Xülasə. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığını məhdudlaşdıran əsas amil

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №4, oktyabr, 2015 - жi иl 

 

 

44 

üçün  tələb  olunan  layihə  sənədləri  əsasən 

şərəfli  tarixi  olan  hazırki  Azərbaycan  Su 

Təsərrüfatı Obyektlərinin Layihələndirilməsi 

üzrə  Dövlət  İnstitutunda  (“Azdövsutəsla-

yihə”) lşlənib və 1940-cı ildə tam başa çatdı-

rılıb. Bəndin tikintisinə 1941-ci ildə başlansa 

da,  alman  faşistlərinin  SSRİ  dövlətinə 

hücumu  ilə  bağlı  layihədə  nəzərdə  tutulmuş 

bütün lşlər dayandırılıb. 

Müharibəni qələbə ilə başa vuran SSRİ 

hökümətinin  20  oktyabr  1945-ci  il  2664 

saylı qərarı ilə “Mingəçevir hidroqovşağının 

tikintisi  və  Kür-Araz  düzənliyinin  suv-

arılması”  layihəsinin  həyata  keçirilməsinə 

başlanılıb. 

Hündürlüyünə  görə  o  dövr  üçün  dün-

yada  analoqu  olmayan,  sadə  konstruksiyada 

80.0  m  hündürlüyündə  olan  torpaq  bəndin 

tikintisi  1953-cü  ildə  başa  çatdırılıb.  Axının 

çoxillik  nizamlanmasına  hesablanmış  Min-

gəçevir  su  anbarı  şimaldan  Axarbaxar,  cə-

nubdan  Bozdağ,  qərbdən  Palantökən  silsilə-

ləri  arasında  yerləşmlş  Samux  çökəkliyində 

indiki Samux, Goranboy və Yevlax rayonla-

rının ərazilərində formalaşıb.  

 

Mingəçevir su anbarına yığılmış su 

ehtiyatından  kompleks  məqsədlər  üçün 

istifadə olunması  nəzərdə tutulmuşdur. Belə 

ki,  yaradılmlş basqı hesabına elektrik enerji-

si  istehsal etmək məqsədilə bənddə su elek-

trik  stansiyası  (SES)  tikilmlş,  Yuxarı  Qara-

bağ, Yuxarı Şirvan kanallarını tikməklə Qa-

rabağ-Mil,  Şirvan  və  qismən  Muğan  düzlə-

rində  suvarma  sistemləri  üçün  suvarma  su-

yunun yeni mənbəyi yaradılmlşdır. Su anba-

rının  yaradılmasında  əsas  məqsədlərdən  biri 

də, mütəmadi olaraq yaz aylarında baş verən 

daşqın  sularının  anbarda  nizamlanması  ol-

muşdur.  

Mingəçevir  su  anbarında  bəndin  hün-

dürlüyü  80  m,  üstdən  eni16  m,  uzunluğu 

1550  m,  ölü  həcm  7679  mln.m

3

,  bu  həcmə 

uyğun    su  səviyyəsi  68.0  m-dir.  Anbarda 

faydalı  həcm  8051  mln.  m

3

,  faydalı  həcm 

tam  dolduqda  (15730  mln.m

3

) su səviyyəsi-

nin  yüksəkliyi  83.0  m,  bu  səviyyəyə  uyğun 

su  səthinin  sahəsi  605.0  km

2

,  su  anbarının 

çay  boyunca  uzunluğu  70,0  km,  orta  eni  18 

km, anbarda maksimum dərinlik 75 m,  orta 

dərinlik  26  m,  perimetr  boyunca  sahil 

xəttinin uzunluğu isə 247 km-dir [2, 5]. 

 

 

 

Mingəçevir su anbarındakı bəndin görünüşü. 1955 

 

Mingəçevir  bəndinin  planından  göründüyü 

kimi,  su  anbarı  tam  dolduqda  (83.0  m) 

fövqaladə  vəziyyət  yaranarsa  Dəryaçaya 

daxil olan suyun aşağı hissəyə buraxılmasını 

təmin edəcək qurğular mövcuddur: 

–

 

Uzunluğu 1350 m, sərfi 1600 m

3

/san olan 

dib sutullayanı 

–

 

Uzunluğu 600 m,  sərfi  2000 m

3

/san  olan 

sol sahil su tullayanı 

–

 

SES-dən buraxılan sərf 780 m

3

/san. 

–

 

Yuxarı Qarabağ və Yuxarı Şirvan 

kanallarına verilən sərf 191 m

3

/san. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  22  aprel 

1968-ci  ildə  Mingəçevir  su  anbarı  istismar 

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №4, oktyabr, 2015 - жi иl 

 

 

45 

olunduğu  müddətdə  anbara  Kür,  Qabirri  və 

Qanıx  çaylarından  daxil  olan  axın  sərfinin 

maksimum qiyməti 3100 m

3

/san. olub. 

Layihə  göstəricilərinə  görə  anbar  tam 

dolduqda,  yəni  83,0  m  səviyyəsində  daşqın 

suyunun  tənzimlənməsi  üçün  nəzərdə  tutul-

muş su həcmi 340 mln. m

3

 və bu həcmə mü-

vafiq  su  səviyyəsinin  yüksəkliyi  isə  83,56 

m-dir.  

Məlumdur  ki,  Mingəçevir  SES-i  uzun 

müddət  Zaqafqaziyada  ən  güclü  hidroenerji 

mənbəyi olub. Quraşdırılmış 6 ədəd hidroaq-

reqatlar eyni vaxtda lşlədildikdə 371 min kvt 

enerji istehsal olunub. Hazırda isə bu göstə-

rici 400 min kvt-dir.  Bir aqreqatın suburax-

ma  qabiliyyəti  130  m

3

/san,  aqreqatların  ha-

mısı  lşlədildikdə  tələb  olunan  su  sərfi  isə 

780 m

3

/san-dir. Anbara yığılmış sudan ilk il-

lərdə  əsasən  elektrik  enerjisi  almaq  məqsə-

dilə istifadə olunub. Mingəçevir su anbarına 

yığılan sudan irriqasiya sistemlərini suvarma 

suyu  ilə  təmin  etmək  üçün  Yuxarı  Qarabağ 

kanalına  (1958-ci  il)  113,0  m

3

/san,  Yuxarı 

Şirvan kanalına isə  (1959-cu il) 78,0 m

3

/san 

sərfin  verilməsi  nəzərdə  tutulub.  Su  qəbul 

edilən  yerdə  Yuxarı Qarabağ   kanalının  dib 

yüksəkliyi  59,0  m,  Yuxarı  Şirvan  kanalına 

su  qəbul  edilən  yerdə  isə  dib  yüksəkliyinin 

65,33 m olduğunu nəzərə alsaq, bu kanallara 

vegetasiya  müddətində  bitkilərin  su  tələba-

tına uyğun suvarma suyu vermək və SES-də 

aqreqatların hamısını lşlətmək üçün anbarda 

suyun  səviyyəsi  tələb  olunan  müəyyən  yük-

səklikdə olmalıdır. 

 

 

 

Mingəçevir bəndinin planda görünüşü 

 

 

 

Bəndin SES-dən en kəsikdə görünüşü 

 

 

---