milli, ən'onovi bayramları xüsusi yer tutur. İnsanların heyat terzi, dini, ictim ai
görüşləri ilə bağlı olan kütləvi bayram və mərasimlər mənşə e'tiban ilə ç o x
qədim tarixə malikdir ki, bunlar içərisində Novruz bayramı xüsusi əhəm iyyət
kəsb edir. Novruzun mənşəyi, onunla bağlı əsatirlər, miflər qədimdir. T əd q i
qatçılar bu bayramın məhz Yaxm Şərqin qədim əkinçiliklə məşğul o la n
xalqları arasmda meydana gəldiyini söyləyirlər. Hər bir xalq Novruzla b a ğ lı
etnik, yerli, milli xüsusiyyətlərinə uyğun özünəməxsus mövsüm nəğm ələri,
mərasim nəğmələri, rəqslər, oyunlar, xalq tamaşalan yaratmışdır. A zərbay
canda adətə görə, Novruz bayramında göyərdilən səməni yazın gəlm əsinin,
təbiətin canlanmasının, əkinçiliyin rəmzidir. Azərbaycan kəndlisi səməni g ö -
yərtməklə növbəti tesserüfat ilinə bərəkət, bolluq arzulamış, bayrama dörd,
həftə qalmış hər çərşənbə axşamı və bayram günü tonqal qalamaqla, m ah m
qoşmaqla oda, atəşə, günəşə olan e'tiqad və inamını ifadə etmişdir. Bu gün d ə
bayram qabağı el-obada abadlıq, təmizlik işləri aparılır, ağac əkilir. Ə h a li
müxtəlif şirniyyat növləri və plov bişirir, rəngbərəng yumurta boyayır, m ə c
məyi və sinilərdə xonça bəzəyir, şam yandırılır, tonqal qalanır, səməni qoyu
lur. Əməyə, həyata, təbiətə məhəbbət rəmzi olan bahar bayramı müstəqillik
dövründə mütərəqqi xüsusiyyət və keyfiyyətlərlə daha da zənginləşmiş, y e n i
mo'na vo məzmun kəsb etmişdir. Ona görə do Novruzun kütləvi bayram k i
mi təşkil olunmasına çox məs'uliyyətli bir iş kimi baxılmalıda. Çünki kütləvi
bayramlar teatr tamaşalarından fərqli olaraq çox az bir vaxt ərzində, həm d e
yüksok ictimai-bədii dəyərlə hazırlanmalıdır. Bayramlar, o cümlədən N ovruz
konkret tarixi günlər və hadisələrlə, ən'ənələrlə əlaqədar olduğundan onların
hazırlıq mərhələsini uzatmaq olmaz. Bayram tədbiri vaxtında hazırlanıb icti
maiyyətə təqdim olunmalıdır. Əhali do bayram tamaşalarına vaxtında və y a
radıcılıqla cəlb olunmalı, tamaşadakı hadisələrin dinamik inkişafı üçün əsa s
qüvvəyo çevrilməlidir. Bu baxımdan mədəniyyət müəssisəsi rəhbərindən v ə
rejissordan böyük təşkilatçılıq və yaradıcılıq iste'dadı tələb olunur. Novruz
bayramı xalq yaradıcılığı qaynaqlanndan bəhrələndiyi üçün onların yüksək
peşəkarlıqla təşkil olunması mədəniyyət müəssisəsinin digər işçilərindən d o
yüksək həssaslıq və işgüzarlıq tələb edir. Lakin burada işin əsas hissəsi rejis
sorun üzərinə düşür. O, çalışmalıda ki, xalq yaradıcılığı nümunələri bayağı-
laşdınlmasm, əsrlər boyu qorunub saxlanılan milli-etnik xüsusiyyətlərini, b ə
dii-estetik dəyərini itirməsin.
Rejissor Novruzun əsil dünyəvi mahiyyətini açmaq üçün kütləvi janr v ə
incəsənət növlərindən bacanqla istifadə etməlidir. Buraya söz və nitq, m usi
qi, xoreoqrafiya, idman növləri və orijinal janrlar daxildir.
Kütləvi bayram tamaşasının hazırlanmasında rejissorun əsas məs’uliyyot
1. ASE, VII cild, Bakı, 1983, s.284.
2. T.Haqverdiyev. Bodii-kütlovi işin təşkili və metodikası. Bakı, 1992, s.126-134.
48
.
............
daşıması ilə yanaşı onu da nəzərə almaq lazımdır ki, quruluş planı ssenari
materialı əsasmda hazırlanır. Bu prosesdə isə ssenaristin işə cəlb olunmamı-
na böyük ehtiyac varda. O cümlədən bəstəkar, baletmeyster, dirijor, xor-
meystr, idman epizodlarını hazırlayan mütəxəssislər də kütləvi bayramın qu
ruluş planının hazulanmasmda yaxından iştirak etməlidirlər.
Mədəniyyət müəssisələrində Novruz bayramının kütləvi formada keçi
rilməsinin çətinlikləri içərisində maliyyə mənbələrinin axtarılıb tapılması ön
planda durur. Çünki dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlər ehtiyacları tam ödə
mək üçün kifayət etmir. Bunun üçün mədəni-maarif fəaliyyətinin yeni forma
və metodlarından istifadə etmək do tələb olunur. Mədəniyyət müəssisəsi
kütləvi tədbirlərin keçirilməsinə lazım olan vəsaitləri Azərbaycan Respubli
kasının qanunvericiliyi ilə qadağan olunmamış digər mənbələr - yerli büdcə
lər, xüsusi mülkiyyətçinin vəsaitləri, habelə özlərinin fəaliyyətindən əldə
edilmiş gəlirlər hesabına da əldə edə bilorlər.
Bu gün Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq aləmə çıxması, onun
nüfuzlu beynəlxalq məclislərdə təmsil olunması xalqımızda soy kökünə qa
yıdış, milli qürur və milli şüurun formalaşmasına, milli ləyaqətin tərbiyə edil
məsinə ciddi zəmin və şərait yaratmışdn. Azərbaycan xalqı, onun ziyalısı,
fəhləsi, kəndlisi, məktəblisi milli kökü, tarixi, ədəbiyyatı haqqında, özünün
kimliyi haqqmda düşünür, özünün tarixi köklərini dərindən dərk etməyə ça
lışa. Mədəniyyət müəssisələrində milli adət-əri ənələrin, bayramların keçi
rilməsi də dövlətin bu istiqamətdə apardığı mədəniyyət siyasətinin tərkib
hissəsi kimi qiymətləndirilməlidir.
1. N.Muxtarova. Məktəblilərdə milli şüurun və milli ləyaqətin tərbiyə edilməsi.
Bakı, Gənclik, 1992, s.3.
YAŞAR YUSUBOV
ADMİU-nun dissertantı
ÜNSİYYƏTDƏ İNFORMASİYA MÜBADİLƏSİ
İnsanların bir-biri ilə ünsiyyətə girməsinin əsas səbəblərindən biri də
müxtəlif aktual informasiyalara yiyələnmək tələbatı ilə bağlıdır. Hələ lap qə
dim zamanlardan informasiym mübadiləsi insan cəmiyyətində xüsusi yer tut
muş, şəxsiyyətlər arasındakı ünsiyyətin, yaxınlaşmanın əsas vasitələrindən
birinə çevrilmişdir. Eramızdan əvvəl V əsrdə yaşamış sofistlər mücərrəd şə
kildə olsa da informasiya mübadiləsinin ünsiyyətə tə' sirini kommunikasiya
prosesi ilə əlaqələndirməyə çalışmışlar. Bəsit formada olsa da onlar kommu
nikasiyanı üç mühüm aspektə bölmüşlər. Bu bölgüyə görə:
1) İnsanlar arasında mövcud olan əlaqələr onlarm bir-birinə qarşılıqlı
to'sirindən ibarətdir.
2) İnsanlar arasında əm ələ gələn kommunikativ əlaqələr özbaşma, təsa
düfən yaranmır, əslindo o, mühitdən, şəraitdən asılıdır və müəyyən səbəb
lərlə bağlıdır.
3) Kommunikativ əlaqə hər iki tərəfin yalnız xeyri ilə nəticələnmir. Tə
rəflərdən biri bu əlaqədən az və ya çox dərəcədə zərər do çəkə bilər.
Kommunikasiya prosesinin baş verməsi informasiya mübadiləsi yaratmaq
istəyən iki tərəfin hissi, əməli fəaliyyətindən asıhdu. Təbii ki, onlarm hər iki
sinin içində rə'ylər, məTumatlar yığımı mövcuddur və tərəflər bu rə y və
məTumatlan bir-biri ilə ünsiyyət yaratmaqla aşkarlaya bilirlər. Belə bir vəziy
yətdə hər iki tərəf ünsiyyətin həm obyektinə, həm de subyektinə çevrilirlər.
Sosial-psixoloji baxımdan informasiya mübadiləsi fərdi və ya qrup şək
lində də ola bilər. Lakin, mübadiləyə girən hər iki tərəf azlıqdan və ya çox
luqdan asılı olmayaraq bir-birini kifayət qədər məTumatlandırırlar.
Bu prosesin ikinci əsas şərti hər iki tərəfin istifadə edə biləcəyi vahid
kommunikasiya vasitələrinin mövcudluğudur. Y ə'ni ünsiyyətdə olan ferdlər
informasiyanı bir-birindən deyil, onlarm hər ikisinə bəlli olan konkret mən
bədən götürürlər. Bu mənbə kitabxana, sənədli film, məruzəçi, icmalçı və s.
ola bilər. Hər halda vahid informasiya morkəzi hər iki fərdin eyni zaman və
məkanda meTumatlanmasına imkan yaradır. Alman mə'lumatlar yenidən
müzakirə obyektinə çıxarılır və mübadilə materialına çevrilir. Xüsusilə kom
munikasiya prosesindo çatdırılan məTumatın qəlizliyi onun yenidən şərhinə
ehtiyac yaradır. Bu proses də ünsiyyətin davamlılığım artırır ve eyni zaman
50
da informasiyanın dərk olunmasını aslaniaşdırır.
Bir-biri ilə informasiya mübadiləsi etmək bütün insanlara xas olan cəhət
dir. Lap qədim zamanlardan kənd və şəhərlərdə insanlar müxtolif yerlərə
toplaşıb baş verən ayrı-ayrı hadisələri, şəxsləri müzakirə obyektinə çıxarmış
lar. Yaxşı və ya pis mə'nada “qiybətlər” etmişlər. Hamının qiybət kimi qə
bul etdiyi bu proses əslində hər bir fərdin informasiya mübadiləsi etmək,
mə'lumatlanmaq ehtiyacından irəli gəlmişdir.
Kənddə və ya şəhərdə informasiya vasitələri artdıqca fikir mübadilələ
ri do çoxalmışdır. Ailə-məişətlə, yerli fəaliyyətlərlə bağlı mə'lumatlara bey
nəlxalq mə'lumatlar da əlavə olunmuşdur. Tədricən informasiyanın geosiya
si məkanı artmış, insanların dərketmə fəaliyyəti genişlənmişdir,
Dərketmə fəaliyyəti informasiya mübadiləsinnin əsas komponentlərindən
biridir. Bu fəaliyyət növü do ünsiyyət prosesində iki istiqamətdə inkişaf edir. Bi
rinci mərhələ mə'lumatm bir-birinə ötürülməsi vo mənimsənilməsi prosesidir.
M əlumatın bir-birino ötürülməsi əsasən, fərdiləşdirilmiş ünsıyət prosesində baş
verir. Lakin, mə'lumatm çatdınması prosesi mühazirə, disput, tədbirlər, dəmək
məşğələləri zamanı da baş verir. Hər iki halda məlumat büdeosi artır. Eyni za
manda mübadilə olunur. Mo'lumatm mübadiləsi isə yeni müzakirələrin, diskus
siyaların yaranması üçün mövzular meydana gətirir. Hər bir fərdin yeni evrıslik
fəaliyyəti formalaşır. Yə'ni, informasiya mübadiləsi təfəkkürü dərinləşdirir, ye
ni biliklərin əldə olunmasının həm do evristik fəaliyyət mühaitini yaradır.
GÜLƏR PƏNAHOVA
BDU-nun dissertantı
HÜSEYN ARİF VƏ FOLKLOR
Azərbaycan poetik fikrinin inkişafında mühüm xidmətləri olan Hüseyn
A rif yaradıcılığının özünəməxsus cəhətlərindən biri və bəlkə də birincisi
onun xalq ədəbiyyatına bağlılığı, əsərlərindo yeri gəldikcə folklor ən'ənelə-
rindən bəhrələnməsidir. Şairin elə bir əsəri yoxdur ki, orada folklordan bəh
rələnmənin izləri duyulmasın. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, xalq ədəbiy
yatı ən'əneləri Ilüseyn Arif poeziyasının təkcə formasında deyil, onun m əz
mununda, daxili qatlarında və ruhunda öz əksini tapmaqdadır. Ümumiyyətlə,