Tema: Yarım ótkizgishler kontakti Joba: Yarım ótkizgishler tuwrısında tiykarǵı túsinikler

3.Yarım ótkizgishli triod. Bipolyar tranzistorlar.
Yarım ótkeriwshili triod elektron ásbaplarınıń bir túri bolıp, tranzistor dep ataladı. Dúzilisi hám islew usılına qaray tranzistorlar bipolyar jáne onıpolyar tranzistorlarǵa ajratıladı. Bipolyar tranzistorlardıń islewi r-n ótiw hádiysesine, unipolyar tranzistordıń dúzilisi.
Islewi bolsa, bir túrdegi ótkezgishlikke iye bolǵan yarım ótkeriwshiniń ótkezgishligin elektr maydanı járdeminde basqarıwına tiykarlanǵan. Bipolyar tranzistor yarım ótkeriwshi monokristalda eki r-n ótiw salasın payda etiw tiykarında yasaladi. Onı ótkezgishligi alısıp keletuǵın 3 tarawǵa ajıratıw múmkin.
Eger monokristallning kólemi menen shegaralanǵan bolsa, payda bolǵan tegis tranzistor p - n - p túrdegi tranzistor dep ataladı. Kerisinshe, gewek ótkezgishlik sfera arasında bolsa n - p - n túrdegi tranzistor payda boladı. Bul tranzistorlardıń sxemada belgileniwi hám potensial to'sig'ining kórinisi 2 - suwretde kórsetilgen.

Unipolyar tranzistorlar Elektr maydanına iye bolǵan yamasa “maydan”li sózdiń mánisi sonnan ibarat, unipolyar tranzistor shıǵıw tokı basqarıwshı elektroddıń kernewi payda etetuǵın elektr maydan arqalı basqarilishini ańlatadı. Unipolyar tranzistorlardıń sxemada belgileniwi 1- kestede keltirilgen.
Shettegi p-qatlam anod n-qatlam - katod dep ataladı. Ishki p hám n-qatlamlar basqarıwshı elektrodlar yamasa ba'za dep ataladı.

3-súwret. Tristordiń dúzilisi


Juwmaq
Bugingi kúnde ilimiy-texnikanıń zamanagóy joqlanıwı elektronikaning rawajlanıwı menen chanbarchas baylanıslı bolıp tabıladı. Elektronika gaz, qattı dene vakuum hám basqa ortalıqtaǵı elementar zaryadlanǵan bólekshelerge elektromagnit maydan tasir nátiyjesinde payda bolǵan elektr ótkezgishlikti úyreniw hám odan paydalanıw máseleleri menen shugullanadigan pán tarawı bolıp tabıladı. Elektronika jetiskenlikleri nátiyjesi retinde elektrovakuum hám yarım ótkeriwshili ásbaplardıń hár qıylı hám unamlı qásiyetlerinde kórinetuǵın boladı. Zamanagóy elektornikani úyreniw ushın aldınam bar radioelektronika ásbaplarınıń dúzilisi, islew principi hám fizikaviy tiykarların bilip alıw kerek.
Integral mikrosxemalar radio elektron apparaturalarda elementleraro jalǵanıwlardı taminlash menen birgelikte, olardıń kishi shıyemlarini, energiya taminotini, massa hám material kólemin támiyinleydiler. Kop sanlı shıǵıwlar hám qabıqlardıń yoqligi radio elektron apparaturalarning kólemi hám massasın kishreytiradi. Elementtıń yarım ótkeriwshilik ózgesheligine tiykarlanǵan elementlerde fizikalıq processler mikronlar tártibindegi tarawlarda júz berip, zamanagóy mikrochiplarda kremniy kristalınıń kishi bóleginde bir-birine jalǵanǵan millionlap diodlar, tranzistorlar, qarsılıqlar, kondensatorlar jaylasqan.
Yarım ótkeriwshili diod (YO'D) eki elektrodlı apparat bolıp, onıń islewi n-p ótiwdi elektrik ayrıqshalıqlarǵa, yamasa metal yarım ótkeriwshi kontaktini isletiliwine tiykarlanǵan. Bul ayrıqshalıqlarǵa tómendegiler kiredi: bir tárepleme o'tkauvchanlik, volt-amper xarakteristikaın sızıqlı emesligi, volt-amperli xarakteristikaın keri qarsılıqqa iye bolaǵı bar ekenligi, elektrlı buzılıwda teskar júzimdi keskin asıp ketiwi, n-p ótiwdi sıyımlılıqı bar ekenligi n-p ótiwdi qaysı qásiyetleri isletiliwine baylanıslı túrde yarım ótkeriwshi diodlar tuwırlaw, detektrlash, ózgertiw, elektr terbelislerdi generatsiyalash sonıń menen birge ózgermeytuǵın tok shınjırlarında kernewdi stabillash hám o'zgsharuvchan reaktiv elementleri retinde qóllaw mumkin.
Paydalanılǵan ádebiyatlar

1. 
   G. S. Lansberg. Optika. Tashkent. Oqitiwshi. 1981
   
2. 
   F. A. Korolev. “Fizika kursi” Optika, atom hám yadro fizikasi. Tashkent. Oqitiwshi 1978
   
3. 
   I. V. Savlev. “Ulıwma fizika kursi”. III tom. Tashkent. Oqitiwshi 1376
   
4. 
   O. Axmadjanov. “ Fizika kursi”. III tom. Tashkent. Oqitiwshi 1989
   
5. 
   M. H. Ólmasova. “ Fizika”. Optika, atom yadro fizikasi. 3- kitap