Tezlik va vaqt bo‘yicha masofani aniqlash

9. 
Jadvaldagi m a’lum otlar bo‘yicha m asala tuzib yeching:
Tezlik
Vaqt
Masofa
«Damas»
90 km/soat
3 soat
«Tiko»
80 km/soat
400 km
«Matiz»
1 2 0
km/soat
4 soat
“Neksiya»
1 0 0
km/soat
500 km
10. B ir qishloqdan ik kinch isiga qarab piyoda 5 km /soat tezlik 
bilan y o lg a chiqdi. Oradan 2 soat vaqt o‘tgach, o‘sha yo‘nalishda 
otliq yo‘lga chiqdi. Otliqning tezligi soatiga 
1 2
km, qishloqlar 
orasidagi masofa 15 km bolsa, qishloqqa kim oldin keladi? Biri 
ikkinchisidan qancha vaqt keyin keladi?
1 2 4

---

1 2 5 MASOFA VA VAQTGA KO‘RA TEZLIKNI TOPISH
1. 
Masala. Nargizaning uyidan m aktabgacha 1 km 200 m. U bu 
m asofani 20 m inutda o‘tsa, N argiza 1 m inutda qancha yo‘l 
yuradi?
Yechish. 1 km 200 m = 1000 m + 200 m = 1200 m. 1 minutda bosib 
o‘tilgan yo‘l 
2 0
minutda o‘tilgan y old a n
2 0
marta kam bo‘ladi. 
Demak, 1200 m etm i 20 minutga bo‘lamiz:
1 2 0 0
m : 
2 0
min = 60 m/min.
Javob. Nargiza 1 minutda 60 metr yo‘l bosadi yoki Nargizaning 
yurish tezligi 60 m/min.
Berilgan masofani berilgan vaqtda qanday tezlik bilan o'tilganini bilish 
uchun shu masofani vaqtga bo‘lish kerak. Umuman, S masofa, t vaqt 
va v tezlik bo'lsa, tezlik v = S : tformulaga ko‘ra hisoblanadi.
2. 
Ikki shahar orasidagi m asofa 300 km. Poyezd bu m asofani
5 soatda o‘tdi. Poyezdning tezligini toping.
3. 
Motorli qayiq (kater) k old a (turg‘un, oqmaydigan suvda) 3 soat 
aylanib 
301
rib 36 km yo‘l bosdi. Qayiqning tezligini toping.
4. 
Soy bo'yida o‘sgan olma daraxtidan 
bitta olma uzilif) suvga tushdi va 
2
soatda 4 km ga oqib bordi. Soy 
oqimining tezligini toping.
5. Nozimaning uyidan maktabgacha
2 km. Nozima bu yo‘lni 40 minutda 
oladi. U
1
minutda qancha yol yuradi?
6
. 
«Neksiya» avtomashinasi 5 soatda 400 km yo‘l yurdi. U shunday 
tezlik bilan 7 soatda qancha yo‘l jruradi? 10 soatda-chi? Masalani 
jadval tuzib yeching.
132

---

1 2 8
MASALALARNI JADVAL TUZIB YECHISH
Tezlik, vaqt va masofani hisoblashga doir masalalarni yechishda 
ular orasidagi boglanishlardan foydalaniladi:
Masofa = vaqt • tezlik, S — v • t 
Vaqt = masofa : tezlik, t = S : v 
Tezlik = masofa : vaqt, v - S : t
1. 
Hisoblashlami bajarib, jadvalni toldiring. (Zarur hollarda soatni 
minutlarda ifodalang.)
Masofa
r
C
60 km
Tezlik (km/soat)
2 0
30 40
45
60
72
80
90
Vaqt(soat)
18
5
2. 
H isoblashlam i bajarib, jadvalni to'ldiring. (Zarur hollarda kilo- 
m etm i metrlarga aylantiring.)
Masofa
540 km
Vaqt(soat)
5
6
9
1 0
1 2
15
18
2 0
Tezlik (km/soat)
108
60