Uluslararası Ticaret Teorisinin Kapsamı

İçindekiler

• Giriş ................................................................................................................................. 3

• Uluslararası Ticaret Teorisinin Kapsamı ........................................................................ 4

• Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu .......................................................................... 6

• Mutlak Üstünlük Teorisi ............................................................................................... 14

• Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi ............................................................................... 17

• Rikardo Modelinin Eksiklikleri ..................................................................................... 26

• Karşılaştırmalı Üstünlüklerin Geçerlilik Alanı ............................................................. 29

• Karşılaştırmalı üstünlüye göre ticaretin faydaları ......................................................... 30

• Karşılaştırmalı Üstünlük Konusunda Yalnış Anlama ................................................... 33

• Taşıma Malyetleri ve Ticari olmayan Malların İlave Edilmesi .................................... 36

• Özet ............................................................................................................................... 37

• IV. Bölümün temel kavramları ..................................................................................... 40

• Kaynaklar ...................................................................................................................... 41

Giriş

• Uluslararası Ticaret Analizleri Uluslararası Ticaret Teorisi (International Trade Theory) ve Uluslararası Ticaret Politikası (International Trade Policy) olmak üzere, birbirini tamamlayan iki alt gruba ayrılmaktadır.

• Mal akımları uluslararası ekonomik ilişkilerde daima en eski ve en ağırlıklı yeri tutmuştur.

• Ancak teknolojinin ulaştığı boyutlar ve dünya hizmet ticaretindeki hızlı artışlar son yıllarda dikkatlerin daha yoğun biçimde hizmetler alanına yöneltilmesine neden olmuştur

Uluslararası Ticaret Teorisinin Kapsamı

• Uluslararası Ticaret Teorisinin başlıca amacı ülkeler arasındaki mal ve hizmet alım satımlarının nedenlerini açıklamaktır.

• Teori kurma çalışmalarının dayandığı soyutlama işlemi dolayısıyla Uluslararası İktisatın bu alanına bazen Soyut Uluslararası Ticaret Teorisi (Pure Theory of International Trade) veya yalnızca Soyut Teori de denmektedir.

Uluslararası Ticaret Teorisinin Kapsamı

• Uluslararası Ticaret Teorisinin 3 ana sorusu:

• Ülkeler neden dış ticaret yaparlar, yani dış ticaretin kapalı ekonomiye göre ülkelere sağladığı yararlar nelerdir?
• Bir ülke dış ticaretinin bileşimi nasıl açıklanabilir; başka bir değişle bir ülkenin hangi malları ihraç, hangilerini ithal edeceği neye göre belirlenir?
• Bir ülkenin ihraç fiyatları ile ithal fiyatları oranı, diğer bir deyişle dış ticarette nisbi fiyatlar, ya da dış ticaret hadleri nasıl oluşmaktadır?

Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu

• Uluslararası ticaretin ilk kez bilimsel bir yöntemle incelenmesi Adam Smith’in 1776’da yayımlanan ünlü eseri “Ulusların Zenginliği” ile başlar.

• Sonralar bu teoriye David Ricardo, John Stuart Mill, Alfred Marshall, Eli Heckscher, Bertil Ohlin, John Maynard Keynes, Jacob Viner ve Paul Samuelson önemli katkılarda bulunmuşlardır.

Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu

Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu

• Merkantilizm (XV-XVII. yüzyıllar)

• Yeni oluşan ulus devletlerin resmi ekonomi doktrini
• Dış ticaret politikasının temel amacının hazinenin altın stokunu artırmak olduğunu savunmaktadır.
• Doğal olarak da ödemeler dengesinde fazlalıklar oluşturulmasını öngörmektedir.
• İç ve dış ekonomik faaliyetler üzerinde yoğun devlet müdaheleciliğini zorunlu görmektedir.
• İhracatın artırılmasına birinci derecede önem verilir.
• Mamül mal ithali kısıtlanmış, ham madde ithali ise serbesttir.
• Ticaret filosunun geliştirilmesi öngörülür.
• Onlara göre dünya serveti sabittir ticaretten bir taraf kazançlı çıkmışsa, diğeri kaybetmiştir (zero sum).

Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu

Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu

• Klasik Liberalizm ve Uluslararası Ticaret:

• Sanayi devrimi → Üretim “patlaması” → Yeni piyasa arayışları → Serbest ticaret veya ticarette liberalizm düşüncesinin yaygınlaşması

Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu

• Klasik Liberalizmin temel ilkeleri:

• Akılcılık
• Kişisel girişim hakları (piyasaya giriş-çıkış serbestisi)
• Bireylerin çıkar maksimizasyonu, toplumun çıkarını da maksimize eder (homo economicus).
• Görünmez el (fiyat mekanizması, yani müdahale yok)

Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu

• Uluslararası Ticaret Teorisi Analizlerindeki Standart Varsayımlar:

• İki ülke, iki mal, her ikisi de üretiyor, mallar homojen.
• Para yok, mal malla değiştiriliyor.
• Fiyatlar reel (mal ya da faktör miktarı).
• Mal, faktör piyasalarında tam rekabet.
• Devlet müdahalesi yok: vergi, kota vb.
• İşgücü ülke içinde tam hareketli, ülkelerarası tam hareketsiz.
• Ekonomi tam çalışma durumunda.
• Taşıma giderleri sıfir

Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu

• Emek-değer teorisi

• Adam Smith ve David Ricardo’yu da kapsayacak biçimde Klasik Ekol’e bağlı iktisatçıların değer konusundaki görüşleri “emek-değer” teorisi (labor theory of value) olarak bilinir.
• Bu yaklaşıma göre bir malın maliyeti (talep koşullarının bulunmaması durumunda o malın fiyatı) onun üretimi için harcanan emek miktarı ile ölçülür. Diğer yandan da emek, homojen (türdeş) bir üretim faktörü olarak kabül edilmiştir.

Mutlak Üstünlük Teorisi (Theory of Absolute Advantages)

• Teori Adam Smith’in 1776 yılında yayınlanan “Ulusların Zenginliği” isimli eserinde ortaya atılmıştır.

Mutlak Üstünlük Teorisi (Theory of Absolute Advantages)

• Bir ülke bir malın üretiminde diğer ülkeden daha fazla verimliliğe sahiptir. Diğer ifadeyle aynı veya daha az kaynak kullanarak daha fazla mal üretir.

Mutlak Üstünlük Teorisi (Theory of Absolute Advantages)

• Ticaret geliri

Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (Theory of Comparative Advantages)

• Teori David Ricardo’nun 1817 yılında yayınladığı “Siyasal İktisadın ve Vergilendirmenin İlkeleri” kitabında ortaya atılmıştır.

Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (Theory of Comparative Advantages)

• Bir ülke bir malın üretiminde diğer ülkeden daha fazla verimliliğe sahip değildir. Fakat o malın üretimini diğer malların üretimile kıyasladığımızda göreceli olarak daha verimli bir şekilde yapmaktadır.

Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (Theory of Comparative Advantages)

• Ülkeler uluslararası ticarete iki temel sebepten katılmaktadır:

• Onlar birbirilerinden iklim, sermaye, toprak, emek ve teknoloji bakımından farklı konumdadırlar.
• Onlar üretimde ölçek eknomilerinden yararlanmağa çalışmaktadırlar.

• Rikardo modeli ülkeler arasında teknoloji farklılıklarına dayanmakadır.

• Bu teknolojiler arasındakı farklılıklar emeğin verimliliğindeki farklılıklarda kendini göstermektedir.

Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (Theory of Comparative Advantages)

• Valentin Gününde ABD’nin güle olan talebi yaklaşık 10 milyon güldür.

• ABD’de kışta gül yetiştirmek zordur.

• Isıtılmış seralar kullanılmalıdır.
• Enerji, sermaye ve emeğin maliyetleri önemlidir.

• Gül üretimi için kaynaklar diğer malların üretimi için, diğelim ki bilgisayarlar için kullanılabilirdi.

Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (Theory of Comparative Advantages)

• Fırsat maliyeti

• Bilgisayarlar bakımından güllerin fırsat maliyeti, güller için kullanılan aynı kaynaklarla üretilmesi mümkün olacak bilgisayar miktarıdır.

• Karşılaştırmalı üstünlük

• Eğer üretilen malın diğer mala göre fırsat maliyeti diğer ülkelerde olduğundan daha düşüktürse, o zaman bu ülke o malın üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir.

Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (Theory of Comparative Advantages)

• Varsayalım ki, ABD’de 10 milyon gülün üretiminde kullanılan kaynaklarla 100000 bilgisayar üretmek mümkündür.

• Onu da varsayalım ki, Meksika 10 milyon gülün üretiminde kullanılan kaynaklarla 30000 bilgisayar üretebilmektedir.

• Bu örnek onu göstermektedir ki, Meksikalı işçiler Amerikan işçilerinden daha az verimliliğe sahiptir.

Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (Theory of Comparative Advantages)

• Eğer her ülke daha düşük fırsat maliyeti olan malların üretimi üzre uzmanlaşsa, ticaret her iki ülke için faydalı olacaktır.

• Gül Meksika’da daha düşük fırsat maliyetine sahiptir.
• Bilgisayar ABD’de daha düşük fırsat maliyetine sahiptir.

• Ticaretten faydalar her iki ülkede gül ve bilgisayar üretimindeki değişmelerle gösterilebilir.

Tablo 2-1: Üretimde varsayılan değişimler

Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (Theory of Comparative Advantages)

• Tablo 2-1 karşılaştırmalı üstünlük ilkesini ortaya koymaktadır:

• Eğer her ülke karşılaştırmalı üstünlüğüne sahip olduğu (daha az fırsat maliyeti) malları ihrac ederse, tüm ülkeler ilkesel olarak ticaretden kazançlı çıkacaktır.

• Karşılaştırmalı üstünlüğü belirleyenler nelerdir?

• Bu soruyu yanıtlamak için ülkelerin dış ticaret modelini belirlemesini (hangi malları ülke ihrac edecek) nasıl yaptığını anlamamız bize yardımçı olacaktır.

Rikardo Modelinin Eksiklikleri

• Emek-Değer teorisine dayanır

• (Klasik Teori diğer faktörlerin farkında ancak doğal kaynaklar üretilmediğinden maliyet unsuru değil. Sermaye somutlaştırılmış emek)
• yalnız emek
• emek homojen
• her iş herkese açık
• tam rekabet geçerli

Rikardo Modelinin Eksiklikleri

• Dış ticaretin nedeni: iş gücü verimliliğinin farklı oluşu. Ancak neden ileri geldiği ile ilgilenmiyor:

• faktör stoku,
• teknoloji,
• üretim organizasyonu

Rikardo Modelinin Eksiklikleri

• İşgücü ülke içinde tam hareketli, ülkelerarası tam hareketsizdir.

• Rikardo modeli bir arz teorisidir.

• Uluslararası fiyatların düzeyi açıklanmamış. Bunun için talebe de yer verilmeli.

• Model sabit maliyetlere ve tam uzmanlaşmaya dayanır.

• artan-azalan maliyetler yok.

• Rikardo modeli statik bir modeldir.

• Üretimin aşamalara ayrılmasına değinmemektedir.

Karşılaştırmalı Üstünlüklerin Geçerlilik Alanı

• Yurtiçi talep ve ulusal üretim arasındaki farklılıklar.

• Mal niteliklerindeki farklılıklar.

• Fiyat farklılıkları.

Karşılaştırmalı üstünlüye göre ticaretin faydaları

• Ticaretin Faydaları

• Eğer ülkeler kendi karşılaştırmalı üstünlüklerine göre uzmanlaşarsa, onlar hepsi bu uzmanlaşma ve ticaretten kazanırlar.
• Biz ticaretten bu faydaları iki yolla sunacağız.
• İlk önce, biz ticareti mal ve hizmetler üretiminin yeni yolu gibi ele alıyoruz (bu yeni teknolojidir).

Karşılaştırmalı üstünlüye göre ticaretin faydaları

• Diğer yol ticaretin iki ülkenin her birinde tüketim üzerinde nasıl etki yapmasını görmektir.
• Tüketim olanakları eğrisi, bir malın tüketiminin azami miktarı için ülkenin diğer maldan imtina edeceği miktarı gösteriyor.
• Ticaretin yokluğunda tüketim olanakları eğrisi üretim olanakları eğrisile aynıdır.
• Ticaret iki ülkenin her biri için tüketim olanaklarını genişletir.

Şekil 2-4: Ticaret Tüketim Olanaklarını Genişlendirir

Karşılaştırmalı Üstünlük Konusunda Yalnış Anlama

• Verimlilik ve Rekabetlilik

• Masal 1: Serbest ticaret o zaman faydalıdır ki, ülke dış rekabete karşı yeteri kadar güçlüdür.
• Bu gerekçe yalnıştır. Çünkü ticaret mutlak üstünlüğe değil, karşılaştırmalı üstünlüğe dayanmaktadır.

• Yoksul Emek Gerekçesi

• Masal 2: Dış rekabet adil değildir ve bu düşük ücretlere dayandığı zaman diğer ülkeleri rencide etmektedir.
• Yeniden bizim örneğe dönersek, Yabancı daha düşük ücretlere sahiptir, ancak hala ticaretten kazanmaktadır.

Karşılaştırmalı Üstünlük Konusunda Yalnış Anlama

• Sömürme

• Masal 3: Ticaret daha düşük ücretli ülkelerde işçilere fazla zarar vermektedir.
• Ticaretin yokluğunda bu işçiler daha zararalı çıkabilir.
• İhracat imkanlarını yok saymak yoksul insanları yoksulluğa mahkum etmektir.

Karşılaştırmalı Üstünlük Konusunda Yalnış Anlama

Taşıma Malyetleri ve Ticari olmayan Malların İlave Edilmesi

• Reel uluslararası ekonomide uzmanlaşmanın üç önemli nedeni vardır:

• Üretimin bir faköründen daha fazlasının mevcutluğu.
• Ülkelerin bazen sektörleri dış rekabetten koruması.
• Mal ve hizmetlerin taşınmasının maliyetli olması.

• Taşıma maliyetinin olması sonucu bazı mallar gayri-ticari olabilir.

• Bazı durumlarda taşıma neredeyse olanaksızdır.

• Örneğin: Hizmetler, mesela, saç kesimi ve otomobil tamiri uluslararası düzeyde ticaret konusu yapılamaz.

Özet

• Biz öğrendik ki, Rikardo modeli en basit model olarak, ülkeler arasında ticaretin ve ticaretten elde edilen gelirlerin artmasının nasıl farklılık gösterdiğini ortaya koymaktadır.

• Bu modelde, emek üretimin tek faktörüdür ve ülkeler çeşitli sektörlerde yalnızca emeğin verimliliği ile biribirinden ayrılmaktadırlar.

• Rikardo modelinde, ülke o malı ihrac edecektir ki, o mal karşılaştırmalı (mutlakın tersine) emek verimliliği üstünlüğüne sahiptir.

Özet

• Gerçektir ki, ticaret ülkeye iki yolla kazandırır:

• Biz ticareti üretimin dolaylı metodu gibi düşünebiliriz.
• Biz gösterebilirz ki, ticaret ülkenin tüketim olanakalrını artırır.

• Ticaretten gelirlerin bölüşümü ülkenin ürettiği malların nisbi fiyatlarına bağlıdır.

Özet

• Tek faktörlü, iki mallı modeli birçok mallı dünyaya doğru genişletsek, taşıma maliyetlerinin olması ticari olmayan malların varlığını ortaya çıkaracaktır.

• Rikardo modelinin temel kehaneti odur ki, ülkeler yüksek nisbi verimliliye sahip oldukları malları ihrac edecekler. Bu da çeşitli çalımalarla doğrulanmıştır.

IV. Bölümün temel kavramları

• Uluslararası Ticaret Teorisi (International Trade Theory)

• Soyut Uluslararası Ticaret Teorisi (Pure Theory of International Trade)

• Merkantilizm (Mercantilism)

• Klasik Liberalizm (Classical liberalism)

• Emek-değer teorisi (Theory of labour coast)

• Mutlak Üstünlük Teorisi (Theory of Absolute Advantages)

• Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (Theory of Comparative Advantages)

• Fırsat maliyeti (opportunity coast)

Kaynaklar

• P. Krugman and M. Obstfeld, International Economics: Theory and Policy, Seventh Edition Pearson – Addison Weasley.

• James Gerber, International Economics, Third Edition, Pearson Education , 2005.

• H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2008.

• R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika, VI. Baskı, İstanbul, 2009.