Temperaturun öLÇÜLMƏSİ plan temperatur şkalaları və temperatur kəmiyyət vahidləri. Mexaniki kontakt termometrləri

Həssas elementə vericilərin birləşdirilməsi üsuluna görə onlar yapışdırılan və yapışdırılmayan, konstruktiv icrasına görə simli (naqilli), folqalı və yarımkeçiricili olur.
Naqilli (keçiricili) tenzoçeviricilər konstruktiv olaraq zərif (nazik) naqillər 1 təsəvvüründə olub (diametri d=0,02...0,05 mm), ziq-zaq formada zərif kağız yaxud potietilen 2 əsasa yapışdırılır. Yuxarıdan naqil həmçinin zərif kağızla yaxud laklı pərdə 3 ilə və ya fetrlə bağlanır. Ölçü sxeminə qoşmaq üçün naqilin uclarına mis çıxışlar 4 lehimlənir (Şəkil 14).

Şəkil 14. Naqilli (simli) termoçevirici:

1 – naqil (sim); 2 –altlıq; 3 –mühafizə qatı; 4 –mis çıxışlar.

Çeviricinin ölçü bazası olaraq qəfəs ilgəyinin A uzunluğu qəbul edilir ki, onun qiyməti 1,5...100mm hüdudunda olur. Qəfəsin B eni 5...10mm, nominal müqaviməti 10...1000 Om, nominal cərəyan ~30mA olur.

Folqalı tenzoçeviricilər (Şəkil 15) simli çeviricilərin növbəti davamıdır. Bunlarda sim qəfəslər yerinə qalınlığı 0,004...0,012 mm olan folqa qəfəslər tətbiq edilir. Qəfəslərin təsviri elə seçilir ki, onların deformasiyasını azaltmaq mümkün olsun, folqalı çeviricilərdə bu praktiki olaraq sıfra yaxın olur. Şəkil 15 a nümunəvi folqalı tenzoçeviricilər, Şəkil 15.b –qısabazalı çeviricilər, Şəkil 15. V-də dairəvi membrana yapışdırılmış çeviricilər verilmişdir.
Folqalı tenzoçeviricilər (FTÇ) böyük cərəyan buraxa bilir nəinki simli (naqilli) çeviricilər; eyni ölçülü qəfəs olmuş olsa belə böyük cu kəsik sahəsinə və istilik ötürməsinə görə istilik mübadiləsini yaxşılaşdırır, çünki deformasiya olunan (vericinin həssas elementi) hissə böyük sahəyə malikdir. Bunun sayəsində nominal cərəyanı ...0,2 A-dək artırmaq olur. Folqalı tenzoçeviricilərin müqaviməti 30...250 Om-r.
Material olaraq simli və folqalı tenzoçeviricilərdə həm saf metallar (Ağ-gümüş, Pt-platin, Cu -mis) və həm də ərintilər (konstantan, nixron, manqanin və s.) tətbiq edilir.
Qeyd olunan tenzoçeviricilərin əsas üstünlüyü: tam olaraq hissənin deformasiyasına təsirin olmaması; xarakteristikanın xəttiliyi; aşağı maya dəyərə malik olması.
Əsas çatışmamazlığı isə nisbətən aşağı temperatur diapazonunda -40...+70^oC işqabiliyyətli olmasıdır.

Şəkil 15. Folqalı tenzoçeviricilər:

a) –nümunəvi; b) –qısabazalı; v) –dairəvi.
Yarımkeçiricili tençeviricilər simli və folqalı çeviricilərdən daha böyük hüdudda (50%) müqavimətin dəyişməsinə və temperatura daha yüksək həssaslığa (10...20 dəfə) malikdir.
Üstünlüyü daha yüksək (60 dəfə) tenzohəssaslıq əmsalına, kiçik ölçülərə (baza uzunluğu A=3...10mm), çıxış sinqallarının böyük qiymətinə malik olmasıdır.
Ən böyük tenzoeffekt belə yarımkeçiricilərdə ifadə edilir: germanium, stibium, amtimonit indium, indium fosfid, arsenid qallium, antimonit qallium. Tenzo-çeviricilərdə əsasən qalınlığı 0,03..0,20mm, eni 0,5...1,0mm və baza uzunluğu 3...15 mm olan lövhə şəkilli germanium və stibium tətbiq edilir.
Yarımkeçiricili tenzoçeviricilərin üstünlükləri: yüksək temperatur diapazonunda (- 160...+1500^oC) iş qabiliyyətliliyi, istənilən aqressiv mühitdə yaxşı mühafizə olunması, seriyalı istehsalının təmini, aşağı maya dəyərinə malik olması.
Çatışmamazlığı: aşağı elastiklik (çeviklik), kiçik mexaniki möhkəmlik, xarakteristikasının qeyri –xəttiliyi, parametrlərinin qeyri-stabilliyi.
Qeyd olunan çatışmamazlıqlara baxmayaraq əsas təzyiq vericilərinin böyük kütləsi əsasən tenzorezistorlu həssas elementlərdən təşkil edilir. Bu vericilərin konstruksiyası aşağıdakı kimidir (Şəkil 16).
► Yükporşenli manometrlərin iş prinsipi bir tərəfdən ölçülən təzyiqin yaratdığı, digər tərəfdən isə silindrə yerləşdirilmiş yükün porşenə təsiri nəticəsində yaranan qüvvənin müvazimətinə -tarazlaşdırılmasına əsaslanmışdır (Şəkil 17).

Şəkil 16. Təzyiq ölçü çeviricisinin konstruksiyası:

1 –elektron blok; 2 – hermoçıxış; 3 – tenzoçevirici;
4 – kanal; 5 – flanes; 6 –ölçü membranı; 7 – ölçmə kamerası;
8 – araqatı; 9 - əsas –bünövrə; 10 – daxili boşluq.

Şəkil 17. Yük – porşenli manometr:

1 – porşen; 2 – kemara; 3 – ştusser; 4 – boşqab; 5 – yüklər;
6 – porşen; 7 – kolonka; 8 – voronka; 9 – nazimçarx; 10 – ventil.