s. 235, G. 106). (Karşı çıkanları bir kenara bırak; kadehi eline alıp, kafayı çek. Sen bana yalan söyleme, ben de sana doğru söylemeyeyim.) Bir yana olmak pervasızlık veya tarafını belli etmede riyadan uzaklaşmaktır. Üstelik insan içince sorhoşluğun etkisiyle gizli sırları âşikar eder. Ancak şair ikinci mısrada kendisinin de doğruyu söylemediğini dile getirerek meydan okuduğu karşı tarafla (rakiple) hukukunun yalan üzerine kurulu olduğunu açık yüreklilikle dile getirmektedir. Bu mazmûn ile ancak kasdı tezyîn itmedir nazmın İnanma dâsitân-ı Rüstem'e Tûsî yalan söyler (Nevres, s. 167, G. 37). (Tûsî‟nin amacı bu mazmunlarla şiirini süslemektir. Tûsî‟nin anlattığı Rüstem destanına inanma. O yalan söylüyor.) Şair, telmih sanatıyla Şeh-nâme şairi Firdevsî-i Tûsî‟yi Zaloğlu Rüstem gibi efsanevî şahsiyetlerin kahramanlıklarını abartması yüzünden yalancılıkla itham etmektedir. Ona göre bu abartılar sadece şiiri süslemek içindir.
Miyân-ı mûyuna yokdan yalan şehâdet edip Gürûh-ı ehl-i suhan öyledir belî derler (Şeyh Gâlib, s. 277, G. 63) (Şair taifesi, sevgilinin kıl gibi ince belinin yok olduğuna dair yalancı şahitlik edip “evet, öyledir (yoktur)” derler.) Şair “belî” kelimesini tevriyeli olarak hem sevgilinin beli hem de evet anlamlarında kullanmıştır. Hatuñ tezvîrine kaşuñla zülfüñ Görüñ eyler mi bir togrı şehâdet (Muhibbi, s. 105, G. 227). (Ey sevgili! Senin yüzündeki ayva tüylerinin söylediği yalana, saçının ve kaşının(her ikisi de eğri oldukları için) doğru şahitlik etmeleri beklenebilir mi?) Burada mantık eğriden doğru çıkmayacağı yönündedir. Buradaki güzellik unsurlarının ortak yanı eğri olmaları ve fitne çıkarmalarıdır. Hâliyle eğri olan unsurlardan doğru şahitlik beklenemez. Şair, şer‟î kurallara uygun olarak iki şahit seçmiştir.
138 * TAED
51
Saadet KARAKÖSE
B. Şairin Yalan Söylettiği Unsurlar: Şair bazı durumlarda kendi yalanını nesnelere ve tabiat unsurlarına yansıtır. Bazen de sevgiliye yakınlık açısından rakip gördüğü nesnelere yalan söyletir. Bazen de dolaylı anlatımı tercih ederek, doğrudan söyleyemediği sözleri nesneler üzerinden söyler. 1. Ayna: Selahaddin Pınar, kürdilihicazkâr şarkısında aynalarla yarışır ve kendi gönül aynasından farklı olarak sadece suret gösteren aynaların hepsini yalancılıkla suçlar. Yalancıdır hep aynalar, gir kalbime gör kendini Gerçek yüzün bir bende var gir kalbime gör kendini (www.genckolik.org.) Şakaklarıma kar mı yağdı ne var? Benim mi Allahım bu çizgili yüz Ya gözler altındaki mor halkalar Neden böyle düşman görünürsünüz Yıllar yılı dost bildiğim aynalar/C. S. Tarancı (Enginün, 1992, s. 698). 2. Sabâ: Zât-ı dil-dâre dokunmam diyerek gerçekden Dil-i vâbeste-i Kâmîyi inandırdı sabâ/Kâmî, (İz, 1995, s. 396). (Sabah rüzgârı, sevgiliye dokunmadığını söyleyerek, gönülden bağlanmış Kâmî‟yi buna inandırdı.) Beyitte “gerçekten” kelimesi sihr-i helâl sanatıyla her iki cümlenin zarfı olarak kullanılmıştır. Saba “gerçekten dokunmam” diye söz veriyor. Şair ise bu söze gerçekten inanıyor. Burada saba şairi yalan vaatte bulunarak kandırmıştır.
Bu sözde lîk efendim kalem yalan söyler Ben eyliyeyim anun bari kizbini izhâr (Nedim, s. 25, K.7). (Efendim, lakin bu sözde kalem yalan söyler. Bari ben onun yalanını ortaya çıkarayım.) Şair mecaz yoluyla doğrudan değil dolaylı olarak kabul eder yalan söylediğini. Kalemin yalan söylemesi şairin kaleme yazdırdığı şiirle alakalıdır. Onun yalancılığını ortaya çıkaran şair de kendi yalancılığını ima etmektedir. Yarıldı vasf-ı lebi lezzetiyle dil Haşmet Zebân-ı kilk-i edâyı yalandırıncaya dek (Haşmet, s. 267, G. 142).
Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış
TAED 51* 139
(Ey Haşmet! Eda kaleminin dilini yalana alıştırıncaya kadar sevgili dudağının özelliğinin lezzetiyle dilim yarıldı.) Beyitte yalanmak fiilinin dil çıkarma anlamı lezzet ve dil kelimeleriyle iham-ı tenasüb oluşturmaktadır. İki dillü oldugıyıçun kalem Ser-nügûndur u siyeh-kâr u dijem (Ahmedî, s. 178). (Kalem iki dilli (riyakâr, doğru da yalan da söyleyebilen) olduğu için başı aşağı, günahkâr ve keskindir.) Şair, yazarken baş aşağı tutulan kaleme hüsn-i talil sanatıyla riyakârlık atfetmektedir.
Eski zamanlarda eğitilmek suretiyle güvercinlere mektup taşıtıldığı için, onların doğru söylediğine inanılır; buna mukabil yabanî güvercinin(fâhte, kumru) “ku ku” diye ötmesi “gû gû” (Farsça‟da “söyle”) şeklinde algılandığı için üveyik dedikoduculukla suçlanmıştır. “Ekzebu min fâhte” Arapçada “üveyikten daha yalancı” anlamına gelen bu tabir edebiyatımızda da kullanılmıştır. Bugün “yerin kulağı var” atasözünde yere gizli bir kulak izafe edilirken çocukların eğitiminde bazı şeyleri “kuşların söylediğinden hareketle” kuşlar gammazlıkla itham edilir. Ekzebu min fâhte dinse me‟âl Kizb ile me‟lûf olan bed-hısâl (Onay, 2000, s. 206). (Yalanı huy edinmiş olan kötü huylu kimseye “üveyikten daha yalancı”, dense yeridir.) Kapunda zâg rakîbüñden otururdum emin Belâ bu fâhiteler de görürse kumkum ider (Mesîhî, s. 98, G. 81). (Üveyiklerin görüp “kumkum” diye haber vermesi tehlikesi olmasaydı, senin kapında karga rakipten emin olarak otururdum.) Burada üveyikler, “kuşlar söyledi” deyiminde olduğu gibi gammazlıkla suçlanmaktadır. Yansıma kelimesi olan “kumkum”, çömlek anlamındaki kumkuma kelimesiyle dilimizde oluşturulan “laf kumkuması, fitne çömleği” gibi deyimleri çağrıştırmaktadır. Kılardum zârı gülşende ögerdüm yârumı ol gün Ügeyik didi gû gû gû gügercin didi bu bu bu / Kadı Burhaneddin (İz, 1995, s. 153). Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|