Texniki Yardım üzrə Hesabatı

17
generasiyasının  ümumi  həcmi  təxminən  38,468  MV  olmuşdur.  Bunun  da  40.  %-i  təbii  qaz, 
38.7%-i  kömür,  8%-i  neft  və  12%-i  hidroenerji  təşkil  etmişdir.  Qazaxıstanda  enerji 
generasiyasında  kömür  üstünlük  təşkil  edir.  Azərbaycan  və  Özbəkistanda  elektrik  enerjisi 
generasiyasının  çoxunu  təbbi  qaz  təşkil  edir.    2000-2010-cu  illər  ərzində,  enerji  əldə 
olunmasında Özbəkistanda kiçik irəliləyiş, Azərbaycan və Qazaxıstanda isə cüzi azalma baş 
vermişdir. 
Cədvəl 8: Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda quraşdırılmış elektrik enerjisi 
istehsalının  həcmi və strukturu, 2000 - 2010 (MVt) 
H
ə
cmi (MV)
Az
ə
rbaycan
Qazaxıstan
Özb
ə
kistan
2000
2005
2010
2000
2005
2010
2000
2005
2010
Kömür
12,220
12,442
12,605
2,283
2,283
2,283
Təbii qaz 
3,157 
3,632 
4,780 
2,291
2,465
2,936
7,230
8,052
7,835
Benzin
məhsulu 
970
968
1,037
1,931
1,946
1,949
271
271
271
Hidroenerji
820
970
785
2,227
2,247
2,255
1,690
1,710
1,730
Külək 
 
 
1.7 
0.8
Günəş 
 
 
 
C
ə
mi
4,947
5,570
6,604
18,669
19,100
19,744
11,474
12,317
12,120
Mənbə: Abt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və Texnologiya MMC (2015b).
3. 
İstilik Effekti Yaradan Qazların Emissiyası  
46. Ağır təbii yanacağa əsaslanan enerjidən istifadə nəticəsində, Azərbaycan, Qazaxıstan və 
Özbəkistanın  iqtisadiyyatında  karbon  emissiyası  intensiv  xarakter  alacaqdır
.
  Cədvəl  9-da 
göstərildiyi kimi, Azərbaycan və Qazaxıstanda ümumi İEYQ emissiyası artmış, Özbəkistanda 
isə nisbətən aşağı düşmüş və enerji səmərəliliyində əhəmiyyətli artım müşahidə olunmuşdur. 
Hər üç ölkədə 2010-cu il üçün ümumi İEYQ emissiyasının 75%-dən çoxu enerji və nəqliyyat 
sektorlarındakı fəaliyyətlərin nəticəsidir. 
Cədvəl 9: Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda istilik effekti yaradan qazların 
emissiyası, 2000 - 2010 (milyon metric ton CO
2
e)
İstilik effekti yaradan qazlarn emissiyası 
(milyon metrik ton CO
2
e)
Ölk
ə
2000
2005
2010
Azərbaycan 
36 
44 
47 
Qazaxıstan  
223 
275 
329 
Özbəkistan 
148 
148 
137 
Mənbə
:
Abt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və Texnologiya MMC (2015b). 
47. Hər üç ölkənin qlobal İEYQ emissiyasında payının kiçik olmasına baxmayaraq – 2013-cü 
il  üçün  qobal  karbon  dioksid  qazı  (CO
2
)  emissiyasının  təxminən  1%-i  (Avropa  Komissiyası 
JRC Müştərək Tədqiqat Mərkəzi, 2015) – adam başına düşən ÜDM-in oxşar olduğu ölkələrlə 
müqayisədə,  hər  üç  ölkədə  ÜDM  üzrə  İEYQ  intensivliyi  nisbətən  yüksəkdir  (Şəkil  2). 
Özbəkistan  və  Qazaxıstanın  İEYQ  intensivliyi  Azərbaycandan  nəzərə  çarpacaq  qədər 
yüksəkdir  ().  Azərbaycanda  İEYQ  intensivliyi  Qazaxıstan  və  Özbəkistanla  müqayisədə 
nisbətən  aşağı  olmasına  baxmayaraq,  qonşu  Türkiyə  və  Gürcüstan  kimi  ölkələrlə 
müqayisədə yenə də yüksəkdir. 

---

18
Şə
kil 2: ÜDM üzr
ə İEYQ intensivliyi və
2012-ci ild
ə adam başına düşə
n g
ə
lir
Uzbekistan = Özbəkistan; Kazakhstan = Qazaxıstan; China = Çin; Russia = Rusiya; Azerbaijan = Azərbaycan; 
Turkey = Türkiyə; Germany = Almaniya; United States = ABŞ; 2005 USD / person = 2005 USD/adam 
Mənbələr: Dünya Bankı.2015. Dünya İnkişaf Göstəriciləri. databank.worldbank.org; və Avropa Komissiyası JRC 
Müştərək Tədqiqat Mərkəzi. 2015. İEYQ (CO
2
, CH
4
, N
2
O, F-Qazlar) Emissiyası, 1990-2012 –ci illər və region/ölkə 
üzrə. 
http://edgar.jrc.ec.europa.eu/overview.php?v=GHGts1990-2012.
48.  Əsas  etibarilə,  bunun  səbəbi  yaşayış  binaları  və  sənaye  sahələrində  təbii  yanacağa  – 
Azərbaycanda neft və təbii qaza, Qazaxıstanda neft və kömürə, Özbəkistanda isə təbii qaza 
daha  çox  üstünlük  verilməsi  ilə  əlaqədardır.  Enerjinin  intensiv  istifadə  olunduğu  sənaye 
sahələri  Qazaxıstan  və  Özbəkistanda  İEYQ  emissiyalarının  ən  əsas  mənbəyidir.  Nəticə 
etibarilə,  ixrac  və  yerli  istifadə  məqsədləri  üçün  təbii  yanacaq  növlərinə  müraciət  hər  üç 
ölkədə  karbon  emissiyasının  intensivləşməsini  zəruri  etmişdir.  Bundan  əlavə,  Azərbaycan, 
Qazaxıstan və Özbəkistan hələ də enerjinin intensiv tələb olunduğu Sovet dövründən miras 
qalma  infrastrukturdan  istifadə  edirlər.  Son  15  ildə  enerji  səmərəliliyində  əhəmiyyətli 
yaxşılaşmaya  baxmayaraq,  hər  üç  ölkənin  enerji  sektorunda  təbii  yanacaq  texnologiyaları 
üstünlük təşkil etməkdə davam edir. 
4. 
Enerji Ehtiyyatı Potensialı  
49. Hər  üç  ölkədə  enerji  resursları sahəsindəki  bacarıqlar  əsasən təbii  yanacağa  əsaslanır 
(Cədvəl  10).  Qazaxıstanın  zəngin  kömür  resursları  vardır.  Azərbaycan  isə  neft  və  qaz 
ehtiyyatarı  ilə  zəngindir.  Özbəkistana  gəlidikdə,  bu  ölkə  böyük  təbii  qaz  ehtiyyatlarına,  bir 
qədər  kömür  və  kömür  ehtiyyatlarına  malikdir.  Bu  böyük  ehtiyyatları  nəzərə  alsaq,  hər  üç 
ölkənin növbəti bir neçə onillikdə əsasən təbii yanacağa müraciət etmələri gözlənilir. 
50.  Bərpaolunan  enerji  mənbələri  ilə  bağlı  anlayışların  az  olmasına  baxmayaraq,  bu 
mənbələr  üçün  əhəmiyyətli  potensial  vardır.  Bu  məsələ  daha  ətraflı    şəkildə  təhlil 
olunmuşdur  (Cədvəl  11).  Özbəkistanda  günəş  enerjisi  üçün  potensial  çox  genişdir, 
Qazaxıstan  böyük  külək  və  bir  qədər  də  hidroenerji  potensialı  vardır.  Azərbaycanda  isə 
müəyyən  külək  və  günəş  enerjisi  potensialı  vardır.  Beləcə,  hər  üç  ölkədə  enerji  mənbələri 
arasında bərpaolunan enerji mənbələrinin payını artırmaq üçün böyük imkanlar vardır. 

---