“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dini Faktor
13
əleyhdarlığı daha da quvvetlenmiştir. 22 Yəhudi əleyhdarlığının Rusiyada aldığı ölçü Sionizmi doğuran ən əhəmiyyətli faktorların başında gəlməsi səbəbiylə Yəhudilər üçün bir dönüş nöqtəsi olaraq qəbul edilməkdədir. 1880-ci illərdə Yəhudilərə qarşı Rusiyada başlayan şiddət, Yəhudiləri Rusiyadan köçə məcbur etmişdir. Xüsusilə Rus Çarı II. Aleksandrın 1881-ci ildə öldürülməsi Yəhudilər və Sionizm üçün dönüş nöqtəsi olmuşdur. Rus Çarı II. Aleksandrın öldürülməsindən Ruslar, Yəhudiləri məsul tutmuş və Yəhudilərə qarşı qırğınlara başlamışlar. Rusiyada keçirilən qırğınlar üzərinə bir çox Yəhudi fərqli bölgələrə köç etmək məcburiyyətində qalmışdır. 1881 ilə 1891 tarixləri arasında Rusiyadan köçən yəhudilərin 134.000'i Amerikaya 10.000 digər ölkələrə yerləşmişdir. 5.000 qədər yəhudi də Fələstinə yerləşmişdir. Kütlə halında edilən bu köçlərə "Aliyah"deyilir. 23
də təsiriylə Rusiyada "Sion Sevgisi" adı verilən bir hərəkət ortaya çıxmışdır. Hərəkatın əsas məqsədi Siyon'a geri dönmə (Fələstinə yerləşmə) və İbrani dilini diriltməkdir. 24
Yaxın Şərq, tarixin başlanğıcı sayılan yazının tapılmasından bu yana mədəniyyətlərin beşiyi olmuştur. 25 Dünyanın ən köhnə sivilizasiyası olan Dəclə və Fərat çayları arasından Basra Körfəzinə qədər uzanan torpaqlarda qurulan Şumer Dövləti bu bölgədə qurulmuştur.Şumer sivilizasiyasının yanında Misir, Assuriya, Babil, Akad bölgədəki digər əhəmiyyətli mədəniyətlərdir. Ayrıca Yaxın Şərq, digər bölgələrdəki mədəniyyətlərin dünyanın başqa bölgələrinə yayılmasında qovşaq nöqtəsi halına gəlmiş, Şərq ilə Qərb mədəniyyətlərinin birləşdiyi nöqtə olmuşdur. 26 Region, tarix boyunca mədəniyyətlərin keçid və köçürmə yeri olması səbəbiylə bir tərəfdən müxtəlif mədəniyyətlərin qarşıdurma sahəsi olarkən digər tərəfdən fərqli mədəniyyətlərin bir-birinə qarışması, yeni mədəniyyətlərin meydana
22 G. Kressel, The Word and Its Meaning, Encyclopedia Judaica’dan Zionism, (Kudüs, 1973), s. 54 23
24 Adam Hanieh, “Class, Economy and the Second Intifada”, Monthly Review, V. 54, No. 5 (October 2009) 25 Davutoğlu, Stratejik Derinlik…, s. 133-135. 26 William H. McNeill, Dünya Tarihi, çev. Alaeddin Şenel. (Ankara: İmge Kitabevi, 2004), 14
gəlməsində əhəmiyyətli rol oynamıştır. Region, Səlib yürüşlərinə iki fərqli inancın qarşıdurmasını yaşayarkən, tarixin ən əhəmiyyətli istilalarından olan Monqol istilasından sonra xarici təsirləri öz içində əritməyə bacarmışdır. Orta şərqdə yaşanan bu mədəniyyət müxtəlifliyi və mübadiləsi, bölgəni dünya tarixinin təsir dəyişmə və inkişafların yaşandığı ən əhəmiyyətli coğrafiya halına gətirmişdir. Orta şərqin bu tarixi müxtəlifliyi, dünya hakimiyyətinə yönəlmək istəyən hər bir dövlət üçün hakim oxunması lazım olan imtina edilməz bir yer olmuştur. 27 Orta şərqin tarix boyunca (20. əsr xaric) davamlı mərkəz olduğunu söyləmək mümkündür. Bölgədə ilk məskunlaşma vahidləri və böyük mədəniyyətlərin qurulması,bölgənin digər əhəmiyyətli mədəniyyətlər üçün qovşaq nöqtəsi və mədəniyyətlər arası qarşıdurma sahəsi olması, içində olduğu mədəniyyətə qarşılıqlı şəkildə öz mədəni və dini xüsusiyyətini əks etdirməsi bölgənin davamlı mərkəz olaraq qalmasına səbəb olmuşdur 28 . Bölgənin, 11-ci əsrdə Səlcuqlu hakimiyyətinə girməsinə reaksiya olaraqbaşladılan Xaç yürüşləri, bölgədə var olan geomədəni ayrı- seçkiliyin qaynağı olmuşdur.Region, Səlib yürüşlərindən etibarən yalnız geosiyasi olaraq deyil, Şərq və Qərb Mədəniyyətləri arasında geomədəni bölgə olaraq da özünə xas bir xüsusiyyət daşımaqdadır. Bu xüsusiyyəti səbəbiylə Qərb stratejistləri, Yaxın Şərq anlayışının istifadə forması, dəyişən beynəlxalq şərait görə yenidən təyin olunmasına səbəb olmuşdur. Xüsusilə İslam Mədəniyyətinin, Orta şərqin bütününə hakim olmasıyla bölgə, coğrafi bütövlüyü aşan bir geomədəni bütünlüyə qovuşmuşdur. Beləcə Yaxın Şərq, İslam Mədəniyyətinin hakim olduğu region olaraq qəbul edilmiş və bölgədəki İslam Mədəniyyətinin hakim olmasına görə Yaxın Şərq tərifi yenidən güncllənmişdir. 29 Səlcuq Dövlətinin ardından bölgədə 17. əsrə qədər davam edən Osmanlı hâkimiyyətinin başlaması və Osmanlıların Xristian Avropa qarşısında böyük zəfərlər qazanaraq Orta Avropaya qədər irəliləməsi, Orta şərqin geomədəni bütövlüyünün
27 Davutoğlu, Stratejik Derinlik…, s. 131 28 Davutoğlu, Stratejik Derinlik…, s. 132 29 Davutoğlu, Stratejik Derinlik…, s. 134-135 15
bərkiməsinə səbəb olmuştur. 30 Osmanlı Dövlətinin 18. əsrdə başlayan çöküş prosesi 19. əsrdə gedərək artmış və Osmanlının 20. əsrin ilk iyirmi illiyində tamamilə dağılması ilə bölgə, müstəmləkəçi nəhənglər tərəfindən paylaşılmışdır.
İkinci Dünya müharibəsindən sonra Yaxın Şərqdə yeni dövlətlər ortaya çıxmış lakin beynəlxalq siyasi sistemin İki qütblü Soyuq müharibə dövründə rast gəlməsi,bölgənin din əsaslı quruluşunu dəyişdirərək, sistemlə uyğun olaraq ideoloji parçalanma çərçivəsində formalaşmışdır. 31 Orta şərqin Soyuq Savaşın təməl xüsusiyyətlərinə uyğun ideoloji əsaslı mədəni quruluşu xx əsrin 80-ci illərindən etibarən yenə sistemdəki deyişikliklərlə birlikdə mədəni dönüşüm yaşanaraq yeni xüsusiyyətlər qazanmışdır. Ideoloji qütbləşmə yeri, bölgətəyin etməsinin doğuşuna da yol açmış olan din və mədəniyyət oxlu bir qütbləşməyə tərk etməyə başlamıştır. 32
Dini Faktor Dini faktoru, Orta şərqin tarixi və mədəni faktor xaricində ələ almamızı səbəbi, İsrail Dövləti içində Yəhudi Fundemantilizminin çox güclü bir şəkildə yerəldə etməsi və bu vəziyyətin Fələstin-İsrail münaqişəsinin təyin edici ünsürlərindən olmasındandır. Ayrıca din, HƏMAS-ın təşkilati zehniyyətinin təməllərinin formalaşmasında çox əhəmiyyətli bir yerə malikdir. Yaxın Şərq, üç səmavi dinin çıxdığı bölgə olması səbəbiylə bu dinlərinmənsubları üçün kutsaldır. 33 Xüsusilə Qüds, bütün dinlər üçün əhəmiyyətli bir yerə malikdir. Əzəli çəkişmələrə səbəb olan yəhudi dövlətinin Krallarından Hz.Süleymanın etdirdiyi Beyt-i Makdis 34 , e.ə.
586-ci ildə Babil padşahı Nabukednezar tərəfindən yıxılmışdır. Yəhudilər əsir alınıb Babilə aparılmışdır.Babil əsarətindən xilas olan Yəhudilərin təkrar Qüdsə dönərək yıxılan MüqəddəsMəbədin köhnə yerinə etdiyi ikinci Məbəd, 35 E.Ə. 70-ci 30 Davutoğlu, Stratejik Derinlik…, s. 136 31 Eroğlu, a.g.e., s. 29-30 32 Özmen, a.g.e., s. 32-33. 33 Israel Shakak ve Norton Mezvinsky, İsrail’de Yahudi Fundamentalizmi,(Anka Yayınları, İstanbul, 2002), s. 34. 34 Arı, Geçmişten Günümüze Ortadoğu…, s. 37. 35 Arı, Geçmişten Günümüze Ortadoğu…, s. 37. Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|