Tema: Yarım ótkizgishler kontakti Joba: Yarım ótkizgishler tuwrısında tiykarǵı túsinikler

2.Yarım ótkizgishlerdiń dúzilisi
Mısal ushın yarım ótkeriwshiniń tipik wákili bolǵan germaniyni qaraylıq. Onıń tártip nomeri 32 hám tórtew elektron qabıǵı ámeldegi: 1-qabıqta 2; 2-qabıqta 8 ta, 3-qabıqta 18, 4- qabıqta bolsa 4 elektron jaylasqan. Ush ishki qabıqtaǵı elektronlar turaqlı bolıp, ximiyalıq reaksiya -larda qatnasıw etpeydi. Aqırǵı tórtinshi qabıqtaǵı elektronlar bolsa atom yadrosı menen júdá kúshsiz baylanısqan.
Ótkeriwshiler, yarım ótkeriwshiler, izolyatorlar
Elektrondı valent zonadan ótkeriw zonasına ótkeriw ushın sırtdan malum energiya beriw kerek. Elektron turaqlı jaǵdaydan (toldırılǵan jaǵdaydan ). erkin jaǵdayǵa (ótkeriw zonasına ) ótiwde jeńiw kerek bolǵan qadaǵan etilgen zonanirtg keńligi qattı denelerdi metallar, yarım ótkeriwshi-lar hám bólek ójirelerge ajıratıwdıń tiykarǵı kriteryalarınan biri bolıp tabıladı. Buǵan keltirilgen sxemalardan ańsatǵana isenim payda etiw múmkin.
p-n ótiw hádiysesi tiykarında isleytuǵın eń ápiwayı yarım ótkeriwshili ásbap yarım ótkeriwshili diod dep ataladı. Soǵan kóre r-n ótiwdiń volt-amper xarakteristikası yarım ótkeriwshili diodning volt-amper xarakteristikası bolıp tabıladı. Onıń forması kóp faktorlarǵa baylanıslı.
Ámeliy tárepten bul faktorlarınıń teris tokka bolǵan tásiri úlken áhmiyetke iye. Mısalı ortalıq temperaturasınıń eliriwi yamasa teris kernewi qandayda bir bahaǵa shekem asırılıwı teris tokdiń birden kóbeyip ketiwine, nátiyjede p-n ótiwdiń aynıwına, sebep boladı. Usılardan ıssılıq hám elektr aynıwın kóreylik 1-suwretde yarım ótkeriwshili dioddiń sxemada belgileniwi hám tolqın volt-amper xarakteristikası kórsetilgen. Ol jaǵdayda 1-siziq ıssılıq bolıwı, 2-shiziq bolsa, elektr aynıwın kórsetedi.
Kontakt salasınıń keńligine qaray yarım ótkeriwshili diodlar noqatlıq hám tegis diodlarga ajratıladı.
Aralıqtıń ózgeriwine sáykes keledi. p-n ótiwdiń bul ózgesheligi diodni basqarıwshı kólemli element etip isletiw imkaniyatın beredi. Bunday diodlar varikanlyar dep ataladı.

1-súwret. a) yarım ótkiziwshi dioddiń sxemada belgileniwi; b) volt-amper xarakteristikası
Diodga qoyılǵan kernew ózgeriwi r-n ótiwdiń keńligin ózgertiredi. Bul ózgeris kondensator qoplamlari arasındaǵı aralıqtıń ózgeriwine sáykes keledi.p-n ótiwdiń bul ózgesheligi diodni basqarıwshı kólemli element etip isletiw imkaniyatın beredi. Bunday diodlar varikanlyar dep ataladı.