47
324
Dekabr 2013
Vintage; Степин В.С., Кузнецова Л.Ф.: Научная
Blackwell Publishing, 2003, p170.
картина мира в культуре техногенной
6.Erik Persson: Cybergnosticism Triump-
цивилизации. М., 1994 (in Russian); Benoit
hant? Towards an Ellulian Analysis of Cyberspace
Godin: Innovation: The History of a Category
and Cybergaming. The Ellul Forum : Ellul in
(Project on the Intellectual History of Innovation,
Scandinavia, Issue 43, Spring 2009, p.7, Inter-
Working paper Nr.1), Montreal, Quebec, Canada,
national Jacques Ellul Society, Berkeley, Cali-
2008.
fornia, USA. www.ellul.org)
2.Collins, H. (2010). Tacit and explicit
7.Postman, N., 1993; Technopoly: The Sur-
knowledge. Chicago: University of Chicago
render of Culture to Technology. New York:
Press; Eric Von Hippel, Democratizing
Vintage Books. Source: The Ellul Forum : Jacques
Innovation, The MIT press, Cambridge,
Ellul & Latin America, Issue 40, Fall 2007, p. ,
Massachusetts, London, England,2005, 204 p.;
International Jacques Ellul Society, Berkeley, Ca-
Lebedev SA, Kovlina Y. The philosophy of
lifornia, USA. www.ellul.org)
science and innovation. Moscow: Academic
8.Степин В.С., Кузнецова Л.Ф. Научная
Project, Paradigm, 2012, 182 p.; Nordmann, A.
картина мира в культуре техногенной ци-
(2011); The age of techno science. In A.
вилизации. М., 1994.“Научная рациональность
Nordmann, H. Radder, & G. Schiemann (Eds.),
в техногенной культуре: типы и историческая
Science transformed? Debating claims of an
эволюция” 04.06. 2012, Moscow, 1994, c.
epochal break (pp. 19−30). Pittsburgh: University
147–148, 170–172 (in Russian)
of Pittsburgh Press; Koepsell, D. R. (2000). The
9. Wayne M. Bundy Innovation, Creativity,
ontology of cyberspace. Philosophy, law, and the
and Discovery of Modern Organizations. Quorum
future of intellectual property. Chicago: Open
Books, 88 Post Road West, Westport, CT 06881,
Court; Layton, E. T. (1974). Technology as
Greenwood Publishing Group Inc., USA, 2002,
knowledge. Technology and Culture, 15(1),
p.125
31–41; Lea, D. (2008). The expansion and
10. Eric Von Hippel, Democratizing Inno-
restructuring of intellectual property and its
vation, The MIT press, Cambridge, Massachuset-
implications for the developing world. Ethical
ts, London, England,2005, p.3
Theory and Moral Practice, 11(1), 37–60; Wayne
11.Mario Bunge: Philosophical Inputs and
M. Bundy Innovation, Creativity, and Discovery
Outputs of Technology. In In philosophy of Tech-
of Modern Organizations. Quorum Books, 88 Post
nology. The Technological Condition. Scharff,
Road West, Westport, CT 06881, Greenwood
Robert Malden. MA, Blackwell Publishing, 2003,
Publishing Group Inc., USA, 2002, 286 p.
p176.
3.Benoît Godin: “Innovation: The History of a
Category” 385, rue Sherbrooke Est Montréal,
Author's biography
Québec Canada H2X 1E3
Eldar Shahgaldiyev is Associate Professor at
Benoit.godin@ucs.inrs.ca. Project on the
Khazar University, Head of Division of Graduate
Intellectual History of Innovation. Working Paper
Studies and Research, and Associate Vice Rector.
No. 1, 2008, p.89.
He joined Khazar University in 1999 as an
4.Jacques Ellul, Robert K. Merton
instructor in Sociology and Educational
(Introduction) The Technological Society
Psychology. Previously he wasEditor of "Yurd",
Paperback, 512 pages Published October 12th
issued by the Office of the President of Republic of
1967 by Vintage (first published 1964); Bunge M.
Azerbaijan, Supervisor of the Training & Staff
Technology as Applied Science, Technology and
Competency Department at McDermott, and a
Culture 7, № 3 (Summer 1966); Bunge M.
staff member at IOM Azerbaijan.
Philosophical Inputs and Outputs of Technology
in Bugliarello and Doner, eds., History and
Impact Azerbaijan,
Philosophy of Technology (1979). Expanded
Issue 18, December, 2013.
Tecnologia у Filosofia, chapter 13 In: Bunge M.
Epistemologia (Barcelona: Anal, 1980) and
others.
5.Scharff, Robert Malden: The Technological
Condition In philosophy of Technology. MA,
48
324 Dekabr 2013
TƏDQİQAT
TƏDQİQAT
Altuntac Məmmədova,
AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
İNGİLİS MAARİFÇİ REALİST ƏDƏBİYYATINDA SATİRA
isə heç danışmağa dəyməz, onların elə adları hər şeyi
deyir: Dyüra, Sekvil, Delamir, Sevil, Monteqyü, Sesil,
Moqun, Vir və sair. Bunların heç biri ingilis adı deyildir,
ancaq bu adları daşıyanların hamısı per kimi yüksək
zadəgan titulu daşıyır. Və bu titul İngiltərədə xalis ingi-
lisliyə dəlalət etmədiyinə görə zadəgan sinfinin hakimiy-
yət iddiası rədd edilirdi.
İngilis maarifçi ədəbiyyatının görkəmli tədqiqatçıla-
rından olan rus alimi E. Kornilova yazır ki, “Bu pamf-
let Defonun demokratik görüşlərinin cəsarətli bir ifa-
dəsi idi, zira, yazıçı bu əsərində təsdiq edirdi ki,
adamların şəxsi keyfiyyət və xidmətləri bütün titul-
lardan və “qan nəcabətindən” daha çox hörmətə la-
yiqdir.” (2,394-395) Əsər ingilis cəmiyyətinin əksər
hissəsinin əhval-ruhiyyəsini ifadə etdiyinə görə oxu-
cular arasında böyük müvəffəqiyyət qazanmışdı.
Defo on il ərzində nəşr etdirdiyi “Xülasə” (1704-
Puritan mövqelərində duran ingilis maarifçilərindən
1714;“Xülasə”qəzetin qısa adı idi, əslində belə adlanırdı:
fərqli olaraq ingilis maarifçiliyinin mütərəqqi cərəyanını
“Fransa və başqa Avropa ölkələrindəki işlərin xülasəsi”.
təmsil edən yazıçıların yaradıcılığında satira janrı geniş
Qəzet sonra “İngilis millətinin işlərinin xülasəsi”, daha
intişar tapmışdı. Svift, Addison, Stil, Qey, Defo, Fildinq
sonra isə “Britaniya millətinin işlərinin xülasəsi” adlan-
və başqa yazıçıların yaradıcılığında fərdiyyətçilik ruhu-
dırılmışdı) qəzetinin sonuncu - dördüncü səhifəsindəki
nun hökm sürdüyü, alınıb-satılmayan heç bir şeyin ol-
yumor guşəsində yüksək satirik ustalıqla dövrün ən
madığı, qanunsuz sərvət toplamağın şərəf hesab edildi-
müxtəlif qüsurlarına toxunurdu. Zadəgan əxlaqını məs-
yi İngiltərə cəmiyyəti və dövlətinin eybəcərlikləri bütün
xərəyə qoyan ədib yazırdı: ”Zadəganın təhsilinə elmlər da-
çılpaqlığı ilə açılıb göstərilirdi. Daniel Defo və Henri
xil edilməməlidir; o, ovçuluq dilini öyrənir – ona elə bu
Fildinqin satirik əsərləri ictimai kəskinliyi və dərin ide-
yaraşır; əsl centlmeni bundan tanımaq olar – o həmişə it
ya mündəricəsi ilə xüsusilə fərqlənirdi.
damından danışır, atdan yaxşı baş çıxarır”. Defo zadə-
Defo ədəbi yaradıcılığa satirik şeirlərlə başlamış-
ganın başqa bir xislətinı də onun öz dili ilə açıb gös-
dı. “Xalis ingilis” (1701) adlı satirik poema-pamfleti
tərirdi: “Biz başqalarına pul ödəyirik ki, onlar gedib vu-
isə ona ilk dəfə geniş şöhrət gətirən əsəri idi. Qısa
ruşsunlar, bizim müharibədə heç bir işimiz yoxdur. Onlar
müddət ərzində doqquz dəfə nəşr olunmuş poema
vuruşurlar ki, torpaq ələ keçirsinlər – bizimsə torpağı-
konkret tarixi şəraitlə əlaqədar yazılmışdı.
mız var. Əsgərlər döyüşür, alimlər elmlə məşğul olur , ru-
1688-89-cu illərdə İngiltərədə baş vermiş, tarixçi-
hanilər moizə oxuyur – hamısı pul almaqdan ötrü, bi-
lərin “Şanlı inqilab” adlandırdıqları dövlət çevrilişindən
zimsə pulumuz var. Bizim işimiz odur ki, pullarımızı cı-
sonra Hollandiya canişini Oranlı III Vilhelm İngiltərə
dırda, kart oyununda, meyxanada xərcləyək.” Yaxud, İn-
kralı elan olunmuşdu. Köhnə Stüartlar sülaləsinin tə-
giltərənin seçki sistemini yazıçı belə lağa qoyurdu:
rəfdarı olan zadəganlar daim onun hakimiyyəti əley-
seçicilərin səsini qazanmağa çalışan deputatlığa namizəd
hinə çıxır, ölkənin milli mənafeyinin lazımınca müda-
- mülkədar öz təsərrüfat müdirinə tapşırır ki, bütün icarə-
fiə olunmadığını iddia edir, bunu kralın yadelli olma-
darların arvadlarını öpsün. Müdir onun tapşırığını yerinə
sı, xalis ingilis olmaması ilə əsaslandırırdılar. Defo III
yetirməyə başlayanda, kəndli qadınlar etiraz edirlər. On-
Vilhelmə, yadelli olmasına baxmayaraq, pərəstiş edir-
da mülkədar özü kəndə gəlir və “fermer M.-in arvadını
di. Defonun nəzərində o, konstitusiyalı burjua qurulu-
öpərək ağzına iki gineya qoyur ki, o sussun, əri isə mülkə-
şunun təcəssümü idi. Buna görə də, krala qarşı hü-
darın lehinə səs versin.” (3, 15-16).
cumlara cavab olaraq, “Xalis ingilis”poemasını yazmış-
“Konsolidator, yaxud Ayda müxtəlif əhvalatlar
dı.(1, 15).
haqqında qeydlər. Ay dilindən tərcümə olunmuşdur”
Poemada Defonun nəzərdən keçirdiyi əsas məsələ
(1705) adlı məşhur fantastik satirasının ideyasını Defo
bu idi ki, ümumiyyətlə, ingilis qanının təmizliyindən da-
XVII əsrin fransız yazıçısı Sirano de Berjerakdan əxz
nışmaq olarmı? İngilis milləti müxtəlif xalqların – anq-
etsə də, əsərdə ingilis siyasi həyatının orijinal təcviri ve-
losaksların, danimarkalıların, normanların, fransızların,
rilirdi. Konsolidator - hər qanadında beş yüzdən çox lə-
şotlandların qarışığından yaranmışdır. Aristokratlardan
ləyi olan iki nəhəng qartalın üstündə duran minik ara-