Elnur
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları
28
Gips, anhidrit yataqları Goranboy rayonunu Yuxarı Ağcakənd
v
ə Mənəş kəndləri sahəsində Təbaşir çöküntüləri içərisində
hemogen yolla
əmələ gəlmiş və ayrı-ayrı ştoklardan ibarət olaraq
ümumi ehtiyatları 65-70 mln. ton təşkil edir. Naxçıvan şəhərindən
120 km. c
ənub-şərqdə (Araz; gips) və Gəncə şəhərinin ətrafında
(g
əc) yataqların sənaye ehtiyatları isə A+B+C
1
kateriyası üzrə
t
əxminən 40632 min t.-dur.
Bentonit gill
ərinin çoxlu yatağı və təzahürü məlumdur. Ən
böyük yatağı Qazax rayonunda (Daş Salahlı) müəyyən edilmişdir.
Yataq
əsasən hidrotermal məhlulların Santon yaşlı vulkanitlərə
t
əsirindən əmələ gəlmişdir.
Tikinti materialları Azərbaycan Respublikası ərazisində
çoxdur.
Mişar daşı yataqlarının (Qaradağ, Güzdək, Dövlətyarlı,
Dilağarda, Şahbulaq, Naftalan, Mərdəkan, Daş Salahlı, Zəyəm və
s. ) h
ələlik müəyyən edilmiş sənaye ehtiyatı (A+B+C
1
kateqoriyası üzrə) 295836 min t, üzlük daşının ehtiyatları
(Gülb
əxt, Daşkəsən, Şahtaxtı, Gülablı, Musaköy, Söyqlu və s. )
23951 min. m
3
t
əşkil edir.
Vulkan külü-tufu se
olit xammalı olub, yatağı (Aydağ) Tovuz
şəhərindən 7 km şimal-qərbdədir. Aydağ yatağının vulkan külü-
tufları Orta Santon-Kampan mərtəbəsinin karbonat çöküntüləri
arasında orta qalınlığı 25-30m olan lay şəklində yatır. Tuflarda
20-08% yüks
ək silisiumlu seolitlər (klinoptilolitlər) müəyyən
edilmişdir. Yataq üzrə onların orta miqdarı 55%-dir. Aydağ
yatağında tufların perspektiv ehtiyatı təxminən 20 mln. t. -dur.
İncə keramika, farfor-flyasis və odadavamlı material istehsalı
üçün yararlı Kotandağ kaolinləşmiş süxurlar yatağı Ağstafa
rayonunda yerl
əşir. Yataq güclü hidrotermal dəyişmiş
kaolinl
əşmiş Konyak-Santon süxurlarından ibarətdir.
Elnur
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları
29
Barit Az
ərbaycan Respublikasında təqribən 20 yatağı və
t
əzahürü (Çovdar, Başqışlaq, Quşçu, Tonaşen, Zəylik, Azad,
Çayk
ənd və s. ) var. Yataqları damar tiplidir.
Yarımqiymətli və rəngli daşlar Kiçik Qafqazda Daşkəsən və
Ordubad rayonlarında skarnlarda (qranat, ametist), Gədəbəy
(turmalin) v
ə Xanlar rayonlarında vulkanitlərində (xalsedan, əqiq,
heliotrop) mü
əyyən edilmişdir. Əqiq toplantıları Hacıkənd və
Qazax çök
əkliklərinin əsas və orta tərkibli Üst Təbaşir
vulkanitl
ərində yuva, badam, damar və linza şəklindədir: Həm
z
ərgərlik, həm də texniki növlərinə rast gəlinir. Hacıkənd əqiq
yataqları qrupunun sənaye ehtiyatı 286,8 t.-dur. Bunun təxminən
65,8 t.-u z
ərgərlik üçün yararlıdır.
Elnur
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları
30
III FƏSİL
YATAQ V
Ə
TƏZAHÜRLƏR
Elnur
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları
31
K
əlbəcər rayonunda yerləşən
perlit v
ə obsidian yataqları
K
əlbəcər rayonu Perlit və Obsidian yataq və təzahürləri
baxımından çox zəngindir. Rayon ərazisində yataq və təzahürlər
müxt
əlif həcmdə paylanmışlar. Belə ki, bunlardan bəziləri daha
böyük
əraziləri əhatə edir. Bunlara Keçəldağ, Kiçik dəvə gözü,
Böyük d
əvə gözü, Bazarçay yataqlarını misal göstərə bilərik. Bu
yataqlar geniş əraziyə yayılmaqla yanaşı daha əlverişli şəraitdə
yerl
əşirlər. Bu yataqların vulkan şüşələri özlərinin xarici
görünüşləri, daxili quruluşları, həmçinin mineroloji xüsusiyyətləri
etibarı ilə müxtəlifdirlər.
Perlit
Yataqlarda aşkar edilən perlit əsasən boz, ağımtıl, qonuru və s.
r
ənglərdə, habelə möhkəm, məsaməli və zolaqlı formalarda olub
dig
ər şüşəvi süxurlardan kəskin fərqlənir. Obsidian isə qara, çox
zaman tutqun-
boz, açıq-qonuru, tüstülü və s. rənglərdə olur.
Ərazidə aşkar olunmuş şüşə parıltısına malik olan obsidian
özün
əməxsus sınma xüsusiyyəti daşıyır.
Elnur
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları
32
Perlit yataqlarından götürülmüş sınaqların spektral analizləri
n
əticəsində məlum olmuşdur ki, perlit və obsidianda müəyyən
edil
ən elementlər demək olar ki, liparit və traxioliparit
süxurlarında da eyni dərəcədə yayılmışdır. Rayon daxilində aşkar
edilmiş yataqlardakı perlit özünün effektli istilik qoruyucu
xüsusiyy
əti ilə məhşurdur.
Obsidian irizasiya növü
G
ədəbəy mis kolçedan yatağı
Yataq G
ədəbəy rayonu ərazisində yerləşir. Yataq tektonik
c
əhətdən şimal-qərb istiqamətdə uzanmış antiklinal qırışıqlıqda
yerl
əşib. Yatağın formalaşmasında baş Gədəbəy dərinlik
qırılmasının və müxtəlif istiqamətli çat tektonikasının böyük rolu
olmuşdur. Yatağın daxilində 15-ə qədər iri filiz ştoku aşkar
edilmişdir. Filizləşmələr 200 m. dərinliyə qədər izlənilir. Ştoklar
əsasən mis kolçedan, kükürd kolçedan bəzən isə mis, sink
filizl
ərindən təşkil olunmuşdur. Yataq daxilində dərinliyə doğru
getdikc
ə kükürd kolçedanı filizlərinin miqdarı artır. Yataqda əsas
filiz miner
alları pirit, xalkopirit və sfalerit hesab olunur.
Filizl
əşmənin tərkibində ikinci dərəcəli minerallardan kvars və
Dostları ilə paylaş: |