Xx əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 395 Şəkil 2.107. Nasmifə görə dal bucağın yonqarçıxarmaya təsiri. isə Nasmifə görə düzgün qiymətə malikdir. Düzgün dal bucağın alınması üçün Nasmif pardaqlama şablonu təklif edir. Şablona əsasən hazırlanan kəskinin dal bucağı 3° həddində olmalı idı [2.96]. 1846-ci ildə İngiltərədə Holztapffel tərəfindən çap olunmuş daha bir kitabda torna, üstyonuş və burğu alətləri haqqında məlumat verilir. Bu kitabda Yozef Klement əyilmiş başlığa malik kəskilərin ixtiraçısı kimi təsvir olunur (şəkil 2.108). Şəkil 2.108. Klementin kəskiləri. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 396 İlkin araşdırmalar ərəfəsində kəskinin həndəsəsinin, daha doğrusu onun bucaqlarının sinifləşdirilməsi də ingilis alimləri tərəfindən aparılmışdır. Bu sahədə 1825-ci ildə Bebbijin gördüyü işlərdə məlumat verilir. Şəkil 2.109-da onun təsvir etdiyi alət-pəstah arasındakı münasibət göstərilmişdir. Burada c silindirik pəstahı, T isə kəskini təsvir edir. Ba kəsmə nöqtəsi və alətin üst tərəfindən keçən xəttdir. Ca xətti a nöqtəsindən keçərək alətin qabaq tərəfinə toxunur [2.81]. Bebbij CaD bucağını “Köməkçi bucaq” (angle of relief) adlandırır, çünki, bu bucağın böyüməsi alət ilə pəstah arasında sürtünməni azaldır. CaB bucağı “alət” (angle of tool) və BaA bucaqı isə “yonma” (angle of scape) bucağı kimi qiymətləndirilir. Ona görə ki, alətin Ba səthində yonma prosesi baş verir. Bucaqların belə təsviri bu günə kimi də bir çox normativlərdə istifadə olunmaqdadır. Bebbij öz işində həm də bu bucaqların seçilməsi üçün təkliflər verir. O poladın emalı üçün yonma bucağının 27° olmasını əlverişli sayır [2.81]. Çox ehtimal ki, bu qiyməti o eksperimental təyin etmişdir. Şəkil 2.109. Alətin həndəsəsinin sinifləşdirilməsi. Bebbijin işlərində o da nəzərə çarpır ki, o, ilk dəfə olaraq kəsmə prosesinin optimallaşdırılmasının vacibliyindən danışmışdır [2.82]. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 397 Onun fikrincə kiçik yonqar qatında kəsmə qüvvəsinin kiçik olmasına baxmayaraq emal üçün çox vaxt tələb olunur. Böyük kəsmə dərinliyini reallaşdırmaq məqsədilə o, kəski tutqaclarından və yüksək kəsicilik qabiliyyətinə malik alət materiallarından istifadə olunmasını təklif edir. Bebbij tarixdən məlum olduğu kimi riyaziyyatçı olub, təbiət elmlərin nəticələrinin texnikada tətbiqinə çalışmışdır. Növbəti təbiətşünas alim, ingilis Robert Villis də o dövrdə məlum olan riyaziyyat qanunlarını sadə formada təsvir edib, texnikada, əsasən isə maşınqayırmada tətbiqi üzrə çalışmışdır. O “Paper on the Principles of Tools for Turning and Planing Metals” (azərb. “Torna və üstyonuş əməliyyatları üçün alətlərin prinsipləri”) əsərində kəsici alətlərin layihələndirilməsi üçün təkliflər vermişdir. Prosesin kinematik sxemi əsasında o torna əməliyyatını və alətin işləməsini izah edir. İlk dəfə olaraq Vills əsas və köməkçi tillərdən söhbət açır [2.97]. Burada yonqarın eni və qalınlığının təyini də göstərilir. Villsin tədqiqatlarının əsas məqsədi müxtəlif materialların emalı üçün lazım olan alət bucaqlarını təyin etməkdən ibarət idi. Bunun üçün o vacib bucaqlardan ibarət cədvəl tərtib edir. Bu cədvələ əsasən döymə poladları üçün kəskinin təpə bucağı kobud emalda 60°, təmiz emal üçün isə 70° həddində yerləşməli idı. Bu qiymət bürünc üçün uyğun olaraq 80° və 90° olmalı idi [2.97]. XIX əsrin ikinci yarısında İngiltərədə maşınqayırmanın inkişafının ləngiməsi sayəsində aparılan elmi − tədqiqat işləri Fransaya, daha sonra isə Rusiya və Almaniyaya keçir. Aparılan tədqiqat işlərinin əsasında enerji ölçmələru dururdu. Kəsməyə sərf olunan enerjini bilməklə alətin həndəsəsi təyin olunurdu. Fransız hərbi mühəndisi Yozzel torna və burğulamada ən yaxşı bucaq üçün kriteriya kimi bir kiloqram yonqara düşən ən kiçik enerjini götürmüşdür. O kəsmə prosesinə sərf olunan enerjinin əsasən qabaq və dal bucaqlardan asılı olmasını göstərmişdir. Yozzel həm də, ilk dəfə olaraq, alətin formasının kəsmə prosesinə təsirini araşdırmışdır [2.97]. Alət istiqamətində aparılan tədqiqatların nəticələri elə həmin vaxtda da praktikada tətbiq olunurdu. 1875-ci ilə qədər alətlərin inkişaf prosesi XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 398 Şəkil 2.110. XIX əsrin sonunda tətbiq olunan kəsici alətlər. Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|