13
əleyhdarlığı daha da quvvetlenmiştir.
22
Yəhudi əleyhdarlığının Rusiyada aldığı
ölçü Sionizmi doğuran ən əhəmiyyətli faktorların başında gəlməsi səbəbiylə
Yəhudilər üçün bir dönüş nöqtəsi olaraq qəbul edilməkdədir. 1880-ci illərdə
Yəhudilərə qarşı Rusiyada başlayan şiddət, Yəhudiləri Rusiyadan köçə məcbur
etmişdir. Xüsusilə Rus Çarı II. Aleksandrın 1881-ci ildə öldürülməsi Yəhudilər və
Sionizm üçün dönüş nöqtəsi olmuşdur. Rus Çarı II. Aleksandrın öldürülməsindən
Ruslar, Yəhudiləri məsul tutmuş və Yəhudilərə qarşı qırğınlara başlamışlar.
Rusiyada keçirilən qırğınlar üzərinə bir çox Yəhudi fərqli bölgələrə köç etmək
məcburiyyətində qalmışdır. 1881 ilə 1891 tarixləri arasında Rusiyadan köçən
yəhudilərin 134.000'i Amerikaya 10.000 digər ölkələrə yerləşmişdir. 5.000 qədər
yəhudi də Fələstinə yerləşmişdir. Kütlə halında edilən bu köçlərə "Aliyah"deyilir.
23
Rus Çarına sui-qəsdin təşkil 1881 tarixində Yəhudilərin məruz qaldığı zorakılığın
də təsiriylə Rusiyada "Sion Sevgisi" adı verilən bir hərəkət ortaya çıxmışdır.
Hərəkatın əsas məqsədi Siyon'a geri dönmə (Fələstinə yerləşmə) və İbrani dilini
diriltməkdir.
24
Yaxın Şərq, tarixin başlanğıcı sayılan yazının tapılmasından bu yana
mədəniyyətlərin beşiyi olmuştur.
25
Dünyanın ən köhnə sivilizasiyası olan Dəclə və
Fərat çayları arasından Basra Körfəzinə qədər uzanan torpaqlarda qurulan Şumer
Dövləti bu bölgədə qurulmuştur.Şumer sivilizasiyasının yanında Misir, Assuriya,
Babil, Akad bölgədəki digər əhəmiyyətli mədəniyətlərdir. Ayrıca Yaxın Şərq,
digər bölgələrdəki mədəniyyətlərin dünyanın başqa bölgələrinə yayılmasında
qovşaq nöqtəsi halına gəlmiş, Şərq ilə Qərb mədəniyyətlərinin birləşdiyi nöqtə
olmuşdur.
26
Region, tarix boyunca mədəniyyətlərin keçid və köçürmə yeri olması
səbəbiylə bir tərəfdən müxtəlif mədəniyyətlərin qarşıdurma sahəsi olarkən digər
tərəfdən fərqli mədəniyyətlərin bir-birinə qarışması, yeni mədəniyyətlərin meydana
22
G. Kressel, The Word and Its Meaning, Encyclopedia Judaica’dan Zionism, (Kudüs, 1973), s. 54
23
24
Adam Hanieh, “Class, Economy and the Second Intifada”, Monthly Review, V. 54, No. 5 (October 2009)
25
Davutoğlu, Stratejik Derinlik…, s. 133-135.
26
William H. McNeill, Dünya Tarihi, çev. Alaeddin Şenel. (Ankara: İmge Kitabevi, 2004),
14
gəlməsində əhəmiyyətli rol oynamıştır. Region, Səlib yürüşlərinə iki fərqli inancın
qarşıdurmasını yaşayarkən, tarixin ən əhəmiyyətli istilalarından olan Monqol
istilasından sonra xarici təsirləri öz içində əritməyə bacarmışdır. Orta şərqdə
yaşanan bu mədəniyyət müxtəlifliyi və mübadiləsi, bölgəni dünya tarixinin təsir
dəyişmə və inkişafların yaşandığı ən əhəmiyyətli coğrafiya halına gətirmişdir. Orta
şərqin bu tarixi müxtəlifliyi, dünya hakimiyyətinə yönəlmək istəyən hər bir dövlət
üçün hakim oxunması lazım olan imtina edilməz bir yer olmuştur.
27
Orta şərqin
tarix boyunca (20. əsr xaric) davamlı mərkəz olduğunu söyləmək mümkündür.
Bölgədə ilk məskunlaşma vahidləri və böyük mədəniyyətlərin qurulması,bölgənin
digər əhəmiyyətli mədəniyyətlər üçün qovşaq nöqtəsi və mədəniyyətlər arası
qarşıdurma sahəsi olması, içində olduğu mədəniyyətə qarşılıqlı şəkildə öz mədəni
və dini xüsusiyyətini əks etdirməsi bölgənin davamlı mərkəz olaraq qalmasına
səbəb olmuşdur
28
. Bölgənin, 11-ci əsrdə Səlcuqlu hakimiyyətinə girməsinə
reaksiya olaraqbaşladılan Xaç yürüşləri, bölgədə var olan geomədəni ayrı-
seçkiliyin qaynağı olmuşdur.Region, Səlib yürüşlərindən etibarən yalnız geosiyasi
olaraq deyil, Şərq və Qərb Mədəniyyətləri arasında geomədəni bölgə olaraq da
özünə xas bir xüsusiyyət daşımaqdadır. Bu xüsusiyyəti səbəbiylə Qərb
stratejistləri, Yaxın Şərq anlayışının istifadə forması, dəyişən beynəlxalq şərait
görə yenidən təyin olunmasına səbəb olmuşdur. Xüsusilə İslam Mədəniyyətinin,
Orta şərqin bütününə hakim olmasıyla bölgə, coğrafi bütövlüyü aşan bir
geomədəni bütünlüyə qovuşmuşdur. Beləcə Yaxın Şərq, İslam Mədəniyyətinin
hakim olduğu region olaraq qəbul edilmiş və bölgədəki İslam Mədəniyyətinin
hakim olmasına görə Yaxın Şərq tərifi yenidən güncllənmişdir.
29
Səlcuq
Dövlətinin ardından bölgədə 17. əsrə qədər davam edən Osmanlı hâkimiyyətinin
başlaması və Osmanlıların Xristian Avropa qarşısında böyük zəfərlər qazanaraq
Orta Avropaya qədər irəliləməsi, Orta şərqin geomədəni bütövlüyünün
27
Davutoğlu, Stratejik Derinlik…, s. 131
28
Davutoğlu, Stratejik Derinlik…, s. 132
29
Davutoğlu, Stratejik Derinlik…, s. 134-135
15
bərkiməsinə səbəb olmuştur.
30
Osmanlı Dövlətinin 18. əsrdə başlayan çöküş
prosesi 19. əsrdə gedərək artmış və Osmanlının 20. əsrin ilk iyirmi illiyində
tamamilə dağılması ilə bölgə, müstəmləkəçi nəhənglər tərəfindən paylaşılmışdır.
İkinci Dünya müharibəsindən sonra Yaxın Şərqdə yeni dövlətlər ortaya çıxmış
lakin beynəlxalq siyasi sistemin İki qütblü Soyuq müharibə dövründə rast
gəlməsi,bölgənin din əsaslı quruluşunu dəyişdirərək, sistemlə uyğun olaraq ideoloji
parçalanma çərçivəsində formalaşmışdır.
31
Orta şərqin Soyuq Savaşın təməl
xüsusiyyətlərinə uyğun ideoloji əsaslı mədəni quruluşu xx əsrin 80-ci illərindən
etibarən yenə sistemdəki deyişikliklərlə birlikdə mədəni dönüşüm yaşanaraq yeni
xüsusiyyətlər qazanmışdır. Ideoloji qütbləşmə yeri, bölgətəyin etməsinin doğuşuna
da yol açmış olan din və mədəniyyət oxlu bir qütbləşməyə tərk etməyə
başlamıştır.
32
Dini Faktor
Dini faktoru, Orta şərqin tarixi və mədəni faktor xaricində ələ almamızı səbəbi,
İsrail Dövləti içində Yəhudi Fundemantilizminin çox güclü bir şəkildə yerəldə
etməsi və bu vəziyyətin Fələstin-İsrail münaqişəsinin təyin edici ünsürlərindən
olmasındandır. Ayrıca din, HƏMAS-ın təşkilati zehniyyətinin təməllərinin
formalaşmasında çox əhəmiyyətli bir yerə malikdir. Yaxın Şərq, üç səmavi dinin
çıxdığı bölgə olması səbəbiylə bu dinlərinmənsubları üçün kutsaldır.
33
Xüsusilə
Qüds, bütün dinlər üçün əhəmiyyətli bir yerə malikdir. Əzəli çəkişmələrə səbəb
olan yəhudi dövlətinin Krallarından Hz.Süleymanın etdirdiyi Beyt-i Makdis
34
, e.ə.
586-ci ildə Babil padşahı Nabukednezar tərəfindən yıxılmışdır. Yəhudilər əsir
alınıb Babilə aparılmışdır.Babil əsarətindən xilas olan Yəhudilərin təkrar Qüdsə
dönərək yıxılan MüqəddəsMəbədin köhnə yerinə etdiyi ikinci Məbəd,
35
E.Ə. 70-ci
30
Davutoğlu, Stratejik Derinlik…, s. 136
31
Eroğlu, a.g.e., s. 29-30
32
Özmen, a.g.e., s. 32-33.
33
Israel Shakak ve Norton Mezvinsky, İsrail’de Yahudi Fundamentalizmi,(Anka Yayınları, İstanbul, 2002), s. 34.
34
Arı, Geçmişten Günümüze Ortadoğu…, s. 37.
35
Arı, Geçmişten Günümüze Ortadoğu…, s. 37.
Dostları ilə paylaş: |