463
Bu zaman "Hü mmət"in redaktoru Nəriman Nərimanov idi. Redaksiya heyətinə mü xtəlif vaxt larda Dadaş Bünyadzadə,
Sultanməc id Əfəndiyev, Hə mid Sultanov, Tağı Şahbazi və b. da xil olmuşla r. Yeni nəşrin sonuncu - 113-cü nömrəsi (ilk
35 sayı həftəlik, 36-43-cü sayları günaşırı, sonrakı sayları isə gündəlik) 1918 il iyulun 30-da çıxmışdır.
"Hümmət"in səhifələrində, əsasən, fəhlələri sosialist inqilab ına səsləyən məqalələr dərc edilirdi. Bakıda sovet
hakimiyyəti qurulduqdan sonra qəzet daşnak-bolşeviklərin rəhbərlik etdiy i Bakı Xalq Ko missarları Sovetinin tədbirlərini
işıqlandırmışdır. 1918 il iyulun 31-də Bakı Xalq Ko missarları Sovetinin (" Bakı ko mmunası") süqut etməsi ilə
"Hümmət‖in nəşri dayandırıldı. Qəzet 1919 ilin mayından 1920 ilin mayına qədər Həştərxanda çap olun muşdur. Bu
müddət ərzində "Hü mmət"in cəmi 44 nö mrəsi çıxmışdır. Həştərxan nəşrinin redaktorları mü xtəlif vaxtlarda Dadaş
Bünyadzadə, Məmməd Səid Ordubadi olmuşlar.
Əd
:. Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001; Siyasi tarix, c.l., B., 1995.
"HÜMMƏT" FRAKS ĠYAS I - A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentində "Hü mmət" (menşevik) parti-
yasını təmsil edən fraksiya. Fraksiyaya Səməd ağa Ağamalıoğlu başçılıq edirdi. " Hü mmət" (menşevik) partiyasını
Parla mentdə 5 deputat təmsil edird i (ba x A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parla menti). Fra ksiyanın üzvü Əkbər ağa
Şey xülislamov Paris sülh konfransında iştirak edən nü mayəndə heyətinə daxil ed ilmişdi. "Hü mmət" fraksiyasının ü zvləri
Parla mentin ma liyyə-büdcə, təsərrüfat, aqrar, sorğu ko missiyalarının tərkibinə da xil ed ilmişdilər. Fraksiyanın ü zvü Qasım
bəy Ca ma lbəyov Müəssislər Məclisinin çağırılması üzrə Mərkəzi ko missiyanın üzvü id i. Azə rbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti
Parlamenti açılarkən, "Hü mmət" fraksiyası tərəfindən Ə.Şey xü lislamov çıxış edərək, Parlament ü zvlərini partiyanın
bəyannaməsi ilə tanış etmişdi. Bəyannamədə fəhlə hüququ, qadın azadlığı, torpaq məsələsi kəskin şəkildə qoyulurdu.
Fraksiya Höku mət qarşısında konkret tələblər irəli sürürdü. Fraksiya rəhbəri Səməd ağa Ağamalıoğlunun başçılıq etdiyi
aqrar ko missiyanın yaradılması da təsadüfi deyild i. Belə ki, kəndlilərin ağır vəziyyəti Parlamenti xüsusi komissiya
yaratmağa məcbur etdi. Lakin aqrar ko missiyanın işləri başa çatmadı, aqrar qanun layihələrin in heç biri qanun statusu
almadı və bununla, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin varlığı üçün zəruri olan ən mühü m məsələlərdən biri həll
olunmamış qaldı. "Hü mmət‖ partiyasından olan deputatlar da sosialistlər fraksiyası tərkib ində Azərbaycan Xalq
Cü mhuriyyəti Höku mətinin fəaliyyətinə münasibətdə kəskin mü xalifətdə olmuş və Şimali Azərbaycanın yenidən
Rusiyanın tərkibinə qatılmasında fəal ro l oynamışlar.
Əd.:
Azərbaycan tarixi, 3 cilddə, c.3, B., 1973; Azərbaycan tarixi, 7 cildd ə, c.5, B., 2001.
HÜS EYN CAVĠD, Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadə (24.10.1882, Naxçıvan- 5.12.1941, Rusiya, İrkutsk
vilayətinin Tayşet rayonu, Şevçenko kəndi) - şair, dra maturq, maa rif xadimi. Tanın mış ruhani ailəsində doğulmuşdur.
İlk təhsilini Naxçıvanda moilaxanada (1891-95) sonra isə Məhəmmədtağı Sidqin in məktəbində almışdır (1895-98).
Klassik üslubda ilk şerlərinı də ―Gülçin‖ və "Salik" imzaları ilə burada yazmışdır. 1899-1903 illərdə Cənubi
Azərbaycanda olmuş, Təbrizin Talibiyyə mədrəsəsində təhsilin i dava m etdirmişdir. İstanbul
Universitetinin ədəbiyyat şöbəsini bitirmişdir (1909). Təsəvvüf fəlsəfəsini, Şərq-Qərb ədəbiyyatı və
tarixin i, ərəb, fars və türk dillərini öyrən mişdir. Təbrizdə ticarət lə məşğul olmuş, universiteti
bitird ikdən sonra Na xçıvanda açdığ ı xüsusi mə ktəbdə, Tiflisdə Qa fqaz Müsəlman ları Ruhani
İdarəsinin altısinifli məktəbində, Gəncədə "Məktəbi-ruhaniyyə"də müəllim işləmişdir.
İlk yazıları 20 əsrin əvvəllərində "Şərq i-Rus" və "İrşad" qəzetlərində, "Füyuzat" jurnalında
çap olunan Hüseyn Cavid əsrin 10-cu illərindən etibarən "Həqiqət", "Məktəb", "İqbal", "Yeni İqbal"
və s. qəzet və jurnalla rda lirik-ro mantik şeirlərin i,"Zavallı qadın" ("Maral") faciəsini, "Na xç ıvanda
nələr gördüm", "Na xçıvana nə la zım", "Həsbi-hal", "Na ka mlıq", "Mirzə Abdulla Məhə mməd zadə"
məqa lələ rin i dərc etdirmişdir. 1913 ildə "Ana" faciəsi, "Keç miş günlər" şeirlər toplusu nəşr
olunmuşdur.
Hüseyn Cavid sənəti bədii növ, janr və forma cəhətdən zəngindir. O, lirik şeirlərin, lirik-epik poemaların ı,
Azərbaycan ədəbiyyatında ilk mən zu m fac iə və dra mla rın müəllifidir. Yarad ıcılığının ilk dövrlə rində ictimai-siyasi lirika-
ya daha ço x d iqqət vermişdir. "Öksüz Ənvər", "Çoban türküsü", "Kiç ik sərsəri", "Dün və bugün", "Qadın", "Görmədim",
"Vərə mli qız" və s. şerilərində sosial əda lətsizliy in hökm sürdüyü cəmiyyətdə ə məkç i insanların faciə li həyatı təsvir
edilir. "Məsud və Şəfiqə" şerində Bakı neft mədənlərində çalışan fəhlələrin dözü lmə z vəziyyəti sahibkarları tüfeyli,
firavan həyatı ilə qa rşılaşdırılır. "Sən nəsin, kimsin deyən ariflərə" (1912) poemasında şair insanlara işıqlı həyat, azad
gələcək yolu arayırd ı. "Məzlu mla r üçün" (1914), "Hər ilah ı qarşısında" (1917) şeirlə rində impe ria list müharibə lərinə
nifrət ə ksini tap mışdır.
Hüseyn Cavid daha ço x dramaturq kimi tanın mışdı Onun fəlsəfi və tarixi faciələri, ailə-məişət dramları üslub,
yazı manerası, fo rma yeniliyi baxımından Azərbaycan dramaturgiyasında yeni bir mərhələ yaratdığı kimi, milli teatr
mədəniyyətinin inkişafına da qüvvətli təsir göstərmiş, "Cavid teatrı" kimi s əciyyələndirilmişdir. Dra maturg iyasında
dövrün ümu mbəşəri, böyük ictimai-siyasi və mədəni əhəmiyyətə malik problemləri əksini tapmışdır. Mənzu m "Ana"
(1910) pyesində nəciblik, sədaqət, mə rdlik kimi keyfiyyətlərin yaln ız sadə insanlarda olduğu göstərilir. "Mara l" (1912)
faciəsində şəxsiyyət və qadın azadlığı məsələsi qald ırılır, a ilə münasibətlərində mürtəce ə xlaqi görüşləri tənqid edilir.
Azərbaycan ədəbiyyatında ilk mə zu m faciə olan "Şey x Sənan" (1914) əsərində xa lqla rı b ir- birindən ayıran dini və milli
təəssübkeşlik ə leyhinə üsyankar etira z ruhu hakimd ir.