Vii L e m I l L

43 

 

§2.  BÖYÜK  VƏTƏN  MÜHARĠBƏSĠ  GEDĠġĠNDƏ  ƏSASLI  DÖNÜġ 

MƏRHƏLƏSĠ 

 

Stalinqrad cəbhəsində tarixi qələbəsindən sonra qızıl ordunun Leninqraddan 

Qara  dənizə  kimi  ərazidə  düşmənə  qarşı  əks-hücumu  başlandı.  Hücumda  bütün 

cəbhələr iştirak edirdi. 

Leninqrad  və  Volxov  cəbhələrinin  qoşunları  Leninqradın  mühasirəsini 

yarmaq  məqsədilə  1943-cü  ilin  yanvarında  geniş  hərbi  əməliyyata  başladılar. 

Şlisselburq düşməndən təmizləndi, Leninqrad ölkə ilə birbaşa quru yol əlaqəsi əldə 

etdi.  Leninqrad  və  Volxov  cəbhələrindəki  döyüşlərdə  bir  çox  Azərbaycan  əsgəri 

fərqlənmiş,  onlardan  10  azərbaycanlı  snayper  SSRİ  orden  və  medalları  ilə  təltif 

olunmuşdu.  Şimal  Donanmasının  məşhur  snayperi  Məmmədəli  Abbasov 

hitlerçilərin  qəniminə  çevrilmişdi,  1943-cü  ildə  onun  şəxsi  hesabında  166  məhv 

edilmiş faşist var idi.

55

 

Süvari  kəşfiyyat  vzvodunun  komandiri  Pirəli  Səlimov  Kareliya  cəbhəsində 

1943-cü  ildə  14  dəfə  düşmən  arxasına  kəşfiyyata  getmiş  və  mühüm  məlumatlar 

əldə etmiş, faşist qarnizonunu sıradan çıxarmışdı. P.Səlimovun vzvodu hitlerçilərin 

mühasirəsinə düşmüş, qeyri-bərabər döyüşdə 50 faşisti məhv etmiş, 6 pulemyot və 

bir  neçə  minomyot  ələ  keçirərək  mühasirəni  yarmışdı.  İgid  komandir  "Qırmızı 

Bayraq" ordeni ilə təltif olunmuşdu.

56

 

Leninqrad  uğrunda  döyüşlərdə  vzvod  komandiri  Əmir  Əfəndiyev  bir  qrup 

avtomatçı  ilə  sürünərək  xəlvətcə  düşmən  səngərlərinə  yaxınlaşıb  atəş  nöqtələrini 

susdurmuşdu.  O  başqa  bir  döyüşdə  üzərinə  yeriyən  tankı  qumbaralarla  məhv 

etmişdi.

57

 

Azərbaycan  şahinləri  Leninqrad  səmasında  faşistlərlə  mərdlik  və  rəşadətlə 

döyüşürdülər.  1942-ci  ilin  axırlarında  qəhrəmanlıqla  həlak  olmuş  qorxmaz 

təyyarəçi Əli Səmədovun yerini qardaşı Asəf Səmədov tutmuşdu. Bombardmançı 

təyyarənin  komandiri  A.Səmədov  qısa  müddətdə  ondan  artıq  düşmən  obyektini 

yerlə  yeksan  etmişdi.  Leninqrad  üzərindəki  hava  döyüşlərində  Hüseyn  Bağırov 

mahir  qırıcı  təyyarəçi  və  kəşfiyyatçı  kimi  şöhrət  qazanmışdı.  O,  3  düşmən 

təyyarəsini vurmuşdu. H.Bağırov 1944-cü ilin yayında Pribaltika səmasındakı hava 

döyüşündə  qəhrəmanlıqla  həlak  olmuşdu.  Ölümündən  sonra  o,  I  dərəcəli  Vətən 

müharibəsi ordeni ilə təltif edilmişdi.

58

 

Adil Quliyev 1943-cü ilin yanvarında Staraya Rus məntəqəsi uğrunda qeyri-

bərabər  döyüşdə  faşist  təyyarəsini  vurmuş  və  "Qırmızı  Ulduz"  ordeni  ilə  təltif 

olunmuşdu. İgid şahin A.Quliyev müharibə illəri ərzində düşmənin 18 təyyarəsini 

məhv etdiyinə görə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdü.

59

 

1943-cü  ilin  əvvəlində  Həzi  Aslanovun  komandanlıq  etdiyi  55-ci  qvardiya 

tank  briqadası  hücum  əməliyyatlarında  Mamayev  Kurqan  ətrafında  düşməni 

---

44 

 

darmadağın  etmişdi.  Mius  cəbhəsinin  məhv  edilməsi  tapşırığını  nümunəvi  yerinə 

yetirdiyinə görə H.Aslanov Aleksandr Nevski ordeni almışdı.

60

 

1943-cü  ilin  yayında  Hitler  Almaniyası  sarsılmış  vəziyyətini  düzəltmək 

üçün ümumi səfərbərlik etmiş və hərbi iqtisadiyyatını qüvvətləndirmək məqsədilə 

fövqəladə tədbirlər görmüş, Qərbdə ikinci cəbhənin olmamasından istifadə edərək 

Şərq  cəbhəsində  qəti  hücuma  başlamaq  qərarına  gəlmişdi.  "Sitadel"  adlanan  bu 

əməliyyatda düşmənin məqsədi cəbhənin dar hissəsi  - Kursk çıxıntısına cənubdan 

və  şimaldan  hücum  edərək,  Mərkəz  və  Voronej  cəbhələrinin  qoşunlarını 

mühasirəyə  salıb  dağıtmaq,  sonra  isə  Cənub-qərb  cəbhəsinə  arxadan  zərbə 

endirmək  idi.  Niyyətini  yerinə  yetirmək  üçün  Hitler  900  min  əsgər  və  zabitdən 

ibarət güclü qoşun qruplaşması yaratmışdı.

61

 

1943-cü  il  iyulun  5-də  hitlerçilər  50  texnika,  o  cümlədən  l6  tank  və 

motorlaşdırılmış  diviziyalarla  Oryol,  Belqorod  və  Kursk  ətrafında  hücuma 

başladılar.  Qızıl  ordu  düşmənin  hücumunu  dəf  edərək,  iyulun  12-də  əks-hücuma 

keçdi. İkinci Dünya müharibəsinin ən irimiqyaslı döyüşlərindən olan Kursk qövsü 

müharibənin  gedişində  əsaslı  dönüş  yaratdı.  Təşəbbüsü  öz  əlinə  alan  qızıl  ordu 

faşistlərin tam məğlubiyyətinə qədər onu əldən vermədi.

62

 

Kursk  qövsü  döyüşündə  sovet  qoşunları  tərkibində  Azərbaycanın  oğulları 

da mərdliklə döyüşürdülər. Qvardiya kapitanı İvan İlyasov rota ilə birlikdə Kursk 

vilayətinin  Krutoy  Luq  ətrafında  düşmənin  tank  hücumunun  qarşısını  almışdı. 

İlyasovun  rotasının  təhkim  olunduğu  batalyona  qarşı  düşmən  50  tank  və  bir 

alaydan  artıq  piyada  göndərdi.  10  tank  itirməsinə  baxmayaraq,  faşistlər  hücumu 

davam  etdirirdilər.  Batalyon  komandirinin  həlak  olduğunu  görən  İ.İlyasov 

komandanlığı əlinə alıb döyüşçüləri əks-hücuma qaldırdı. Döyüşün qızğın çağında 

düşmənin  ağır  tankı  İlyasovun  olduğu  səngərin  üzərini  örtdü.  Lakin  komandir 

özünü  itirmədi,  son  nəfəsinədək  döyüşü  telefonla  idarə  edə  bildi.  23  saat  davam 

edən  bu  döyüşdə  40  düşmən  tankı  yandırılmış,  800  faşist  məhv  edilmişdi. 

İ.İlyasova ölümündən sonra Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilmişdi.

63

 

Oryol  istiqamətindəki  vuruşlarda  gənc  döyüşçü  Davud  Quliyev  4  əsgərlə 

birlikdə gecə kəşfiyyatı zamanı kəndlərdən birində düşmən qarnizonunu - 30 əsgər 

və zabiti məhv etmişdi.

64

 

Kursk qövsü döyüşündə qızıl ordu yeni bir mühüm qələbə çaldı.  

Ukrayna ərazisinin faşist işğalçılarından azad olunması uğrunda döyüşlərdə 

Azərbaycan diviziyaları fəal iştirak etmişlər. 

1943-cü  il  avqustun  27-də  416-cı  diviziya  düşmən  müdafiəsini  yararaq  20 

km irəliləmiş və Cənub cəbhəsinin əsas qüvvələrinin hücumuna şərait yaratmışdı. 

Bir gündə diviziya Boqaçyovka, Mokn, Vasilyevka, Petropavlovka, Çerniqovskoye 

yaşayış məntəqələrini azad etmiş, düşmənin 3 minə yaxın əsgərini məhv etmiş və 

əsir  almış,  xeyli  texnikasını  sıradan  çıxarmışdı.  Diviziya  hücumlarını  davam 

---