28
“Torpaqların qorunması və ətraf mühit alt komissiyasının işçi
qruplarından biri. 1978-ci ildə UNEP-in təşəbbüsü ilə yaradılmış-
dır, vəzifələri: səhralaşma ilə əlaqədar torpaq deqradasiyası
prosesləri
üzrə mövcud
bilэиlərin toplanması və qiymətləndirilmə-
si; səhralaşma nəticəsində torpaq itkilərinin öyrənilməsi;
səhralaşmaya aparan torpaq proseslərinin öyrənilməsi; səhralaşma
ilə əlaqədar torpaq problemləri üzrə beynəlxalq məlumat
mübadiləsinə kömək; torpaq ilə səhralaşmanın qarşılıqlı əlaqəsi
сащясиндя BMT sisteminin beynəlxalq təşkilatlarının
fəaliyyətlə-
rində iştirak; səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə fəaliyyətlər
planının müəyyənləşmiş hissələrinin yerinə yetirilməsində, xüsu-
sən də kompleks şəkildə torpaqdan istifadədə tətbiq olunan səhra-
laşmaya qarşı texnologiyalarının inkişafında milli və beynəlxalq
səviyyələrdə iştirak.
БЕДЛЕНД (Бадленд) – Суайрыжыларын дар йалманларындан
вя сых йарьанлар шябякясиндян ибарят кяскин вя мцряккяб-
парчаланмыш еляжя дя торпаг – битки юртцйцндян мящрум олмуш
ерозийалы релйеф формасыдыр. Кянд тясяррцфатында истифадя цчцн
йарарсыздыр.
BƏRPA OLUNMAYAN SƏRVƏTLƏR (Non-renewable
resources) – tarixi zaman miqyasında ehtiyatlarının təbii bərpası
praktik cəhətdən mümkün olmayan
tükənən təbii sərvətlər
(faydalı qazıntılar).
BƏRPA OLUNAN SƏRVƏTLƏR (Renewable resources)
–
тябиятдян сямяряли истифадя заманы тябии просеслярин нятиъясиндя
мигдаръа тякрар йаранан тябии сярвятлярдир (торпаглар, биткиляр,
щейванлар алями вя с.).
BİOSFER (Biosphere) – canlı orqanizmlərin məskunlaşdığı
atmosferin aşağı hissəsi, hidrosfer və litosferin üst hissəsi daxil
olan Yer qabığı; “canlı maddələrin mövcud olduğu sahə” (V.İ.
Vernadski); canlı orqanizmlərin fəaliyyətlərinin məcmusunun
planetar miqyasda geokimyəvi amil kimi meydana çıxdığı
29
mürəkkəb stabil, uyğunlaşan və inkişaf edən sistem. Bəzən
Biosfer I kimi adlandırılır.
BİOSFERİKA (Biospherica) – biosferlər haqqında elmdir.
“BİOSFER II” LAYİHƏ (“Biosphere II” Project) – layihənin
ideyası insanların bütün biosfer proseslərində iştirakına yol verən
miqyasda təcrübi biosferin yaradılmasından ibarətdir.
Gələcəkdə
Ay və Marsın mənimsənilməsinin kosmik proqramının
həyata
keçirilməsi və uzunmüddətli orbital stansiyalarda işləmək üçün bu
cür biosferin yaradılması vacibdir.
Layihədə texniki hazırlıq, bioloji məskən salma, hermetizasiya
və cisimlər üçün bağlı, lakin məlumat üçün açıq olan, azad
enerjini toplamaq qabiliyyəti olan canlı sistemin
fəaliyyətə
salınması nəzərdə tutulur. Bu sistemin yaradılması üçün modeli
Biosfer I-in ən vacib elementləri olmuşdur.
“Biosfer II” layihəsi ABŞ-in Arizona ştatının Tuson və Orakl
dağları yaxınlığındakı Hil səhrasının Santa-Katalina dağının
yamaclarında 1850 m
2
sahədə “Sneys biosferes vençes” şirkəti
tərəfindən həyata keçirilmişdir. “Biosfer II”-nin yeri elə hesabla
seçilmişdir ki, o vulkanik aktivliyin, zəlzələnin
və tektonik proses-
lərin təsirinə məruz qalmasın. Kompleksə kənd təsərrüfatının
səmərəli aparılması üçün biom prototipli(bu cür biomları rütubətli
tropik meşə, səhra, savanna, okean, bataqlıq kimi saxlayır), akva-
bitki sistemli və tullantıların regenerasiyası sistemli oranjereya;
bitkiçilik analitik laboratoriya binası; suyun qızdırılması üçün
günəş enerjisi toplayıcısı; nəzarət-hesablama bölməsi və insek-
tarisi daxildir. Bundan əlavə, karantin
истиханасы,
bitkilər üçün
истихана və layihənin nəzarət xidməti və həmçinin insan yaşaması
üçün bina daxildir.
Комплекс 8 няфяр адамын 2 ил мцддятиндя
йашамасы цчцн нязярдя тутулмушдур. Texniki hesablamalara
görə “Biosfer II” əsaslı təmir olmadan 100 il ərzində işlək
vəziyyətdə qalmalıdır.
BİOSİD (Biocide) – 1. bütün canlını məhv etmə qabiliyyəti
olan maddə; 2. böyük ərazilərdə canlıların məhv edilməsi.
30
BİTKİLƏRİN BƏRPASI (Revegetation) –ayrı-ayrı bitki
növlərinin məhv olduğu
yerlərdə bitməsini təmin edən
комплекс
тядбирляр системи.
BİTKİLƏRİN RÜTUBƏT TƏMİNATI (Plants moisture
availability) – torpaqda
кы səmərəli su ehtiyatının биткинин
мцяййян vegetasiya fazasında tələbatına olan nisbəti.
BİTKİ ÖRTÜYÜ (Vegetation cover) – fitosenoz, bitki
formasiyaları və bitki növlərindən yaranan bitki zonaları və
qurşaqlarının məcmusu.
BİZİM PLANET (“Our Planet”) – UNEP-in 1989-cu ildən
çıxardığı məlumatlandırma jurnalı. 1994-cü ildən dayanıqlı inkişaf
üzrə jurnaldır. Dövriliyi iki aydan birdir. 1994-cü ildə çıxmış 5№li
jurnal (cild 6) səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə BMT Kon
франсы
(bax) ilə əlaqədar olaraq tamamilə səhralaşmaya qarşı mübarizə
problemlərinə həsr olunmuşdur. 1995-ci ildən rus dilində buraxılır.
BİRLƏŞMİŞ MİLLƏTLƏRİN TƏHSİL, ELM VƏ MƏ-
DƏNİYYƏT MƏSƏLƏLƏRİ ÜZRƏ TƏŞKİLATI (UNESKO)
(United National Educational, Scientific
and Cultral Organization,
UNESCO) – 1946-cı ildə yaradılmış və BMT-nin sülh və
təhlükəsizliyin möhkəmlənməsinə kömək etmək, elm, təhsil və
mədəniyyətin yayılması yolu ilə xalqlarla əməkdaşlığa səbəb
olmaq üzrə ixtisaslaşdırılmış hökumətlərarası təşkilatı. Dünyanın
bir neçə dillərində onlarla dövrü və dövrü olmayan nəşrləri var, o
cümlədən təbiətdən istifadə və ətraf mühit problemləri üzrə
рцблцк “təbiət və sərvətləri” (bax) jurnalını buraxır. UNESKO
əsas diqqəti təbii sərvətlərin qorunmasına insanları əhatə edən
mühitin qorunmasına ayırır. Bu istiqamətlərdə işlərin həyata
keçirilməsi üçün müxtəlif beynəlxalq proqramları, məsələn,
“İnsan və biosfer” (MAB), Beynəlxalq hidroloji proqram, Bey-
nəlxalq geoloji
уйьунлашма proqramı və s. həyata keçirir.
UNESKO-nun baş qərargahı: Paris, Fransa.