gələcəyindən xəbərdar etmişdi. Exnaton
övladı doğulana qədər əsəb və gərginlik
içində idi.
Nəhayət, doğum vaxtı yetişincə, bu işdə
yardım etmək üçün çağırılan kənizlər uşaq
dünyaya gəldikdən sonra edam edildilər.
Dünyaya gəlmiş qız övladı Exnaton üçün
göz dağı idi. Sirri məndən başqa bir kimsə
bilmirdi, Dadon.
Exnaton öz bacısı ilə evlənir. Uzun
müddətdir bir‐birinə qan qohumluğu ilə
bağlanan şəcərə artıq məhv olmaq üzrə idi.
Exnatonun həyat yoldaşı ard‐arda iki dəfə
ana olmağa hazırlaşır və hər iki körpə
doğulmadan ana bətnindəcə ölür. Üzgün
Exnaton arvadının üçüncü hamiləliyində
onunla daha diqqətli davranmağı əmr etmişdi.
Gördüyü yuxu onu məyus etsə də, uşaq
doğulmamışdan onun gələcək həyatını özü
yazır. Dünyaya gələn qız övladı oğlan adını
qazanır, oğlan libası geyinir.
Misir fironu Exnaton, bir müddət sonra
yeniyetmə olacaq qızının dikəlib göz deşəcək
yerlərini gizlətməyin yolunu fikirləşirdi.
Onun sinəsinə dağ basmağı mənə həvalə
etmişdi. Firon bunarı ondan sonra taxta
gəlməyə layiq olan övladı və öz şəcərəsi
naminə etmişdi. Mən qoca kahin isə baş
verən hadisələrin sadəcə iştirakçısı idim.
Ruhu ilə qadın olan Tutenxamon incəliyini
gizləyə bilmirdi. Ona elə gəlirdi ki, erkək
belə də olmalıdır. O sığaldan, bəzəkdən
tamamilə uzaqlaşdırılmışdı. Yalnız kişilərə
məxsus bəzəklərlə bəzədilirdi. Öz
həmcinslərinə olan hissinin doğru olmadığını
anlayırdı. Özü ilə də bacara bilmirdi. Yaxın
dostu Amentona olan hisslərindən mənə də
bəhs edirdi. Mənim qarşımda ağlayırdı. Әsl
həqiqət hər dəfə dilimin ucuna gələrək geri
qayıdırdı. Mən Tutenxamona, “sən zərif
xanımsan və bir kişini sevməyin qəribə deyil”
‐ demək istəyirdim. Çox istəyirdim. Onun
göz yaşlarına, hıçqırtısına dözə bilmirdim.
Bu sirr qəbir evinə qədər getməli idi.
Artıq Misir əvvəlki Misir deyildi. Xalqın
arasında gedən canlanma, hökmdarı taxtdan
salma eşqi güclənirdi. Exnatonun nəsli ondan
öncəkilərə və ondan sonrakılar məsxərə
obyekti olmamalıydı. Mən də çox qocayam,
bundan o tərəfə yaşamaq istəmirəm. Bəlli
bir zamanda, bəlli bir yerdə gənc
Tutenxamonun ölümünə fərman verdim.
Yeməyinin içinə zəhər qatdım. Bir neçə saat
öncə, hansı yeməyi daha çox yemək istərdin,
sualını vermişdim hökmdarıma. O, uzun‐
uzadı gözlərimin içinə baxdı. Elə bil hər şeyi
hiss edirdi. “Fərq etməz”, ‐ dedi. Mənə
inanırdı. Ona görə də yeməyini yoxlatmadı.
Mən isə ən sevimli təamını onun üçün
hazırlatmışdım. Həmişəki kimi geniş süfrə
açılmışdı. Masanın ətrafında heç kim yox
idi. Təkcə Tutenxamon həvəssiz oturmuşdu.
Mən də qarşısında. Üçüncü qaşıqda artıq
onun rəngi gömgöy idi.
Onun hıçqırtısı indiyənə kimi
qulaqlarımda səslənir... “Düz etdin. Çox sağ
ol. Nə yaxşı ki, gedirəm. Ona deməyin...”
Hər şeyin əvvəli olduğu kimi sonu da
var. Bu onun taleyi, bu onun qisməti idi. O,
bu yükü daşımalı idi. O, bu yüklə ölməli idi.
Məni incidən onun ölümü deyil, bəlkə də,
mən düz etdim. Ölüm onun üçün ən asan
yol idi. Әzab çəkirdi. Məni incidən onun
məhəbbəti idi.
Hətta sevdiyi dostunun yanına getməmək
üçün ayağını belə sındırmışdı. Saraydan
Amentonun səsi gəlincə əsanı əlinə alıb onun
yanına qaçırdı. Üz‐üzə dayanıb saatlarla
Aylıq ədəbiyyat dərgisi
91
ULDUZ /
Dekabr 2015
susardılar. Böyük saray bu eşqin qarşısında
lal idi.
‐ Çox maraqlıdır. Tutenxamon qadın
olduğundan bu hissi yaşayırdı, bəs Amenton?
O necə? Məgər düşünmürdü ki, bir erkəyə
vurulub ‐ Dadon soruşur.
‐ Məncə o, hər şeyi çox gözəl bilirdi.
Tutenxamon təpədən‐dırnağa xanım idi. Zərif
idi, gözəl idi. Çox gözəl idi.
Yetmiş günün tamamında Tutenxamonun
şərəfinə bəzədilmiş sərdabədə iş tamam ‐
lanmışdı. Bütün naxışlar qızılla işlənmişdi.
Әzəmətli gənc, on doqquz yaşlı Fironun nəşi
qızıl tabuta yerləşdirildi. Boynuna bənövşə
və çobanyastığı çiçək lərindən hörülmüş çələng
asıldı. Qayığa yerləşdirilmiş tabut “Ölülər
diyarı”na yan aldı.
Xəfif aprel küləyi Nil çayını qadın zərifliyi
ilə dalğalandırıb qayığın sahilə çatmasını
ləngidirdi. Ağ yelkənlər uzaqdan hamilə
qadına bənzəyirdi.
Deyilənə görə, Amenton döyüşlərin
birində həlak olmuşdu. Bəlkə də, ölmək
istəmişdi sadəcə...
Kahin öz missiyasını yerinə yetirdikdən
sonra öz ölümünə fərman vermiş və Exna ‐
tonun ayaqlarının altında basdırılmışdı. Qoca
Dadon isə hakimiyyətə yeni gəlmiş sülalə
üçün nəğmələr qoşaraq könülləri əyləndirərdi.
Qədim, sirli Misir gənc Tutenxamonu
unutmadı. Və bu sirr, özündə iz saxlamayan
səhra qumunun üzərindən əsən xəfif külək
ilə hamarlandı.
ENAREY (KAHİN)
Aydını çoxdan tanıyırdım. Lap çoxdan.
Doğrudur, onun dediklərinin bir faizinə də
inanmırdım. Danışdığı uydurmaları isə
dinləməyi çox sevirdim.
Hər yeni rəvayətə başlayanda düymə
boyda gözlərini yumar, sonra söhbətə
başlanğıc verərdi. Әllərini də bir‐birinə elə
bərk sıxardı ki, elə bil mühüm bir şeydən
söz açacaq. Uydurmalarına özü də inanardı
hərdən. Yalan tez unudulduğu üçün qəsddən
bir neçə gündən sonra ona eyni hadisədən
hissələr danışardıq. “Aydın, o hadisənin axırı
necə olmuşdu?” deyərdik. Nağılları su kimi
yuyulub beynindən getdiyindən öncə
gözlərini qırpar, sonra söhbətin ucundan‐
qulağından çırpışdıraraq birinin üstünə beş
də qoyub yeni rəvayət uydurardı özündən.
Biz də ona inanardıq.
İndi isə Aydın yadıma yuxu kimi gəlir.
Nə yaxşı ki, həyatımda tanıdığım belə bir
adam olub.
İyirmi ildən sonra Qatura getmək
iməkləməyə başlayan uşağın dünyanı lap
yenicə tanıması kimiydi. Kənddə yalnız
qocalar qalmışdı. Bütün cavanlar bir qarın
çörək üçün buraları tərk etmişdilər. Cansıxıcı
idi kənd. Әvvəlki təravəti də qalmamışdı.
Palçıqdan yapılmış komalar bir az da ot
basmış görkəmi ilə adamın ürəyini sızladırdı.
Uzaqda, lap uzaqda damın üzərində
oturan bir nəfəri gördüm. Qamış
uzunluğunda ayaqlarını qucaqlamışdı. Aydın
olmasın bu? Oturuşu eynilə ona bənzəyir.
Biz tərəflərdə meyvə ağaclarının gövdəsinə
balta çalarlar. Üstündən bərəkətinin əskik
olmaması üçün. Ahıllar, bax, “təbiətin də
gözünü gərək belə qorxudasan”, deyərdilər.
Aydıngildən yuxarı sıra ilə düzülmüş
çinar ağacları var idi. El arasında çinarlıq
deyərdilər buralara. Nədənsə o ağacların da
gövdəsinə balta çalınmışdı.
Aylıq ədəbiyyat dərgisi
92
ULDUZ /
Dekabr 2015
Üçüncü çinardan o tərəfə nələrin olma ‐
sın dan bixəbər idik. Ora getmək olmaz. Güz
var deyərdilər. Dilimizdə də əzbər idi. Filənkəs
güzlükdə itdi. Üçüncü çinardan keçdiyindən
başına belə gəldi. Nə isə, bizim oralara
getməyimiz yasaq idi. İçimdə nə qədər qorxu
olsa belə, üçüncü çinardan o tərəfə keçməyin
arzusunda idim.
Ayağımdan pıtraqları qopara‐qopara
uzaqdan gördüyüm o adama sarı gedirdim.
Balaca palçıq evin dövrəsində iki nar, üç
armud, səkkiz alma ağacı var idi. Həyətin
dörd bir yanında it bağlanmışdı. İtin ikisinin
qarşısında sümük, ikisinin qarşısında isə ət
var idi. Dörd itin heç biri hürmürdü,
qarşılarındakı yeməyi də yemirdilər. Alma
ağacının birində ağ kəlağayı asılmışdı. Külək
kəlağayının bir ucunu evin damına sancmışdı.
Evin qapısı arasında üzərlik var idi.
Kələğayının ucu ona sancılmışdı. Külək isə
əsərək üzərliyi çaqqıldadırdı. Damın üstün ‐
də kinin isə insan olmadığını gördüm. Yəqin,
üç gün bundan öncə əsən külək ağacın
kötüyünü buraya atmışdı.
Biz tərəflərdə güclü küləklər əsir. Necə
olub ki, kötük parçasını insana bənzətmişəm?
Bilmədim.
Yadımdadır, Aydın bir rəvayət danışmışdı
bizə. O zaman onu məsxərəyə qoymuşduq.
Deyirdi, vaxt gələcək bir gecənin içində hamı
qocalacaq. Uşaqlar isə alma ağacına çevriləcək.
Biz də onu əsəbiləşdirib, “yox, biz alma yox,
armud ağacına çevriləcəyik”, deyərdik. O isə:
gülün, gülün, bir vaxt gələr, siz də görər siniz ‐
deyə təkrarlayardı. İki gündən son ra rəvayəti
ona xatırlatmaq istəyəndə danışmaq istə mə ‐
mişdi. Danışmıram, danışmıram ‐ söy lə mişdi.
Qazanın altında alov yanmazdı. Yer kürəsi
başına hava gəlmiş adam kimi dövr edərdi
kainatda. Nənə isə halvanı hey qarışdırardı.
Deyilənə görə, Aydının ulu babası da uşaq
olarkən Ulu dağdan qaynayan halvanın püs ‐
kürərək ətrafa sıçramasını görmüşdü. Deyir,
nənəm o dəqiqə əlinə qazan alıb soyuq bulağa
qaçmışdı. Sonra bulaq suyunu evə gətirib
yeddi yerə çömçə ilə su tökmüşdü. Babam
isə hər su tökülən yerə arpa bas dır mış dı.
Yeddinci arpadan sonra Ulu dağ sa kit ləşmişdi.
Sonra hər evdən bir qoç gətirib Ulu dağın
ətəyində qurban kəsmişdilər. Nənəm isə
alnıma qurban qanından nöqtə qoymuşdu.
Soruşanda ki, ay Aydın, dağ qurbanı ney ‐
nir? Aydın cavab verərdi ki, kəsilən qurban
Aylıq ədəbiyyat dərgisi
93
ULDUZ /
Dekabr 2015
insanın malından asanlıqla keçməsinə işarədir.
Axı mülk, mal şirin şeydi. Heç kim balaca
qəpiyindən də keçməz. O ki qaldı qoç olsun.
Tanrı səxavəti sevdiyindən insanların bu
canfəşanlıqlarına biganə qala bilmir. Hər
qurban ayinindən sonra onlarla bir az da
yumşaq davranarmış.
Ulu dağın arxasında dilək ağacı var idi.
Ağacın, bəlkə də, milyon yaşı olardı idi.
Aydının babasının, babasının babasının da
yadına bu ağac gəlirdi. Heç kim onun dəqiq
yaşını bilmirdi. İçi boş, üstü yaşıllıq, altı
kölgənəcək. “Belə ağaclar əbədiyyət
simvoludurlar”, ‐ Aydın deyirdi. Hər əşyanın
sonu var. Әşyaların da, ağacların da taleyi
var.
Bu dilək ağacına da dilək edib kəlağayı
asardılar. Hər böyüyən gənc nəsil bu ayinə
məsxərə ilə yanaşar və inanmazdılar. Yaşlılar
isə, həqiqət olduqda söylənilər, deyirdilər.
Yalandan həqiqət doğmaz. Әgər təsadüfən
doğubsa, o zaman mütləq cəzası çəkiləcək.
Yüz il sonra gələcək, min il sonra gələcək,
amma həqiqəti yerində oturtmaq üçün kimsə
mütləq gələcək.
(Kitabda belə yazılıb: Onların əməlləri
zəngin dənizin zülmətinə bənzər. Onu bir
dalğa, o dalğanın üstündən bir dalğa, onun
da üstündən bir bulud (dalğa) – zülmət
üstündən zülmət örtər. O, əlini çıxartdıqda,
hardasa onu görməz. Allah bir kəsə nur bəxş
etməsə, onun nuru olmaz).
Həqiqəti susdurmaq üçün bürüyərlər.
Sonuncu bir dalğa üzərindən bir dalğa deyilişi,
qaraya bürünən qadınları, çadranı yadıma
salırdı. Qadın həqiqətdir. Və hər kişi öz
həqiqətini gizlətmək istəyir. O zaman həqiqətə
yalnız özü şahid olur. O həqiqət onun olur.
Və günlərin bir günü həqiqət boğulur və
səssiz‐səmirsiz itir. Vaxt gəlir, yenə də
həqiqətləri aydınlatmağa başlayırlar. Həqiqət
aydınlaşdıqca, qadın göründükcə bəşəriyyət
hərəkətə gəlir. Sonra həqiqəti yenə zülmətə
bürümək üçün onu kirlədirlər. Sonra kişilər
həqiqətləri xilas etməyə başlayır və başqasının
görməməsi üçün onu yenə də bürüyür,
bürüyür və bu silsilə sonsuzluğa qədər davam
edir.
Onu bir dalğa, o dalğanın üstündən bir
dalğa, onun da üstündən bir bulud (dalğa) ‐
zülmət üstündən zülmət örtər. O, əlini
çıxartdıqda, hardasa onu görməz...
Həmin günü çox yol getdim. Ağ atın
tərkində çinarlığa yollanmaq maraqlı idi.
Uzun müddətdir at çapmamışdım.
Ayaqlarımın arasından qalxan ağrı bədənimi
keyidirdi. Doğru deyirlər insan nəyə adət
etsə, ona asan gələr.
Çinarlığa çatmaq Feyzulla babamın
nağılları kimi ‐ saqqız kimi uzanırdı. Niyə
saqqız kimi uzanmasını bilmirdim, demə,
dünya sonsuzdur. Məkanlar isə yer dəyişən.
Babam mənə deyəndə ki vaxtilə Xəzər
dənizinin suları indiki Böyük Qafqazın üzərini
örtürdü, inanmırdım. Sən demə, Xəzərin
yerində Pətək ölkəsi mövcud imiş. Adının
Pətək olması isə təsadüfi deyildi. Yerin
tərkində oyuq açan insanlar orada
yaşayırdılar. Kənardan baxanda pətək kimi
deşik‐deşik görünərdi düzənlik. Dəliklər
arasına ağ təbaşirdən yol çəkilərdi və bütün
dəliklər sap üzərinə düzülmüş muncuğu
xatırladardı insana. Babama, “bəs dəniz
ölkənin üzərinə axmırdı?”, sualını verirdim.
O, hər dəfə fikrə gedib, “səddə idi”‐ deyərdi.
“Sədd isə həqiqət məhv olanda dağılır”.
Demək, kainatda olan bütün canlılar, əşyalar,
dağlar, dənizlər, çaylar gözəgörünməz sədlə
Aylıq ədəbiyyat dərgisi
94
ULDUZ /
Dekabr 2015
haşiyələnib. O vaxt ona həqiqətin niyə yox
olduğu sualını verməmişdim. İndiki ağlım
olsaydı, sualı sualın üstündən yağdırardım
babama. Amma vaxtından əvvəl hər şeyi
bilməyin də mənası yoxdur. Hər kəs öz
həqiqətinə nə zamansa çatır.
İndi mən də çinarlığa nə üçün getdiyimin
fərqinə varırdım; bu yolun niyə bu qədər
uzun gəlməsini dərk edirdim.
Skiflərdə falçılıq və öncəgörmə geniş ya ‐
yıl
mışdı. Enarey adlanan kişiyəbənzər
qadınlar söyüd çubuqları ilə fala baxardılar
keçmiş zamanlarda. Onlar kişi görkəmli olsa ‐
lar da, qadın libasları geyinər və falabaxma
mə rasimlərində xüsusi ayinlər yerinə yeti ‐
rər dilər. Hətta səsləri belə qadın səsinə bən ‐
zə yən cəngavər qadınlar Skiflər üzərinə gə ‐
ləcək bəlaları öncədən sezər və zamanında
çara xəbər verərdilər. Onların həqiqətdə kişi
və ya qadın olması bilinmirdi. Deyilənə görə,
tanrılar yalnız və yalnız qadınların qulaqlarına
pıçıldamağı sevərdi. Qadınlar isə söz saxlaya
bilmədiklərindən o dövrün adamları tanrıları
aldatmaq üçün kişilərə qadın paltarı gey di ‐
rərək fala baxmaq ayinini gerçək ləş di rir dilər.
Kainatda başlanğıcın adı qadındır. Adəm
özü də Həvvanı içində gəzdirirdi. Adəm yarı
Həvva, yarı Adəm idi. Allah öz ruhundan
ona üfürmüşdü.
İndi Xəzər sularının altında qalan Pətək
ölkəsinin varlığını düşündükcə tüklərim biz‐
biz olur. Həqiqəti gizlətmək üçün Yaradan
bütün dünya üzərinə müxtəlif örtüklər
çəkmişdi. Həqiqət həmişə nəyinsə altında ‐
gizlindədir. İnanıram ki, nə zamansa Pətək
ölkəsinin sakinləri yeni dünyanın adamlarına
kim olduqlarını söyləyə biləcəklər.
Çinarlığa çatmağa dörd ağaclıq yol
qalmışdı. Ulu dağın üzərində at ayağının
zərbələrini gəzdirmək mənə əzab verirdi.
Düşünəndə ki, daşlar da canlıdır və yer
üzərində addımlayan insanların zərbələrindən
qeyzlənə bilər, Yerin nifrətindən qorxurdum...
Hər şey eyni silsilə ilə davam edir:
keçidlərlə, dolanbaclarla, üstüörtülü,
tanınmaz, sirli, unudulmuş, tapmacavari,
gizlin şəkildə... Sözlər kimi. Ağızdan‐ağıza
ötürülmüş şəkildə qulaqlara çatar. Qulaq,
bütün gerçəklərin və bilinməzlərin qara dəlikli
giriş qapısıdır.
“Әkil, bəkil quş idi. Meydana qonmuş
idi...”
Bu deyimləri çinarlığa az qalmış
xatırladım. Atdan endim. Böyük bir meydanda
insanlar əyləşmişdi. Kimə danışsam, inanmaz.
Ölkənin şahı rəhmətə getmişdi. Demə,
bura gəlməyimin elə bir önəmi yox imiş.
Әvvəl‐axır həqiqət azad olacaqdı. Bunu
ürəyimdən keçirəndə yanımda əyləşən
ağsaqqal, “hələ sona qədər dinlə, səbrin
olsun” ‐ dedi.
Yeni doğulmuş uşaq gətirdilər meydana.
Hamı ona baş əyməyə başladı.
“Diqqət, diqqət! Eşidin və agah olun,
bundan sonra taxtın sahibi Yunis ibn Adəm
olacaq. Bundan sonra bu taxta o keşik çəkəcək
və qanunları o verəcək”.
Yanımdakı ağsaqqalın qulağına
pıçıldadım: “Siz heç bilirsiniz, bu nə deməkdi?
Siz indi açılması gərəkən həqiqətin üzərini
yenidən bağlayırsınız”.
O, mənə bir rəvayət danışdı. Və mən
orada qalmağımın bir mənasını görmədim.
Atın tərkinə minib geri qayıtdım. Anladım
ki, “çinarlığa getmə, orada Güz var” deyənlər
əslində doğru deyirdilər. Uzaqlara həqiqət
axtarışına getməyin mənası yoxdur. Adəmdən
Xadəmə insanlar alın yazısı qarşısında qul
Aylıq ədəbiyyat dərgisi
95
ULDUZ /
Dekabr 2015
kimi ikiqatdırlar. Taleyin yalnız istiqamətini
bir balaca dəyişmək olar. Onu yenidən
yazmağa heç kimin cürəti çatmaz. Hamımız
müəyyən qabiliyyətlərlə və kodlarla
doğuluruq. Әsas missiyamız daxilimizdə
yerləşən o sirri tapmaqdır.
Və qoca mənə deyəndə ki, Yaradan insanı
yaratdıqdan sonra, ona ruh üfürməmişdən
öncə yaratdığı bütün varlıqları yanına yığır.
Deyir, ey yaradılanlar, mən uşaq kimi
ərköyün, bəzən tənbəl, azdan doymayan,
çoxla qane olmayan, qanı sevən, ölümə sitayiş
edən, bəzən rəhmli, bəzən rəhmsiz, həm
özünü tanıyan, həm də tanımayan bir məxluq
yaratmışam. Adını İnsan qoymuşam. Bu
insanın həqiqəti mənim əlimdədir, amma
bilmirəm onu harada gizlədim. Harada
gizlətsəm, tapacaq. Yerin altına da gedəcək,
yerin üstünə də... Hər canlı, “ver mən
saxlayım, ‐ dedi ‐ məndən ala bilməz”.
Yaradan çox düşündü: Yox, mən bu sirri
dərin quyunun içində gizlədəcəyəm. O sirr,
yalnız işığa doğru qalxa biləcək. Zülmətdə
isə köz kimi qaralacaq.
‐ O quyu, nə quyudur elə?
‐ İnsanın daxili.
Mən anladım ki, insan istəsə də, özündən
qaça bilmir. Özündən qaçmanın bir yolu
yoxdur, əslində. Bu mümkünsüzdür. Daha
çox içinə enməlisən, özündən qopmamalısan.
İndi düşünürəm ki, Aydın hər şeyi doğru
deyirdi. Vaxtilə güldüyümüz ağıllı insanlara
sonradan inanmağa başlayırıq, indi isə öz
axmaqlığımızı dərk edirik.
Kəndimizə dönəndə hər kəsin işində‐
gücündə olduğunu gördüm. Bura necə də
gözəl, necə də yaraşıqlı və abad imiş. Onu
görmək üçün dərk etməmin lazımlığı
gərəkirdi. Gözün və qulaqların olması azdır.
Onlar yalnız vasitədir, əsl həqiqət isə qəndil
içində yanan çıraqdır.
İndi Enerey bir dua oxuyacaq...
Bilmirəm, günəş nə zaman sıyrılıb yerə
düşəcək. Bircə onu bilirəm ki, o, bizə nöqtə
boyda görünən, əslində isə böyük bir həqiqətin
üzərini açacaq. Və həmin an biz yerlə göyü
birləşdirən dayaqları gözlərimizlə görəcəyik
və bütün həqiqətlər örtüyünü öz üzərindən
yerə salacaq. Gəlinin üzündən çəkilən duvaq
kimi...
Aylıq ədəbiyyat dərgisi
96
ULDUZ /
Dekabr 2015
Dostları ilə paylaş: |