Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
tapacaqdır. Bəlkə yüz ildən sonra, yaxud min ildən sonra. Hərgah söz yox olsa – bu, insanların təfəkkür və intellektində sözsüz əks olunacaqdır. Daha doğrusu, onun əsərlərinin Gülsarə və Qaranar, Daşçaynar və Akbara, Ana-maral və Jaabars heyvan qəhrəmanlarının insanlar kimi yaşamağa haqqı vardır. Aytmatov öz əsərləri ilə insanları təbiətin səbri ilə oynamamağa çağırır. Ümumplanetar problemləri qaldırmaqla Aytmatov sövqi-təbii sübut edir ki, o təkcə çağdaş dövrümüzə aid insan deyil, bütün tarixi dövrlərə mənsub adamdır. O, ictimai xadim kimi, “Mərkəzi Asiyanın mirvarisi” olan İssık-Kul gölünün müdafiəçilərindən biri olmuşdur. 2. Dünyada yaşamaq üçün dünyanı qorumaq. XX əsr tarixdə amansız müharibələr və nəhəng insan qurbanları ilə qalacaqdır. Ədəbiyyat da bununla razılaşa bilməzdi. Müharibəni öz yaradıcılığında əks etdirmiş yazıçılar az deyildir: Ernest Heminquey, Mixail Şoloxov və Viktor Astafyev, Rəsul Həmzətov, Qaysın Quliyev, David Kuqultdinov və Valentin Rasputin və digərləri ilə birgə Çingiz Aytmatov da öz zamanının dramatikliyini yaradıcılığında əks etdirən müharibədən sonrakı nəslin təmsilçisidir. Bir dahi yazıçı kimi, Çingiz Aytmatova müharibənin sərt və qeyri-insani mahiyyətini dərinliyi ilə açmaq müyəssər olmuşdur. O, Tolqonayın Ana-torpaqla dialoqunda planetin tarixinin müharibə alovunda əzizlərini və övladlarını itirmiş bütün analarının hönkürtüsünü vermişdir. Onun “Ana düzü” povesti – bütün dünya analarının zorakılıq və müharibəyə qarşı etirazıdır. O, Yedigey, Seyde, Jamile və Daniyar haqqında olan hekayətlərdə isə həyatın ölüm, sevginin nifrət üzərində qaçılmaz təntənəsini təsdiq edir. Onlar, sadəcə, özlərini millətin bir parçası hesab edən və insanpərvərlik məşəlini lap öləziyib sönməməsindən ötrü daşıyan namuslu və qeyrətli insanlardır. Onların cəhdləri və əməksevər qəlbləri, insan məsuliyyətləri hər hansı üsuli-idarə, yaxud ölkənin ideoloji və siyasi ambisiyalarından ucadadır. Bəşər isə bu cür sadə və zərif insanların çiyinlərində dayanır. Əslinə qalsa, birinci günündən soununcu romana qədər Aytmatovun əsas aparıcı mövzusu dünya mövzusu olmuşdur. Hətta müəllif sonuncu “Dağlar uçulanda” əsərində “öldür`mə” hədisinə planetar əhəmiyyət verməyə çalışmışdır. Məs.: öldürmək, yoxsa öldürməmək? Cəbhəyə gedən sovet əsgəri bu iki sual arasında çırpınır. Bir tərəfdən “almanları öldür, yoxsa onlar səni öldürəcəklər!”, – deyə atasının nəsihəti. Digər tərəfdən, anasının “öldürmə!” kəlamı gələcəkdən çağırış deyil ki? 3. Öz xeyirxahlığını və humanizmini qorumaq ki, istənilən vəziyyətdə insan simasını saxlamaq və heyvana çevrilməmək. Ədəbiyyat mənəvi mühiti dəyişdirməlidir, laüba ilə mübarizədə yardımçı olmalıdır. Bugünkü mənəvi düzüm kəskin surətdə dünya mədəniyyəti və bəşəri sivilizasiyanın çağdaş təkamülünün düz mərkəzinə qoyulmuşdur. Həyat – dəyərli töhfədir, o, boş-boşuna, hansısa mənasız xırdalıqlara, gündəlik məişət qayğıları naminə verilmir. O hansısa böyük məqsəddən ötrü verilir. Ç.Aytmatov bütün həyatı boyu XX əsrinin taleyini anlamağa çalışmışdır. O hər bir kitabında öz taleyini yaşamış olur. O daha çox xalqın milli təhlükəsizliyinin qayğısını çəkirdi. Aytmatovun qəhrəmanları bizim dost- tanışlarımız, yaxud qəhrəmanlarımız kimi, sadə başa düşüləndirlər. Onlar sıravi insanlardır. Aytmatovun qəhrəmanları Şəkər kəndindən olan bir çox həmyerlilərinin prototipləridir. Yazıçı kəmkəndlilərinin taleləri vasitəsilə insan mənəviyyatı və həyatın mənası kimi əbədi mövzuları açmışdır. Bu insanların taleyində ümumbəşəri miqyaslı məsələləri qaldırmışdır. Və hər dəfə sanki meditasiya edərək, öz oxucusunu düşünməyə, bahəm yaşamağa və təhlil etməyə məcbur edir. Oxucusunun qəlbini yaralamağı, üstəlik, o yaraları məharətlə müalicə etməyi bacarır. Çingiz son beş yüz il ərzində insan sivilizasiyanın misli görünməmiş ali pillələrə çatdığını bizə xatırlamaqda yardım edir. Lakin insanlar xeyrixahlıq, mənəviyyat, humanizm sarıdan, dahi Şekspirin dövründə olduğu kimi, çox qeyri-təkmildirlər. Daha beş yüz ildən sonra biz bilmirik, dünya necə olacaq. Lakin hərgah insan həyatı, dünyanı və təbiəti qoruyub saxlamağa cəhd göstərirsə, onda o həmişə Çingiz Aytmatovun əsərlərinə müraciət edəcək. Xeyirxahlığın və insan mənəviyyatının təlim-tərbiyəsini BMT və BVF-yə həvalə etmək olmaz. Yalnız ali incəsənət və bədii sənətkarlıq cahanda milyonlarla insanın düşüncəsini formalaşdırır. Axı insan, il növbədə, “siyasi” deyil, mənəvi varlıqdır. Dahi yazıçının bədii araşdırmalarının əsas predmeti insan qəlbidir, onun böyüklüyü, alicənablığı, səmimiliyi və xislətidir. Həmçinin onun həyat və ölüm, məhəbbət və nifrət, ümumiyyətlə, həyatın mənası və məqsədi haqqında düşüncələri. O, pəhləvanlıq əməlləri edən sadə adamın əyilməz ruhunu təsvir edir. Bu insanın nifrət hökfərma olan məkana xeyrixahlıq aparmağa, düşmənçilik əvəzinə əfv etməyə, bağışlamağa, tərəddüd olan məqamda həqiqəti söyləməyə, əli hər yandan üzən məyusluq olan yerdə ümid yaratmağa can atdığını əks etdirir. Mikelancelo hətta mərmər qalıqlarından nadir gözəlliklər yapa bildiyi kimi, Aytmatov öz sözlərinin ecazı ilə sanki neyrocərrah sayağı, insan qəlbinin gizli tellərinə təsir edir,. Məs., “Cəmilə” – özü-özlüyündə sevgi haqqında nəğməli musiqili poemadır. Aytmatov insanın şəklini avtoportret açıqlığı 260 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|