Tərtibçi:
Elçin Cəfərov
, versiya 15.04
Coğrafi təbəqə
coğrafi
atmosferin aşağı qatı, yer qabığının yuxarı hissəsi, hidrosfer və biosferin bir-birinə nüfuz ederək sıx
əlaqədə olduğu qat, Yerin ən mürəkkəb və daimi dəyişən təbəqəsidir.
Coğrafi uzunluq
coğrafi
Yer səthində Başlanğıc (Qrinviç) meridiandan hər hansı bir nöqteyə qədər dərəcələrlə (paralel üzrə)
olan məsafə (0° ilə 180° arasında)
Coğrafiya
coğrafi
Yer kürəsinin təbiəti, əhalisi va təsərrüfatı haqqında elmlər sistemi
Coğrafiya atlası
coğrafi
Müəyyən proqram üzrə tərtib edilmiş coğrafiya xəritələrinin məcmusu
Curriculum Vitae
(CV)
hüquqi
Latın dilindən tərcümədə curriculum "qaçış, yarış" , vitae isə "həyat" deməkdir. Curriculum Vitae
(CV) isə "həyat yarışı" mənasını verir. İlk dəfə bu iki söz 1050-ci illərdə “curriculum vitae” olaraq
istifadə edilmişdir. XX əsrin əvvəllərində qısaldılaraq CV olaraq deməyə başlanılmışdır. Azərbaycan
dilindəki qarşılığı qarşılıq "tərcümeyi-hal" sözüdür.
Cut
coğrafi
Tropik və subekvatorial bölgələrdə (xüsusen Cənubi Asiyada) becerilen lifli bitki
Dağlıq Qarabağ
coğrafi
Azərbaycan Respublikasının qərb bölgəsidir. Ərazisi 4400 km
2
(Şuşa, Xankəndi, Xocalı, Əsgəran,
Xocavənd, Ağdərə, Hadrut). Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunub.
Dağlıq
Qarabağ
Muxtar Vilayəti
tarixi
Azərbaycan SSR-in dağlıq Qarabağ bölgəsində 1923-1991-ci illərdə mövcud olmuş inzibati ərazi
vahidi.
Daimi mühərrik
“Perpetium mobile” termodinamikanın 2-ci qanununu inkar edir.
Daşaltı əməliyyatı
tarixi
Şuşa yaxınlığında yerləşən Daşaltı kəndinin azad edilməsi məqsədi 1992-ci il 25 yanvarda axşam
saat 20:00-da başlanıb və yanvarın 26-da axşam saatlarında uğursuzluqla başa çatıb.
De-fakto
siyasi
Dövləti, yaxud hökuməti tanıma formalarından biri
Dehqan
tarixi
Orta Asiyada kəndli
Dekabristlər
tarixi
Zadəgan inqilabçıları
Deqradasiyaya
coğrafi
Torpaqların eroziyaya uğraması, şoranlaşması
Demaqogiya
siyasi
Siyasi cəhətdən geri qalmış xalq kütlələrini mümkün olan hər cür cəzbedici, lakin yalançı vədlərlə,
yaltaqlıqla aldatmaq üsulu.
Demarkasiya xətti
coğrafi
(frans. demarkation - serhedayırma) Qonşu ölkələr arasında mübahisəli ərazini ayıran, xüsusi sazişə
görə müvəqqəti təyin olunan xətt(sərhəd)
Demilitarizasiya
siyasi
Bir dövlətə qoşun saxlamağı, hərbi sənaye yaratmağı, istehkamlar düzəltməyi qadağan etmək.
Demokratik
partlayış
coğrafi
Doğum sayının xeyli artması
Demokratiya
siyasi
Yüksək səviyyədə inkişafı təmin etmək nöqteyi-nəzərindən, ən mürəkkəb və effektiv siyasi rejimdir
və planetimizdə gündən günə geniş yayılmaqdadır. Məşhur amerikan politoloqu Samuel Xayzinqton
qeyd edir ki, 19 əsrin əvvəlində başlamış demokratikləşmənin birinci uzun dalğası 1920-ci ildə
demokratiyanın 30 ölkədə qələbəsi ilə nəticələnmişdir. Sonrakı dövrdə avtoritarizmin və faşizmin
yaranması 1942-ci ildə demokratik ölkələrin sayının 10-a qədər azalmasına səbəb olmuşdur.
Demoqrafiya
coğrafi
Yer kürəsi əhalisinin təbii artımını, tərkibini (milli, yaş, cins), yerləşməsini və s. öyrənən elm sahəsi
Denominasiya
iqtisadi
Köhnə pul nişanlarının qəbul edilmiş nisbət qaydasında yenisi ilə əvəz edilməsi, pul tədavülünün
qaydaya salınması və hesablaşmaların asanlaşdırılması məqsədilə milli pul vahidinin miqyas
dəyişikliyidir. Buna sadə dillə “sıfırların silinməsi” də deyilir. Mal və xidmətlərin qiymətləri, tariflər,
əməkhaqqı, pensiyalar, təqaüdlər, idarə və müəssisələrin balanslarında, bank hesablarında olan pul
vəsaitlərinin qalığı da bu nisbətlə yenidən hesablanır. Müstəqil Azərbaycan Respublikasında 1992-ci
və 2006-cı illərdə denominasiya həyata keçirilmişdir.
Denonsasiya
hüquqi
Dövlətin bağladığı beynəlxalq müqavilədən imtina etməsi
Denudasiya
coğrafi
Süxurların aşınıb-parçalanması və alçaq yerlərə aparılması
prosesi
Depozit
iqtisadi
Qabaqcadan ödəniş, müəssisələrin, təşkilatların və ayrı-ayrı şəxslərin pul məbləği (əmanət), yaxud
qiymətli kağızları
Despot
tarixi
Qəddar hökmdar, zalım
Determinizm
siyasi
Ərəbcə səbəbiyyət, bir-birini şərtləndirən anlamına gəlir.
Devalvasiya
iqtisadi
Pul vahidinin ifadə etdiyi rəsmi qızıl tərkibinin azalması, yaxud qanunu əsasla digər ölkələrin
valyutasına görə pul vahidinin məzənnəsinin aşağı düşməsi. Məsələn Azərbaycanda 2015-ci ildəki
34 faizlik devalvasiya
De-yure
siyasi
Dövləti, yaxud hökuməti rəsmi tanıma
Dəmiryol bərəsi
coğrafi
Dəmiryol qatarlarım dəniz və boğazlardan keçirən gəmi
Dəmyə əkinçilik
coğrafi
Rütubetli iqlim şəraitində suvarılma olmadan aparılan əkinçilik
Dəniz
coğrafi
Okeanın bir hissəsi olan, ondan quru və ya sualtı astanalarla ayrılan su hövzesi. Mövqeyinə görə
daxili, kənar və adalararası denizlərə bölünür.
Diffamasiya
hüquqi
(ing. “defamation”)
Şərəf və ləyaqəti alçaldaraq təhqir etmək, kimisə rüsvay edən həqiqi və ya
uydurma xəbərlərin mətbuatda, xalq içində, kütləvi formada yayaraq biyabır etmək.
Diktator
siyasi
Hədsiz hakimiyyətə malik olan və təkbaşına idarə edən şəxs
Diskriminasiya
coğrafi
Ayrı-seçkilik. qaralara qarşı diskriminasiya-rasizm, irqçilik, yəhudilərə qarşı diskriminiasiya-
antisemitizm, mavilərə qarşı diskriminasiya -homofobiya, ermənilərə qarşı nifrət olanda-
armyanofobiya, qadınlara qarşı diskriminasiya-seksizm
Divident
iqtisadi
Gəlir, qazanc payı. Qoyduğu kapitala görə səhmdara nağd və ya səhm şəklində verilən qazanc payı.
Hətta kompaniyanın vəziyyəti xarablaşdıqda belə, o öz keçmiş gəliri hesabına səhmdarlara dividend
verməlidir.
Dominant
siyasi
Başlıca ideya, bir şeyin əsas əlaməti