Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 26 26 Beləliklə, bu gün elm aləminə "Kitabi-Dədə Qorqud"un iki əlyazma nüsxəsi məlumdur. Qnlardan biri Drezden, ikincisi isə Vatikan kitabxanasında saxlanılır. Drezden nüsxəsində bir müqəddimə, on iki boy, Vatikan nüsxəsində isə eyni müqqəddimə və birincidə olan boyların altısı verilmiĢdir. "Kitabi-Dədə Qorqud" ilk dəfə xarici dillərdən alman dilinə çevrilmiĢdir. Söhbət 1815-ci ildə Fridrix Fon Ditsin dastanın bir boyunu tərcümə etməsindən gedir. 1958-ci ildə isə "Kitabi Dədə Qorqud" ilk dəfə tam Ģəkildə alman ĢərqĢünası Y.Hayn tərəfindən alman dilinə tərcümə edilib, nəfis tərtibatla çap olunmuĢdur. Tərcümə üçün istifadə olunmuĢ mətn Türkiyədə qorqudĢünaslığın baĢlanmasında əvəzsiz xidməti olan Kilisli müəllim Rifətin abidənin Berlin nüsxəsi əsasında çap etdirdiyi mətndir (20, 9). 1995-ci ildə isə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının fəxri doktoru adına layiq görülən tanınmıĢ alman alimi Hans-Peter Əhməd ġmide "Kitabi-Dədə Qorqud"un tam mətnini yenidən alman dilinə çevirib nəĢr etdirmiĢdir. F.ƏIimirzəyeva-Mustafayeva öz tədqiqatında dastanın alman dilinə çevrilmiĢ hər üç tərcüməsini ayrı-ayrılıqda və bütövlükdə təhlil edərək bu qənaətə gəlmiĢdir ki, bu çətin və məsuliyyətli iĢin öhdəsindən hər üç mütərcim özünəməxsus bacarıqla gəlmiĢdir. Dastanı bütöv Ģəkildə tərcümə edən Y.Hayn və H.Ə.ġmide orijinalın ruhunu, məzmununu, ideyasını və sənətkarlıq xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamağa çalıĢmıĢ və buna əsasən nail olmuĢlar. Tədqiqatçı H.Ə.ġmidenin tərcüməsinin müsbət keyfiyyətlərindən biri kimi mütərcimin xeyli Azərbaycan sözünün spesifikliyini nəzərə alaraq onları olduğu kimi www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 27 saxladığını və onlara izahat verdiyini xüsusi vurğulamıĢdır (20, 11). Yuxarıda qeyd olunduğu kimi "Kitabi-Dədə Qorqud"un nəinki rus dilinə tərcüməsi, həm də rus dilində nəĢri və tədqiqi akademik V.Bartoldun adı ilə bağlıdır. O, dastan üzərində iĢə XIX əsrin 90-cı illərində baĢlamıĢ və hələ sağlığında "Dədə Qorqud"un 12 boyundan 4-nü çap etdirmiĢdir. V.Bartold dastanın tam tərcüməsini 1922-ci ilin mayında baĢa çatdırmıĢ, lakin əsər yalnız 1950-ci ildə Bakıda nəĢr olunmuĢdur. V.Jirmunski yazırdı: "V.V.Bartoldun "Dədə Qorqud"dan etdiyi nəĢrlər ilk dəfə həm rus, həm xarici öikə oriyentalistlərinin diqqətini orta əsrlər türk ədəbiyyatının məĢhur abidələrindən birinə cəlb etmiĢ və onun elmi cəhətdən dərindən öyrənilməsinin əsasını qoymuĢdur". V.Bartoldun tərcüməsini mütəxəssislər yüksək qiymətləndirirlər, lakin akademik özü hələ sağlığında yazmıĢdı ki, "bu tərcümə, əlbəttə, son sayıla bilməz" (98, 11). Akademikin qənaətinə görə türkologiyanın inkiĢafı yeni və daha uğurlu tədqiqatları üzə çıxaracaqdır. Sonrakı illərin araĢdırma və tədqiqatları V.Bartoldun haqlı olduğunu sübut etmiĢdir. "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanının ingilis dilinə tərcüməsinə isə ötən əsrin 60-cı illərində baĢlanmıĢdır. Orta əsrlərin ən qiymətli bədii və tarixi əsərlərindən biri olan belə bir abidənin ingilis dilinə gec tərcümə edilməsini etinasızlıq və səhlənkarlıq hesab etməyən və bunu dastanın özünün taleyi ilə əlaqələndirən tərcüməçilər - Faruk Sümer, Ahmet Uysal və Uorren Uolker dastanı 1972-ci ABġ-da ingilis dilində nəĢr etdirmiĢlər (85). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 28 28 Tərcüməçilər dastan haqqında geniĢ ön söz yazmıĢ və kitabın sonunda dastanla bağlı tarixi hadisələr, yerlər və Ģəxsiyyətlər haqqında izahlar vermiĢlər. Ön sözdə onlar oğuzların mənĢəyi, yaĢadıqları yerlər və münasibətdə olduqları xalqlar haqqında məlumat verməklə, dastanın yaranma yeri, tarixi, dili və sair xüsusiyyətləri haqqında fikir söyləməyə çalıĢmıĢlar. Qeyd olunmuĢdur ki, Bayat tayfasından olan Dədə Qorqudun tarixi Ģəxsiyyət olması barədə kifayət qədər sübutlar vardır. Bu fikir digər mütəxəssislərin elmi araĢdırmaları ilə səsləĢir. XVII əsrdə Azərbaycana səfər etmiĢ alman alimi və diplomatı Adam Olearinin Dərbənd yaxınlığında gördüyü "Dədə Qorqud qəbri" deyə niĢan verilən məzar da səyyahı böyüklüyü ilə heyrətləndirmiĢdir. O, yazır ki, "Ġmam Qorqudun... qəbri qayalı dağda çapılmıĢ iri bir mağaradan ibarətdir". A.Divayev 1848-ci ildə el arasında "Qorqud qəbri" adlanan çox iri bir daĢ qalağının fotoĢəklini çəkmiĢdir. A.Oleari Urmiyada "Boyu uca Burla Xatun"un qəbri kimi niĢan verilən məzarın da çox iri - "qırx pilləkan" ölçüsündə olduğunu nəql edir (4, 18). GiriĢdə həmçinin Oğuz tayfalan barədə də məlumat verilmiĢdir. Oğuz türklərinin iki böyük qola bölünmüĢ 24 tayfadan ibarət olduğu qeyd edilmiĢdir. Əsərin ingilis dilinə uğurlu tərcüməsinə nail olmuĢ türk ədəbiyyatĢünasları onu ingilisdilli oxuculara "türk dastanı" kimi təqdim etmiĢlər. Obyektivliyə daha çox sadiq qalmaq üçün yaxĢı olardı ki, əsər "türkdilli xalqların dastanı", yaxud "oğuz dastanı" kimi təqdim olunaydı. Çünki kitabın giriĢində də qeyd olunur ki, "oğuzların qəhrəmanlıq tarixi ingilis dilində verilir". Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|