Texniki Yardım üzrə Hesabatı

25
Cədvəl 17: Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda Əhali və ÜDM-in artım dinamikası 
(“No Action” Ssenarisi)
Ölk
ə
2000
2005
2010
2015
2020
2025
2030
2035
2040
2045
2050
ÜDM (milyard 2010
ABŞ Dolları
)
Azərbaycan 
13.2
24.8
52.9
62.9
75.4
90.0
107.4
128.2
153.0 182.6
218.0
Qazaxıstan 
66.9
109.5
148.1
186.5
221.9
270.0
328.5
399.7
486.2 591.6
719.8
Özbəkistan 
19.5
25.3
38.0
56.4
83.59
124.0
183.8
266.6
372.5 501.4
649.7
Ə
hali (Milyon n
ə
f
ə
r)
Azərbaycan 
8.0
8.4
9.0
9.6
10.1
10.7
11.3
12.0
12.7
13.5
14.2
Qazaxıstan 
14.9
15.1
16.2
17.4
18.5
19.4
20.2
21.1
22.1
23.2
24.3
Özbəkistan 
24.7
26.2
28.6
31.0
32.6
33.0
34.1
35.0
35.7
36.1
36.3
Mənbə: Abt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və Texnologiya MMC (2015b). 
70.  “No  Action”  (Hər  hansı  təsirlərin  azaldılması  tədbirinin  keçirilməsini  nəzərdə  tutmayan 
ssenari)  ssenarisinin  hazırlanmasında  istifadə  olunan  mülahizə  və  metodlar  Azərbaycan, 
Qazaxıstan  və  Özbəkistanda  İqlim  Dəyişmələri
:
Enerji  və  Nəqliyyat  Sektorlarında  İEYQ 
emissiyasının  azaldılmasının  İqtisadi  Aspektlərinə  dair  TY-nin  Hesabatında  təsvir 
olunmuşdur.
23
 Istifadə  olunan metodlar  aralıq  və yekun  seminarlar  zamanı  aidiyyəti  tərəflər 
tərəfindən təsdiq olunmuşdur.   
71.  “No  Action”  (Hər  hansı  təsirlərin  azaldılması  tədbirinin  keçirilməsini  nəzərdə  tutmayan 
ssenari)  ssenarisi  hər  üç  ölkədə  enerji  və  nəqliyyat  sistemlərində  enerji  səmərəliliyinin 
artırılması  yönündə mövcud  tendensiyanın  davamını  nəzərdə  tutur ki,  bu  da ÜDM-in  enerji 
intensivliyinində  davamlı  azalma  ilə  nəticələnmişdir.  Şəkil  5  və  Cədvəl  18-də  “No  Action” 
(Hər hansı təsirlərin azaldılması tədbirinin keçirilməsini nəzərdə tutmayan ssenari) ssenarisi 
ilə əlaqədar olan ÜDM-in enerji intensiviliyini göstərilir. 
23
 Mənbə: Abt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və Texnologiya MMC (2015b).  
Şə
kil 3: Az
ərbaycanda, Qazaxıstanda və
Özb
ə
kistanda
Əhalinin artım dinamikası
(“No Action” (Hər hansı tədbirin görülməsini nəzərdə tutmayan) Ssenari)  
Mənbə: Abt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və Texnologiya MMC (2015b).

---

26
72.  Şəkil  və  cədvəldən  göründüyü  kimi  hər  üç  ölkədə  ötən  on  illikdə  bu  göstərici  üzrə 
əhəmiyyətli  yaxşılaşma  qeydə  alınmış  və  ilkin  proqnozlarda  irəliləyişin  davam  edəcəyi 
gözlənilir.  Dəyişiklik  tempinə  dair  proqnozlar  Azərbaycandakı  son  tarixi  məlumatlarla  və 
2000-ci  ildən  indiyə  kimi  Qazaxıstanda  baş  verən  dəyişikliklərlə  uyğunluq  təşkil  edir. 
Özbəkistanda isə dəyişiklik tempi proqnozlaşdırılan dövrdə aşağı düşür. Bunun səbəbi “No 
Action”  ssenarisində  tələb  olunan  enerji  intensivliyinin  dəyişməz  olaraq  qalmasıdır.  Əsas 
enerji  təchizatına  dair  məlumatların  proqnozu  verilmişdir.  Hər  üç  ölkədə  enerjidən  istifadə 
intensiviliyinin aşağı düşməsi əhalinin və gəlirlərin artması, eləcə də təklif tələblərinin artması 
ilə komponsasiya olunur.  
Cədvəl  18:  ÜDM-in  enerji  intensivliyi  (“No  Action”  Təsir  azaltma  tədbirlərinin 
görülmədiyi Ssenari, MJ / 2010 ABŞ Dolları) 
Ölk
ə
2000
2010
2020
2030
2040
2050
Azərbaycan 
38.4 
9.2 
7.5 
5.8 
4.5 
3.7 
Qazaxıstan 
33.6 
22.1 
16.7 
13.4 
11.4 
10.3 
Özbəkistan 
108.0 
47.6 
32.0 
21.1 
14.4 
10.3 
Mənbə: Abt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və Texnologiya MMC (2015b). 
Şə
kil 5: ÜDM-in enerjid
ə
n istifad
ə
intensivliyi (“No Action” Ssenarisi)
Mənbə: 
A
bt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və Texnologiya MMC 
(2015b).
Şə
kil 4: Az
ə
rbaycan,
Qazaxıstan və
Özb
ə
kistanda ÜDM-
in artım dinamikası
(“No
Action” (Hər hansı tədbirin görülməsini nəzərdə tutmayan) Ssenari)
Mənbə: Abt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və Texnologiya MMC (2015b).

---

27
b. 
Təsirlərin Azaldılmasına dair Teniki Mini-Ssenarilər 
73. Təsirlərin azaldılmasına dair texniki mini-ssenarisinə əsasən bir təsirazaltma variant hər 
hansı  tədbirin  keçirilməsini  nəzərdə  tutmayan  (no  action)  ssenarisinə  əlavə  olunur.  Texniki 
mini-ssenarilər hər bir ölkədə aidiyyəti tərəflərlə məsləhətləşmələr şəraitində hazırlanmışdır. 
Hər  bir  ssenari  hər  hansı  ölkə  üçün  nəzərdə  tutulmuş  azaldılma  variant  əsasında 
hazırlanmışdır.  Bu  tələblər  təsirlərin  azaldılması  tədbirlərinin  hər  bir  ölkə  üçün  müvafiq  və 
reallaşdırıla  bilən  olduğunu  təmin  edir.  Bu  araşdırmanın  məqsədləri  üçün,  ölkələr  üzrə 
müvafiq  məlumatlar  modelləşdirilmiş  ölkə  ilə  bağlı  məlumatlardır,  və  ya  bir  neçə  halda, 
həmin ölkəyə tətbiq oluna bilən lakin qonşu ölkəyə aid məlumatlardır.
24
74.  Məsləhətçilər  qrupu  texniki  mini-ssenariləri  müəyyən  etmiş  və  milli  məlumatların  
nəzərdən  keçirilməsi  və  aidiyyəti  tərəflərlə  məsləhətləşmələr  vasitəsilə  zəruri  məlumatları 
əldə  etmişdir.  Təsilərin  azaldılması  ssenarilərinin  tərtibatı  milli  aralıq  seminarı  və  LEAP 
seminarı  zamanı  aidiyyəti  tərəflərlə  müzakirə  olunmuş  və  bununla  milli  inkişaf  prioritetləri 
dəqiq nəzərə alınmışdır.  
75. Ədəbiyyat və milli inkişaf planlarında istinad olunan potensial azaldılma variantları üçün 
milli  modelləşdirmə  məlumatlarının  müəyyən  edilmədiyi  hallarda,  məsləhətçilər  heç  bir 
azaldılma variant  yaratmamışdır.  Nəticədə,  hər  bir milli modeldə müəyyən  qədər  azaldılma 
potensialı  öz  əksini  tapmayıb.  Məsələn,  Azərbaycanın  və  Özbəkistanın  timsalında,  neft  və 
qaz  istehsalında  metan  emissiyasının  azaldılması  xərcini  təhlil  etmək  üçün  lazımi  qədər 
məlumat yoxdur.  
76.  Cədvəl  19  –da  Azərbaycan,  Qazaxıstan  və  Özbəkistan  üçün  nəzərdə  tutulmuş  texniki 
mini-ssenarilər sadalanır. 
Cədvəl 19: Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan üçün nəzərdə tutulmuş texniki 
mini-ssenarilər 
Adı
Sektor
T
ə
sviri
Azərbaycan 
Yaşayış 
yerlərinin CFL 
işıqlandırılmas
ı 
Yaşayış yerləri 
2030-cu ilə qədər, həm şəhər, həm də kənd evlərində bütün işıq lampaları 
yüksək səmərəli kompakt fluoresyent (CFL) lampalarla əvəzlənir. Bu 
lampalar közərmiş lampalardan 75% az enerji istifadə edir.  Azərbaycan 
Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi  (2012). 
İzolyasiya 
sisteminin
yaxşılaşdırılma
sı 
Yaşayış binaları 
Şəhər yaşayış binalarının 20%-də izolyasiya sistemi 2050-ci ilə qədər 
yenilənir. İzolyasiya sistemi yenilənmiş binalarda istilik itkiləri mövcud 
yaşayış binalarındakınının yarısına bərabər olur.  Əliyev (2013). 
Bioqas 
Yaşayış yerləri 
Təbii qazla təchiz olmayan kənd yerlərində bioqaz qurğularının 
quraşdırılması.  2030-cu ilə qədər kənd evlərinin 10%-nin bioqazla təmin 
edilməsi nəzərdə tutulur. Əldə olunan enrji istilik və bişirmə məqsədləri üçün 
istifadə oluncaqdır. Azərbaycan Respublikası (2013). 
Günəş enerjisi 
ilə isidilən su  
Yaşayış evləri 
ənənəvi yanacağa tələbatı azaltmaq üçün kənd evlərində günəş enerjisi ilə 
isidilən su sistemlərinin quraşdırılması.  2050-ci ilə qədər kənd evlərinin 
25%-də belə sistemlərin quraşdırılması nəzərdə tutulur.  Azərbaycan 
Respublikas (2013).
Səmərəli 
sobalar
Yaşayış binaları 
Təbii qazla təchiz olunmayan kənd yerlərində səmərli mayeləşdirilmiş neft 
qazı və odun sobaların (bişirmə üçün) quraşdırılması.  2030-cu ilə qədər 
kənd evlərinin 10%-də quraşdırılması nəzərdə tutulur.  Azərbaycan 
Respublikası (2013). 
Samux Aqro-
Enerji Yaşayış 
Kompleksi
Kənd 
təsərrüfatı/ 
Yaşayış 
Findsenə görə (2015a), 2016-cı ilə qədər Samux Aqro-Enerji Kompleksinin, 
o cümlədən 6 MV-lıq günəş enerjisi ilə işləyən fotoelektrik qurğunun və 0.75 
MV-lıq bioqaz enerjisinin və 0.6 MV-lıq geo-istilik və 6 MV-lıq günəş istilik 
enerjisi qurğusunun tikilməsi. İlkin quraşdırmadan sonra, 2020-ci ilə qədər 
əlavə 14 MV-lıq solar fotoelektrik qurğu və 7.25 MV-lıq bioqaz, 2.4 MV-lıq 
geo-istilik və 32 MV-lıq günəş istilik enerjisi qurğularının quraşdırılması. 
24
 Qiymətə əsaslanan mini ssenarilə - beynəlxalq qiymətlərlə harmonizasiyanın təsirlərinin öyrənilməsi istisnadır. 
Bu halda hədəf qiymətlər beynəlxalq məlumatlara əsaslanır. 

---