XəZƏr universiteti erciyes universiteti

384 

 

seem to indicate that these factors are of importance in determining people’s stance regarding 

gender egalitarianism. Sex and gender roles have been examined and theoretical approaches 

regarding  gender  roles  have  been  focused  on  for  this.  The  impact  of  religion  on  gender 

attitudes is largely argued to be the outcome of religion’s role in legitimating inequalities 

within societies, so that religious individuals tend to hold less egalitarian values based on the 

belief  that  these  inequalities  are  justified  and  based  on  a  ‘natural’  order.  This  paper 

investigates the role of religion in shaping gender role attitudes. Secondly, within the overall 

institutional setting, social institutions and cultural practices laws, norms, traditions and are 

the main sources of persisting discrimination against women in all countries. 

Keywords: Family, Identity, Socialization, Sex, Gender, Social Change 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

385 

 

POSTMODERN KÜLTÜRDE KİMLİK: BİR ELEŞTİRİ 

 

Cenan KUVANCI 

 

En  genel  ve  yaygın  biçimiyle,  postmodern  düşünce,  farklı  entelektüel  ve 

kültürel akımların teşekkül etmesine imkân veren temel karşıtı açık-uçlu bir tavırdır. 

Postmodernizm, kuşatıcı üst anlatılara yönelik bir tür güvensizlik ya da şüphecilik 

olarak ortaya çıkmıştır. Temel karşıtı tavır, “temel ya da hareket noktamızın doğ-

ruluğunu  garanti  eden  şey  nedir?”  sorusunu  sorarak  bir  söylemin  temellerinin 

geçerliliğini tartışır.

1

 

Postmodern  anlayışa göre, dilin tarih-dışı,  bağımsız bir gerçeklikle “doğru-

dan”  hiçbir  teması  yoktur.  Bu  nedenle,  insan  bilgisi,  belli  bir  epistemik  cemaatin 

dilsel ve toplumsal kategori ve pratiklerine gömülüdür. Dolayısıyla, küllî öz ya da 

kendinde şeylere nüfuz etmek imkânsızdır. Gerçeklik ve bilginin plastisitesinin ve 

sürekli değişim halinde olduğunun kabulü, somut tecrübenin sabit ve soyut ilkelere 

nispetle öncelikli olduğuna yapılan vurgu ve hiçbir apriori düşünce sisteminin tek 

başına inancı ya da araştırmayı yönlendirmemesi gerektiği fikri, bu çerçevede kabul 

gören ilkelerden bazılarıdır.  

Açıkça anlaşılacağı üzere, bu anlayışta, dil ilahî ya da nesnel temelden yoksun 

görüldüğü için, hakikatle imtiyazlı bir ilişkiye de sahip değildir. Bu bağlamda, insan 

bilincini nitelemek için en uygun ifade, onun göçebe oluşudur. İnsan düşüncesinin 

tarihi,  farklı  metaforik  şemalar  ya  da  halihazırda  kendi  metaforik  ve  yorumlayıcı 

kategorileri  tarafından  doyuma  ulaşma  noktasının  ötesinde  hiçbir  temeli  olmayan 

belirsiz yorumlayıcı lügatçeler tarihidir. Friedrich Nietzsche`ye göre, “hakikat me-

cazlar,  düz  değiştirmeceler  ve  antropomorfizmlerden  oluşan  seyyar  bir  ordudur. 

Kısaca, o şiir ve belagat yoluyla yoğunlaştırılmış, dönüştürülmüş, süslenmiş ve uzun 

süre kullanıldıktan sonra, kural koyucu ve bağlayıcı görünen insan ilişkilerinin bir 

toplamıdır. Hakikatler, yanılsama olduğu unutulan yanılsamalar ve duyuları etkile-

me gücünü yitirmiş mecazlardır.”

2

 Sözgelimi, “kendinde şey” ve “özne” yani, “ben 

bilinci” pre-linguistik gerçekler değildir; zira, dilin nesnel olarak tasvir ettiği önce-

den  mevcut  olgular  yoktur.  Her  tasvir  bir  yorumdur.  Yorum,  dil  içinde  birbiriyle 

karşılıklı ilişki, fonksiyon ve etkileri bulunan özne ve nesnenin özgür bir oyunudur. 

Özne ile nesne de konuşma figürleridir.

3

 

Ayrıca,  insan  bilgisi  özünde  estetik  bir  statüye  sahiptir,  çünkü  o,  estetik 

anlamda yaratıcı insanî bir yeti sayesinde ortaya çıkar. Dil gerçeklikle temas kurmaz, 

                                                        

1

 Stuart Sim, “Postmodernism and Philosophy,” The Routledge Companion to Post modernism, (Stuart 

Sim), London, 2001, s. 3.  

2

  Friedrich  Nietzsche,  “On  Truth  and  Falsity  in  their  Ultramoral  Sense,”  The  Complete  Works  of 

Friedrich  Nietzsche,  (Trans.  Maximillian  A.  Mugges),  The  Macmillan  Company,  New  York, 

1911, s. 180. 

3

 Kathleen M. Wheeler, Romantizm, Pragmatizm ve Dekonstrüksiyon, (Hüsamettin Arslan), Paradigma 

Yayıncılık, İstanbul, 2011, ss. 194-195. 

---

386 

 

yalnızca kendi kendine yeterli bir dünya uydurarak, böyle bir temas varmış yanıl-

samasını  verir.

1

  Bu  nedenle,  postmodern  filozoflar,  hangi  perspektifin  “Hakikat”i 

geçerli bir şekilde temsil edip etmediğine karar verebilecekleri tarih-üstü Arşimet-

vâri bir noktaya, yani durulacak ya da tutunulacak bir dayanağa sahip olduklarını 

artık iddia edemezler. Varlık, bilgi ve değer için tartışılmaz temeller bulunamadığı 

için,  herhangi  bir  perspektifin  değeri,  onun,  geçici  olarak  faydalı  ya  da  öğretici, 

özgürleştirici ya da yaratıcı olabilme kapasitesine bağlıdır. Bu değerlendirmeler son 

kertede şahsî ve kültürel beğeninin ötesinde herhangi bir şeyle meşrulaştırılamaz, 

çünkü meşrulaştırmanın bizatihi kendisi, sosyal pratiğin dışında temeli olmayan bir 

başka sosyal pratiktir.

2

 

Bu bakış açısına göre, geleneksel olarak, bizim “dış gerçeklik” olarak adlan-

dırdığımız  bizi  çevreleyen  dünyanın  sınırlayıcı  ve  belirleyici  bir  işlevi  bulunma-

maktadır.  Böyle  bir  işlev  varsa  bile,  son  derece  sınırlıdır.  Dünya  artık  geleneksel 

sınırlara bağlı değildir, tersine etkinleştirici ve canlandırıcı bir yaşantı niteliğine ve 

eğlence değerine sahiptir. Bu yüzden, günümüzde hâkim duygu, bir tür yeni belir-

sizlik duygusudur. Postmodern anlayışın belirsizlik yorumu, bunun artık yeterli bir 

çabayla  hafifletilecek  ya  da  bütünüyle  üstesinden  gelinebilecek  geçici  bir  durum 

olmadığıdır. Postmodern dünya kendisini kelimenin en geniş anlamıyla belirsizliğin 

hakim olduğu bir hayata hazırlamaktadır. 

Açıkça,  böyle  bir  bağlamda,  gerçeklik`i  bilmek  istiyorsak,  bunun  yolu  onu 

kurmak ve yapılandırmaktan geçer. Bunun için, önceden belli olan her şeyin şifre-

sinin çözülmesi ve yapıbozuma uğratılması gerekir. Bu, insanın nelik`ine ilişkin her 

düşünce  ve  anlayış  için  geçerlidir.  Akıl  bile  çoğullaşmıştır.  Postmodern  yaklaşım 

önceden var olan gerçeklik fikrine kuşkuyla baktığı için “doğal,” “mantıklı,” “duru-

ma  uygun”  ve  “sağlıklı  insan  aklı”  gibi  kavramların  maskesinin  düşürülmesi  ve 

göreceleştirilmesi gerektiğini vurgular. Postmodern düşünüş çoğunlukla daha derin 

başka bir gerçeklikle yüzleşmeyi istemez.

3

 

Bu  yaklaşımın  insanın  kimlik  ve  kişiliğiyle  ilgili  önemli  içerim  ve  uzantı-

larının olduğu açıktır. Nitekim, postmodern düşünme biçiminin yükselişiyle, insanın 

kozmostaki yeri ve anlam arayışı, kafa karıştırıcı ve şaşırtıcı olacak şekilde gelişi-

güzel  ve  başıboş  hermenötik  bir  çabaya  terk  edilmiştir.  Postmodern  insan,  içinde 

kalıcı herhangi bir anlam ve önem barındırmayan bir âlemde yaşar. Bilindiği üzere, 

gerçeklikle onun simülasyonu, hakikatle onun temsili arasındaki karşıtlığın çökme-

siyle normal ile anormal, beklenen ile beklenmeyen, sıradan ile garip . . . vs. arası 

belirsizleşmiştir. En önemlisi de kimlik ve kişilikleri birbirinden ayıran farklılıklar 

artık yukarıdan ya da tarihdışı bir kaynaktan belirlenir olmaktan çıkmıştır. Kimlikler 

daima yeniden inşâ edilmek durumundadır. Hiçbir tarafın kendi inşâsının diğerinden 

daha uzun ömürlü ve Tanrı vergisi olduğuyla övünmesi sözkonusu değildir. Çünkü 

                                                        

1

  Allan  Megill,  Aşırılığın  Peygamberleri,  (Çev.  Tuncay  Birkan),  Bilim  ve  Sanat  Yayınları,  Ankara, 

1998, s. 91. 

2

  Richard Tarnas,  Batı Düşüncesi Tarihi: Modernite`den  Günümüze Kadar II, (Çev. Yusuf Kaplan), 

Külliyat Yayınları, İstanbul, 2011, ss. 253-254. 

3

  Rainer  Funk,  Ben  ve  Biz:  Postmodern  İnsanın  Psikanalizi,  (Çev.  Çağlar  Tanyeri),  Yapı  Kredi 

Yayınları, İstanbul, 2006, s. 14. 

---