12
Söz mətbəxi
Məqalədə folklor nümunələri olaraq 109 atalar sözü, zərb məsəli, idio-
ma və deyim işlənmişdir. Bunlar bir-birilə əlaqələndirilib dilimizin gözəlliyini
ortaya çıxarır. Bildiyimə görə indiyə qədər bu ölçüdə olan heç bir əsərdə bu
qədər folklor nümunəsindən istifadə edilməyib. Ümumiyyətlə, müəllifin folk-
lorumuza, dilimizə bu qədər bələd olması və onu bu qədər məharətlə işlətməsi
oxucunu təəccübləndirir.
Ümumi olaraq məqalələrdə ədəbi dillə yanaşı xalq dilindən də geniş is ti-
fadə olunmuşdur. Bu baxımdan bəzən orfoqrafik qaydalar pozulmuş olsa da,
bu daha çox danışıq dilinə xitab edən söz və ifadələrə rast gəldiyimizdən,
dialekt və şivə sözlərinə daha çox müraciət olunmasından irəli gəlir. Kitabda
bənzətmələrə, xitablara, sitatlara yer verilib ki, bu da məqalələri intonasiya və
ahəngdarlıq baxımından daha zəngin edir, əsərin üslubi emosional-estetik ça-
larlarını artırır. Kitabdakı yazılar elmi olmaqla yanaşı, qeyri-adi, cazibəli, axı-
cı və ləzzətlə oxunur. Kitab həm dil, həm folklor, həm tarix, həm etnoqrafiya,
həm də ümumi adla desək kulinariyamız baxımından çox dəyərlidir və istinad
mənbəyidir. Mənim kimi dilçilərin gələcək müdafiə işlərində əvəzolunmaz
materialdır.
Bu kitabın çıxmasının əsas səbəbkarı böyük alimimiz, filologiya elmləri
doktoru Məhərrəm Qasımlı oldu. Biz və başqaları Tahir müəllimə deyəndə ki,
bu məqalələrinizi, şeirlərinizi kitab halına salın, deyirdi ki, mən ədəbiyyatçı,
ya şair deyiləm, özüm üçün cızma qara edirəm. Amma Məhərrəm müəllim
zəng edib deyəndə ki, bunlar önəmli, vacib yazılardır, mütləq kitab olmalıdır,
kitabın da elmi redaktoru özüm olacam, Tahir müəllimin sözü qalmadı, çünkü
Məhərrəm Qasımlını həmişə dahi alimlərdən hesab etdiyindən onun sözünə,
fikrinə çox ehtiramla yanaşır və inanırdı ki, Məhərrəm müəllim kimi alim elə-
belə fikir söyləməz. Beləliklə, bu kitab ərsəyə gəldi.
İndi Tahir müəllimin yanında vaxtilə dərs dediyi tələbələri çalışırlar. Dərs
oxumayan, tənbəl, dərsə gəlməyən tələbələrin belə Tahir müəllimin dərslərinə
tələsdiklərini, hətta başqa dərslərdən belə qaçıb onun mühazirələrində işti-
rak etdiklərini söyləyirlər. Onun çıxışları zamanı televiziya tamaşaçılarının
da onun cazibə dairəsinə düşdüklərinin şahidiyik. Oxucuları da bu cazibə
dairəsinə dəvət edirik.
Magistr, dilçi-filoloq Nahidə Daşdəmirli
Kitab haqqında
13
KİTAB HAQQINDA
Mənə elə gəlir ki, atamın bilmədiyi sahə yoxdur. Azərbaycan nağılları, das-
tanları, əfsanələri, Yunan əsatirləri, Norveç saqoları, Hind mifologiyası, Aqada,
Tövrat, İncil, Zabur, Quran, Buddizm, lamaizm, şamanizm, qədim Yunanıstan,
qədim Misir, Babil, Şumer, müxtəlif fəlsəfi cərəyanlar Nizami, Plutarx, Mahat-
ma Qandi, Sokrat, Şəbustəri və başqaları. Bir də tanıdıqlarımızı bizə tamam baş-
qa tərəfdən göstərir. Ezoterist, filosof Pifaqor, aşpaz Rossini, yaxud aşpaz Düma
(ata), skripka ifaçısı Eyişteyn, riyaziyyatçı Ömər Xəyyam və s. və bu kimi.
Riyaziyyat, fizika, kimya, tarix, tibb, ekologiya, din, fəlsəfə, dilçilik, psi-
xologiya, folklorşünaslıq, estetika, etika, ezoterika və s və i. a. Bunların da
hamısını mətbəxlə bağlamağı bacarır. Həmişə də deyir ki, mən bütün elmlərdə
diletantam, mətbəxi isə öyrənirəm. Amma dəfələrlə onun həm Azərbaycanın,
həm uzaq yaxın xarici ölkələrin müxtəlif sahə alimləriylə söhbətlərinin şahi-
di olmuşam. Çox qısa müddətdə o söhbətin, müzakirənin mərkəzinə çevri-
lir. O həmişə hansı süfrədə otursa o oturduğu yer süfrənin başı olur. O, fikir,
ideya generatorudur. O qədər yeni fikirlər, ideyalar söyləyir ki. Amma onları
səpələyir, yazmır, çap eləmir. Şeirlərini də, aforizmlərini də, ideyalarını da
dağıda-dağıda gedir. Sterotipləri də. Sözlərlə oynamağı sevir. Musiqi təhsili
olmaya-olmaya 2012-ci ildə V Beynəlxalq Elmi Musiqi konfransında 41 elmi
məruzənin ən yaxşısını elədi. Mətbəx və musiqinin vəhdətini açıqladı.
2008-ci ildə ABŞ-da 72 ölkə qarşısında ilk dəfə mətbəx rəqslərini qoydu.
Peşə kar kulinar kimi peşəkarlığın ən yüksək zirvəsinə qalxıb. Atam olduğu
üçün demirəm. İndi əlinizdə olan kitab da onun qəribə, qeyri adi yazılarının
bir hissəsinin toplusudur. Adət etdiyimiz, sadə bildiyimiz şeyləri tamam başqa
rakurslardan göstərib, onların nə qədər mürəkkəb, eyni zamanda necə sadə
olduqlarını bu yazılarda açıqlayır.
“Söz mətbəxi” yazısında, qısa bir yazıda bu qədər xalq deyimlərinin, ata-
lar sözlərinin, ibarələrin, ideomaların bir-biri ilə vəhdətdə, bağlılıqda və axar-
lıqda verildiyi başqa bir ədəbi nümunə tanımırıq. Folkloru nə qədər dərindən
14
Söz mətbəxi
bilməlisən ki, onu belə hormonik şəkildə istifadə edəsən? Ədəbiyyatımızda ilk
dəfədir ki, söz mətbəxlə, folklorla belə qeyri adi şəkildə bağlanır.
Yazıda qəribə bir yumor, bir sarkazm da var. Amma bu sarkazm sevgidən
irəli gələn bir sarkazmdır. Xalqını, millətini nə qədər sevməlisən ki, onu bu
qədər öyrənəsən, bu qədər ona nüfuz edə biləsən.
Tahir Əmiraslanov həmişə hər şeyin kökündə mətbəxin durduğunu de-
yir. Bunun bir sübutu kimi də dilimizdəki bir çox folklor nümunələrinin, ata-
lar sözlərinin, idiomatik ifadələrin, sözlərin mətbəxdən çıxmasını isbatlamaqla
ortaya qoyur. Yenə də heç kəsin indiyə qədər etmədiklərini edir. İndiyə qədər
açılmamış qatları açıb təəccübləndirir. O, həmişəki kimi yenə də ilk dəfə, birinci
dəfə bunları ortaya qoymaqla Azərbaycan dilinin ən heyrətamiz dərin qatlarına
baş vurur. Amma bunu çox sadəliklə anladır. Ümumiyyətlə onun yazıları elmi
olduqları qədər də, bədii, anlaşıqlı, sadə və təbiidir. Hər yazıda bir harmoniya
hiss edilməkdədir. Dilimizə olan bu sevgi “Yanar İşıq – Ana dilimiz” yazısında
da özünü büruzə verir. Bütün yazılarında üzə çıxan sufilik, şamanlıq, dərvişlik,
ozanlıq, aşıqlıq, şərq fəlsəfəsi elementləri bu yazıda da özünü göstərir. İndiyə
qədər daim işlətdiyimiz sözlərdəki dərin alt mənalarla yanaşı, burada yeni fəlsəfi
baxışlarıyla dilimizi bizə sevdirə-sevdirə şüurumuzun alt qatında gizlənənləri
üzə çıxarıb yenidən bizə aydınlaşdırır. Bizi daha çox özümüzə, uca Yaradanımı-
za, Allaha qaytarır. İnamımızı, imanımızı daha da möhkəmləndirir. Bu yazılarda
dilimizin proto dil, ilk dil olmasına inam yaradır, yaradıcılığa sövq edir.
Buradan biz aşıqlarımızı, ozanlarımızı, Dədə Qorqudu, Koroğlunu yeni-
dən dərk etməyə, onların formasını deyil, əsl məzmununu görməyə başlayırıq.
Aşıq sənətinə də bu baxış ədəbiyyatımızda ilk dəfə səslənir. O özü də işıqla-
nır, şölələnir və həmişə həyatda da olduğu kimi işıq saçır, hamıya aydınlıq
gətirir. Bu işıqda biz yenidən uca Yaradana, Dilimizə, Dinimizə, Vətənimizə
bir daha yenidən vuruluruq, oxuduqca təəccüblə sevinirik. Aslarla bağlı
mət bəx terminlərimizdə bizi yenidən soykökümüzə qayıtmağa çağırır. Bi-
zim soykökümüzdə unudulmuş As-Az tayfalarını yadımıza salır. İlk dəfə bu
nöqteyi-nəzərdən mətbəx terminlərimiz araşdırılır.
Kitabi Dədə Qorqud müəllifin həmişə müraciət etdiyi kitablardandır.
Amma onun Kitabi Dədə Qorquda yanaşması tam fərqlidir. O həmişə Kitabi
Dədə Qorqudun hələ təhlil edilmədiyini söyləyir, bu kitabı hələ yalnız oxu-
yanlar var, öyrənənlər, anlayanlar hələ heç nə yazmayıblar deyir. Dədə Qor-
quddakı sağraq terminini açıqlamasını verməklə ilk dəfə olaraq bu kitabda
Dostları ilə paylaş: |