5941 Sayılı Çek Kanunu’nda Düzenlenen İdari ve Cezai Yaptırımlar / Ş. DEMİR
240
Ankara Barosu Dergisi 2013/ 1
HAKEML
İ
II. 5941 Sayılı Kanunun Getirdiği Yenilikler
3167 sayılı Kanun, 5941 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılmış, 5941 sayılı
ÇK ise 6273 sayılı kanunla büyük ölçüde değişikliğe uğramıştır. Bu durumda
Anayasa m. 37/1 ve TCK m. 7 uyarınca zaman bakımından lehe olan hükümlerin
uygulanması ve uygulamaya yansıyan diğer farklılıkların ortaya konabilmesi
için
[53]
5941 sayılı ÇK ile getirilen yeniliklere kısaca değinmek gerekmiştir.
A. Bankanın Yükümlülükleri Çek Hesapları ve Defterleri Bakımından
5941 sayılı ÇK ile bankaların çek hesabı açarken isteyecekleri belgelerin
kapsamı ve bu belgeleri saklama yükümlülüğü genişletilmiş, hesap sahibine
bankaya adres bildirme yükümlülüğü, bankaya ise hamilin talebi halinde bu
adresi verme yükümlülüğü getirilmiştir. Yeni ÇK ile tacir çeki, tacir olmayan
kişi çeki ve hamiline çek gibi çek çeşitleri düzenlenmiş ve birbirinden ayırt
edilmesi sağlanmıştır. Çek defteri almak isteyenlere çek düzenleme ve çek hesabı
açma yasaklarının olup olmadığının anlaşılmasını kolaylaştıracak şekilde beyan
yükümlülükleri getirilmiştir.
Çek defterinin şeklinin TCMB tarafından
belirleneceği ve emre yazılı çek ile hamiline yazılı çek arasındaki farkın anlaşı-
labilmesi için hamiline çekin maktu olarak basılacağı düzenlenmiştir. Bankanın
ödemekle yükümlü olduğu tutardan beş yıl boyunca sorumlu olması nedeniyle
çekin üzerine basıldığı tarih de eklenmiştir (m. 3/9)
[54]
.
B. Çekin İbrazı, Ödenmesi, Karşılıksız Olduğunun Tespit edilmesi ve
Gecikme Cezası Bakımından
Gerek 3167 sayılı Kanun gerekse 5941 sayılı Kanun çekin karşılığının
bulunmaması halinde hamile bankanın sorumlu olacağı bir tutar ödeneceğini
düzenlemiştir. Fakat 5941 sayılı Kanun 3167 sayılı Kanundan farklı olarak
kısmen karşılığı bulunan çekler bakımından bankanın sorumlu olduğu tutarın
çek tutarının karşılanamayan kısmıyla sınırlı olmak üzere hamile ödeneceğini
düzenlemiştir (m. 3/2). 3167 sayılı Kanundan farklı olarak çekin bankaya
ibrazından sonra, karşılıksızdır işlemi yapılması sırasında gerçek kişinin ya da
tüzel kişinin temsilcisinin de ad-soyad yazarak çeki banka görevlisiyle birlikte
imzalayacağı, hamilin imzalamaktan kaçınması halinde karşılıksızdır işlemi
yapılmayacağı düzenlenmiştir (m. 3/4). Bir yenilik olarak banka, karşılığı
bulunmasına rağmen çek tutarını veya ödemekle yükümlü olduğu miktarı
[53] Şen/Malbeleği, s. 65.
[54] Öztan, s. 311; Pulaşlı, s. 333, 343-344; Şen/Malbeleği, s. 66-68.
5941 Sayılı Çek Kanunu’nda Düzenlenen İdari ve Cezai Yaptırımlar / Ş. DEMİR
241
2013/ 1 Ankara Barosu Dergisi
HAKEML
İ
ödemeyi geciktirirse her geçen gün için binde üç gecikme cezası ödemeyeceği
düzenlenmiştir (m. 3/7)
[55]
.
6102 sayılı TTK m. 795/1 çekin görüldüğünde ödeneceğini ve buna aykırı
kayıtların yazılmamış sayılacağını m. 795/2’nin de düzenlenme günü olarak
gösterilen günden önce bankaya ibraz edilen çekin ibraz günü ödeneceğini açıkça
düzenlemiştir. Buna karşın ÇK m. 3/8, düzenleme tarihinden önce ibraz edilen
çekin karşılığı, TTK m. 795’e göre kısmen veya tamamen ödenmemiş olması
halinde, bu çekle ilgili olarak icrai takip yapılamayacağını, ileri düzenleme
tarihli bir çekle ilgili icra takibi yapılabilmesi düzenleme tarihine göre bankaya
ibraz edilmesi ve karşılıksızdır işlemine tabi tutulması gerektiğini düzenlemiştir.
TTK ile çelişki oluşturan bu durum ÇK Geçici m. 3/5 uyarınca, 31.12.2017
tarihine kadar devam edecektir
[56]
.
C. Bankaların Bildirim Yükümlülüğü Bakımından
ÇK m. 4/1 bankalara, hamiline çek defterinin bağlı bulunduğu hesap ve
hesap sahipleriyle ilgili bilgilerin Gelir İdaresi Başkanlığı’na belirli dönemlerde
elektronik olarak bildirilmesi yükümlülüğü getirmiştir. Aynı şekilde ÇK m. 4/3
bankaları özel olarak basılmış hamiline çek yaprağı kullanmadan hamiline çek
düzenlediğini tespit ettikleri müşterilerini delilleriyle birlikte Cumhuriyet savcı-
lığına ve Gelir İdaresi Başkanlığı’na bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır. Fakat
bankaların bu yükümlülüğü ne kadar süre içerisinde yerine getireceği düzen-
lenmediği gibi yükümlülüğe uymamaya da bir müeyyide bağlanmamıştır
[57]
.
Ticari faaliyetle doğrudan ilgisi olmayanları korumak ve ticari faaliyet kapsa-
mında tacir olmayanların çeklerinin kullanılmasını engellemek amacıyla
[58]
tacir
tüzel kişi veya onun faaliyetleri ile ilişkilendirilmek üzere, tüzel kişinin gerçek
kişi ortakları, ortakların ilgili bulunduğu veya tüzel kişinin veya ortaklarının
etkisi altında bulundurduğu gerçek kişiler ile tüzel kişinin yönetim organında
görev alan veya temsilcisi sıfatını taşıyan gerçek kişiler adına açılmış olan çek
hesaplarının tacir tüzel kişiye ait kabul edileceği düzenlenmiştir. Bankalar bahse
konu ilişkinin varlığına dair emarelere rastlamaları halinde, durumu Gelir İdaresi
Başkanlığına bildirmekle yükümlüdürler (m. 4/2).
[55] Şen/Malbeleği, s. 69.
[56] Pulaşlı, s. 333; Şen/Malbeleği, s. 69-70.
[57] Pulaşlı, s. 355.
[58] Şen/Malbeleği, s. 70-71.
5941 Sayılı Çek Kanunu’nda Düzenlenen İdari ve Cezai Yaptırımlar / Ş. DEMİR
242
Ankara Barosu Dergisi 2013/ 1
HAKEML
İ
D. Karşılıksız Çek Fiilinin Sorumlusunun Tayini Bakımından
ÇK’nda 6273 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik, karşılıksız çek fiili nedeniyle
ortaya çıkan ceza sorumluluğunu ortadan kaldırarak idari yaptırım sorumlu-
luğuna dönüştürmüştür. 5941 sayılı ÇK, karşılıksız çek fiilinin sorumlusunu
tespitte çekin düzenlendiği ana değil, ibraz edildiği ana öncelik vererek, 3167
sayılı Kanundan farklı olarak çeki düzenleyenin ve imzalayanın değil, çek
hesabı sahibinin ve çekin karşılığını hesapta bulundurmayanın sorumluluğunu
benimsemiştir
[59]
. Bu değişiklik ileri tarihli çek uygulamasının ÇK’nda kabul
görmesinin, karşılıksız çek fiilinin unsurlarına olan yansımasıdır.
6273 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikten önce cezai sorumluluk, tüzel
kişilerin mali sorumlularını araştırılması ile tespit edilen bir gerçek kişiye ait
olmasına rağmen, fiilin cezai sorumluluk gerektiren bir suç olmaktan çıkarılması
nedeniyle, artık tüzel kişilik hakkında da doğrudan idari yaptırım uygulanma-
sının yolu açılmıştır
[60]
.
Gerçek kişi olan çek hesabı sahipleri, çek düzenlemek üzere başka bir
kişiyi temsilci veya vekil tayin edemezler. Bu kurala aykırı olarak temsilci veya
vekil sıfatıyla düzenlenen çeklerden dolayı doğacak hukuki ve idari yaptırım
sorumluluğu çek hesabı sahibine ait olacaktır (m. 5/3).
E. Yasakların Kaldırılması Bakımından
3167 Sayılı Kanun ceza davasının düşmesi ve hükmün ortadan kalmasına
ilişkin şartları düzerken, 5941 sayılı ÇK’nda 6273 sayılı Kanun ile yapılan
değişiklikle fiilin ve yaptırımın niteliği değiştiğinden, kanunda çek düzenleme
ve çek açma yasağının kaldırılması düzenlenmiştir. ÇK m. 6/1, karşılıksız kalan
çek bedeli, düzenleme tarihinden itibaren tarihinden 3095 sayılı Kanuna göre
ticari işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden işleyecek faizi ile birlikte tamamen
ödendiğinde, Cumhuriyet savcısının çek düzenleme ve çek hesabı açma yasa-
ğını kaldıracağı düzenlenmiştir. Cumhuriyet savcısının kararı, TCMB’na göre
bildirilir ve ilân olunur. Ayrıca ÇK m. 6/3’e göre, idari yaptırım niteliğindeki
çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına ilişkin kayıt, her halükarda giril-
diği tarihten itibaren on yıl geçmesiyle TCMB tarafından karşılığının faiziyle
birlikte ödenip ödenmediğine bakılmaksızın kendiliğinden silinir ve bu işlem
ilân olunur. 3167 sayılı kanunda düzenlenen çek tazminatı 5941 sayılı ÇK’da
düzenlenmeyerek kaldırılmıştır. Fakat bu tazminat TTK m. 783/3’te “Muhatap
nezdinde karşılığı kısmen veya tamamen bulunmayan bir çek düzenleyen kişi,
çekin karşılıksız kalan bedelinin yüzde onunu ödemekle yükümlü olduktan başka,
[59] Öztan, s. 312; Şen/Malbeleği, s. 73, 77.
[60] Öztan, s. 312; Şen/Malbeleği, s. 32, 34, 78.
5941 Sayılı Çek Kanunu’nda Düzenlenen İdari ve Cezai Yaptırımlar / Ş. DEMİR
243
2013/ 1 Ankara Barosu Dergisi
HAKEML
İ
hamilin bu yüzden uğradığı zararı da tazmin eder” şeklinde bir “ medeni ceza”
olarak düzenleme bulmuştur
[61]
.
III. Çekte Sahtecilik ve Tahrifat
Suçları ve Cezai Yaptırımları
A. Çekte Sahtecilik
Sahte çek ile kastedilen bir çek üzerindeki imza veya beyanların sahte
olmasıdır. Örneğin bir çeke düzenleyenin veya cirantaların imzalarının taklit
edilerek atılması halinde çekte imza sahteciliği yapılmış olur. Yine çalıntı bir çekin
doldurularak imzalanması halinde çekin tamamı bakımında sahtecilik yapılmış
olur
[62]
. Sahtecilik eylemine giden süreçte çekin çalınması hırsızlık (TCK m. 141
vd.), çeki sahte beyan veya düzenleyenin veya cirantanın imzasını taklit ederek
imzalamak suretiyle resmi evrakta sahtecilik (TCK m. 201; m. 204), sahtecilik
yapılmış çeki kullanarak başkalarını aldatmak ve haksız menfaat temin etmek
suretiyle de dolandırıcılık (TCK m. 157 vd.; m. 121) suçları işlenmiş olur
[63]
.
B. Çekte Tahrifat
Tahrif edilmiş çek, düzenleyenin elinden çıkmış gerçek çek unsurlarının,
imza veya beyanlar bakımından herhangi bir şekilde değiştirildiği çektir. Çekin
tahrif edilmesiyle, düzenleyenin beyanları ile tahrifattan sonraki görünüm
arasında fark ortaya çıkar. Çekte tahrifata gösterilebilecek en yaygın örnekler,
çekin düzenleme tarihinde ve çekin tutarında yapılan değişikliklerdir
[64]
. Çekte
sahtecilik gibi çekte tahrifat da tamamlanan eylemlere göre başta resmi evrakta
sahtecilik (TCK m. 201; m. 204) olmak üzere diğer birçok suçla birlikte
değerlendirilebilir
[65]
.
[61] Öztan, s. 314-315; Pulaşlı, s. 335; Şen/Malbeleği, s. 39, 43, 44, 81, 82.
[62] Pulaşlı, s. 311; Keskin, s. 122; Can, s. 155; Çekte yapılabilecek sahtecilik türleri için bkz.
Aydın, Sema: “Sahte ve Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Doğan Sorumluluk” Kazancı
HEBB (www.kazanci.com, erişim: 20.12.2012).
[63] Öztan, s. 311.
[64] Pulaşlı, s. 311; Can, s. 155; Çekte yapılabilecek tahrifat türleri için bkz. Aydın, agm.
[65] Bkz. Öztan, s. 311.
5941 Sayılı Çek Kanunu’nda Düzenlenen İdari ve Cezai Yaptırımlar / Ş. DEMİR
244
Ankara Barosu Dergisi 2013/ 1
HAKEML
İ
SONUÇ
K
arşılıksız çek ekonomik hayat geliştikçe her geçen gün etkisini artıran bir
sorun olmaya devam etmektedir. Kanun koyucunun değişik zamanlarda
gerek doğrudan gerekse dolaylı olarak getirdiği cezai düzenlemelerin
özellikle kriz dönemlerinde yaşanan toplu çöküş sırasında hiçbir caydırıcılığı-
nın kalmadığı yaşanarak görülmüştür. Sorunun borcuna sadık olup olmama
eğilimi ve ticaret yapmayı bilip bilmemekle doğrudan ilgisi vardır. Borcuna
sadık olmayanların ve ticarette başarısız olanların sayısal çokluğu, zamanla bu
kesimin sesini “mağdur” olarak duyurabilmesini sağlamış, ortaya çıkan bu durum
alacaklıların öngöremedikleri ve fakat mağdurları “sevindiren” düzenlemelerin
yapılmasını hızlandırmıştır.
Olması gereken hukuk bakımından değerlendirildiğinde karşılıksız çek
düzenlemenin ceza hukuku kapsamından çıkarılmasında bir sakınca görülme-
mektedir. Ancak bu durum sorunun esas kaynağı görmezden gelindiği sürece
vicdanları rahatsız edecektir. Karşılıksız çek sorununun kronikleşmesine “ileri
tarihli çek” uygulaması neden olmuştur. İleri tarihli çek, çok miktarda çek defteri
alarak vurgun yapmak isteyenlere ihtiyaçları olan zamanı sağladığı gibi, düşe
kalka bıçak sırtında ticaret yapanların da öteledikleri borçları nedeniyle küçük
bir dalgalanmada hesaplarını şaşırmalarına neden olmaktadır. Çek, ülkemizde
gerçek fonksiyonu olan ödeme aracı fonksiyonundan fiilen uzaklaşmış, kanun
koyucunun günü kurtaran düzenlemeleri, düzensizliği meşrulaştırmış, böylece
karşılıksız çek sorunun esas kaynağı uzun süre görmezden gelinmiştir. Bu şart-
lar altında önlem adı altında yapılacak düzenlemeler hiçbir kesimi memnun
etmeyecektir. İleri tarihli çek uygulaması “gerçek manada” kalkmadan ne idari
ne de cezai yaptırımlardan beklenen fayda sağlanabilir.
5941 Sayılı Çek Kanunu’nda Düzenlenen İdari ve Cezai Yaptırımlar / Ş. DEMİR
245
2013/ 1 Ankara Barosu Dergisi
HAKEML
İ
KAYNAKÇA
Ağar, Serkan: “Karşılıksız Çek suç Olmaktan Çıkarılıyor!”, (www.yaklasim.com, erişim: 15.12.2012).
Ağar, Serkan/Sandal, A. Evrim: Türk Ceza Kanunu ve 5941 Sayılı Çek Kanunu Kapsamında Karşılıksız Çek Suçu
ve Uygulaması, Ankara 2010.
Alışkan, Murat: “Çek Kanunu Kapsamındaki Çek”, Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi 2009 Kasım, Aralık S. 63,
64, s. 7-38.
Avcı, Mustafa: “Borç İçin Hapis Yasağı” Çetin Özek Armağanı, İstanbul 2004, s. 105 vd.
Aydın, Sema: “Sahte ve Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Doğan Sorumluluk” KHEBB (www.kazanci.com,
erişim: 20.12.2012).
Bahtiyar, Mehmet: Kıymetli Evrak Hukuku, 9. B. İstanbul 2012.
Başbüyük, İsa: “Karşılıksız Çekte Hapis Cezasının Kaldırılması Üzerine Bir Değerlendirme”, ABD, 2012/2, s.
305-319.
Bilgen, Mahmut: Uygulamada Kambiyo Senetleri (Poliçe, Bono, Çek), Ankara 2010.
Can, Mertol: Kıymetli Evrak Hukuku (Ders Kitabı), 2. B. Ankara 2012.
Donaniç, Hayri: “Karşılıksız Çeke Hapis Cezası Anayasaya Aykırıdır”, Legal Hukuk Dergisi Kasım 2003 S. 11, s.
2737-2743.
Domaniç, Hayri: “Ödenmeyen Çekleri Düzenleyenlere 1-5 Yıl Hapis Cezası ile Çek Bedeli Kadar Ağır Para Cezası
Öngören Yeni Kanun Tarihte ve Dünyada Benzeri Bulunmayan Bir Soygun ve Tefecilik Aracıdır”, Manisa Barosu
Dergisi, 2002, S. 83. s. 9-44.
Donay, Süheyl: “Yeni Çek Kanunu Hakkında Görüşler”, Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi 2010 Mart–Nisan S.
67, 68, s. 172-194.
Gedik, Doğan: “Hamiline Çek Defteri Yaprağını Kullanmadan Hamiline Çek Düzenleme Suçu”, Terazi Hukuk
Dergisi Mayıs 2011 Sayı-57.
Günay, Meryem/Günay, Mehmet: “5941 Sayılı Çek Kanununa Göre Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu” Türkiye
Adalet Akademisi Dergisi, 2010 S. 2, s. 323-346.
Helvacı, Mehmet: “Çek Kanunu Tasarısı’nın Genel Olarak Değerlendirilmesi” , Prof. Dr. Reha Poroy’un Anısına
Armağan, Ankara 2009, s. 229-251.
Kahyaoğlu, Emin Cem: “5941 Sayılı Çek Kanunu İle İlgili Bazı Tesbitler”, Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi 2010
Mart, Nisan S. 67, 68, s. 140-148.
Kayançiçek, Murat: “5941 Sayılı Çek Kanunu’na İlişkin Eleştiriler ve Değişiklik Önerileri (Uygulama ve Doktrin)”,
Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, C. 1, Yıl: 3, S. 8, s. 261-292.
Kendigelen, Abuzer: Çek Hukuku, 4. B. İstanbul 2007.
Keskin, Sanem Ülkü: Karşılıksız Çekten kaynaklanan Hukuki ve Cezai Sorumluluklar, Ankara 2011.
Keskin-Kiziroğlu, Serap: “5941 Sayılı Çek Kanunu’na Göre Karşılıksız Çek Suçu” Kazancı KHEBB (www.kazanci.
com, erişim: 20.12.2012).
5941 Sayılı Çek Kanunu’nda Düzenlenen İdari ve Cezai Yaptırımlar / Ş. DEMİR
246
Ankara Barosu Dergisi 2013/ 1
HAKEML
İ
Kırca, İsmail: 5941 Sayılı Çek Kanunu (Konferans 22 Ocak 2010), Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü,
Ankara 2010.
Narbay, Şafak: “5941 Sayılı Çek Kanununun Getirdiği Bazı Yenilikler ve Bunların Değerlendirilmesi”, Terazi
Hukuk Dergisi Mart 2010 S. 43, s. 65-97.
Pulaşlı, Hasan: Kıymetli evrak Hukukunun Esasları, 3. B. Ankara 2013.
Poroy, Reha/Tekinalp, Ünal: Kıymetli Evrak Hukuku Esasları, 16. B. İstanbul 2005.
Şen, Ersan/Malbeleği, Erkam: Son Değişiklikler Işığında Yeni Çek Kanunu’nda Karşılıksız Çek, 3. B. Ankara 2012
Soyer-Güleç, Sesim: Borç İçin Hapis Yasağı ve Karşılıksız Çek Suçu, 2. B. Ankara 2011.
Özbek, Veli Özer: “Karşılıksız İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu (5941 Sayılı Çek Kanunu M.5/1-3) ve
Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı (5941 Sayılı Çek Kanunu m.5/4-10)” Ceza Hukuku Dergisi Yıl-5 S.
14 12/2010, s. 7-28.
Öztan, Fırat: Kıymetli Evrak Hukuku, Ankara 2012
5941 Sayılı Çek Kanunu’nda Düzenlenen İdari ve Cezai Yaptırımlar / Ş. DEMİR
247
2013/ 1 Ankara Barosu Dergisi
HAKEML
İ
KISALTMALAR
ABD :
Ankara Barosu Dergisi
agm. :
adı geçen makale
AİHS
:
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
B.
:
Bası
C.
:
Cilt
CMK :
Ceza Muhakemesi Kanunu
ÇK
:
Çek Kanunu
KK
:
Kabahatler Kanunu
KHEBB :
Kazancı Hukuk Eserleri Bilgi Bankası
m.
:
madde
RG. :
Resmi Gazete
s.
:
sayfa
S.
:
Sayı
TCMB :
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
TCK :
Türk Ceza Kanunu
TTK :
Türk Ticaret Kanunu
vd.
:
ve devamı
Dostları ilə paylaş: |