Şəbəkələrdə dini tolerantlığın innovativ təbliği. Elektron kitab n 03 (48- 2016)”
Yüklə 1,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Zərdüşt peyğəmbər Avesta 13
olan dövrün izləri bir daha sübut edir ki, Avesta ilə Riqvidanın yazılmış olduğu dövr arasında o qədər də fasilə olmamışdır. İkinci bir tərəfdən qatların dili və üslubu da onun qədim olduğunu göstərən əsas faktdır. Lakin bu heç də o demək deyil ki, Avestann digər hissələri qədim dövrün abidələri deyil.‖ Avestada dəfələrlə madayların adı çəkilsə də farsların adına təsadüf edilmir. Avestada İran ölkəsi Ariya adlandırılır. Ariya ölkəsi yalnız Hörmüz körfəzi (Fars körfəzi) ətrafı ərazini əhatə edirdi və arilər (irandillilər) də yalnız bu ərazidə yaşayırdılar. Onların məskun olduğu yerlərdən Şimalda isə Azərbaycan türklərinin ulu əcdadları olan müxtəlif türk mənşəli etnoslar yaşayırdılar. Arilər həmin dövrdə mübadilə (dəyişmə) üsulu ilə ticarət edir,hələ də sikkə pulun nə olduğunu bilmirdilər. Bununla bərabər onlar yerli əhalinin mədəniyyətini və adət-ənənələrini mənmsəməyə çalışrdılar. Arilərdə odu müdafiə edənlərin (atrobanların) haqqı isə natural şəkildə ödənilirdi.
Avestanın bizə gəlib çatmış hissələri aşağıdakılardan ibarətdir:Getha (Qatlar) Yəsna Vidivdad (Vəndidad) Yəşt Xurda Avesta
Nə qədər dini xarakter daşısa da Avesta Azərbaycan eləcə də bir çox Şər ölkələrinin qədim tarixi haqqında ən mühüm tarixi mənbələrdən biri, nəhəng ədəbi abidədir. Avesta tarix mədəniyyət abidəsi kimi dəyərli mənbədir. Burada biz tarixi mənbə kimi yaxşı qaynaqlana bilərik... www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Zərdüşt peyğəmbər Avesta
Zərdüştilik
Zərdüştilik dünya vəhy dinlərindən ən qədimidir və çox güman ki, onun bəşəriyyətə birbaşa, yaxud dolayısı ilə təsiri başqa dini etiqadlardan daha çox olmuşdur. Bir çox tədqiqatçının hesab etdiyi kimi, zərdüştilik e.ə. 2-ci və 1-ci minilliyin ayrıcında meydana gəlmişdir. Bu monoteist dinin banisi Zərdüşt ideologiya tarixində ilk dəfə olaraq, dini formada olsa da, sosial Şər problemini qaldırmış, qətiyyətlə Xeyirlə Şəri bir-birindən ayırmış və fərqləndirmiş, bu kateqoriyaların qarışıq salınmamasını tələb etmişdir. Zərdüşt sosial Şər ilə mübarizənin mümkünlüyünü, bu mübarizədə hər kəsin öz seçimi olduğunu elan etmişdir. O, ilk dəfə olaraq dünyanın yarandığı andan axirət gününə kimi bir istiqamətdə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Zərdüşt peyğəmbər Avesta 15
xətti inkişaf etdiyini göstərmiş (bu isə Zərdüştdən əvvəlki hind- Avropa dinlərinə məlum deyildi), Xilaskarın gəlişini və ölülərin cismən dirilməsini, o dünyada möminləri cənnət, günahkarları isə cəhənnəm əzabları gözlədiyini moizə etmişdir.
Zərdüşt ilk dəfə olaraq bildirmişdir ki, ali məqsəd bütün yaranmışlardan fərqlənən, Xeyiri, yaxud Şəri seçmək iradəsinə və tarixin gedişinə təsir göstərmək bacarığına malik olan insanın yaradılmasıdır. Zərdüştiliyin daxilində formalaşmış ideyalar hazırda mövcud olan dünya dinlərində — xristianlıqda və islamda mühüm yer tutur. Eramızın ilk əsrlərində zərdüştilik buddizmə də təsir göstərmişdir: gələcək xilaskar — Budda Maystrei fıquru bu dində məhz həmin dövrdə meydana çıxmışdır.
Zərdüştilik ideyaları qədim yunan və orta əsrlər islam fəlsəfəsinə də mühüm təsir göstərmişdir.
Zərdüştün və zərdüşti dini təliminin dəqiq vətəninin müəyyənləşdinlməsi məsələsi bu günə kimi tədqiqatçılar arasında mübahisə predmeti olaraq qalmaqdadır. Əgər əvvəllər zərdüşti ənənəsinin özü, qədim yunan və orta əsr müsəlman müəllifləri, həmçinin bir çox sonrakı tədqiqatçılar birmənalı olaraq bu dinin və peyğəmbərin özünün vətənini Azərbaycanda görürdülərsə, 20-ci əsrin ikinci yarısından başlayaraq xarici və yerli alimlərin bir qismi onu ya Şərqi Midiyada, ya Volqanın şərqindəki Asiya çöllərində,
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Zərdüşt peyğəmbər Avesta
bəzən də Tyan-Şan, Pamir-Altay, Hindiquş da daxil olmaqla Mərkəzi Asiyanın dağətəyi vilayətlərində yerləşdirməyə üstünlük verir və Azərbaycanı tamamilə bu siyahıdan kənarda qoyurdular. Onların fikrincə, Azərbaycan yalnız sonralar — artıq Sasanilər dövründə zərdüştiliyin mərkəzi olmuşdur.
Qədim dövrdə və erkən orta əsrlərdə zərdüştilik geniş ərazilərdə — İranda, Azərbaycanda, Orta Asiyada, Əfqanıstanda, Yaxın və Orta Şərqin bir sıra vilayətlərində yayılmışdır. Müxtəlif tayfa və xalqların məskunlaşdığı bu böyük ərazinin əhalisi zərdüştiliyə etiqad edirdi və o, burada min beş yüz il ərzində yeganə də olmasa, dominant din olmuşdur.
Zərdüştilik Azərbaycan xalqının tarixində və mədəniyyətində silinməz iz buraxmışdır. Bu dini təlim Cənubi Azərbaycanın ərazisində artıq e.ə. 1-ci minilliyin ilk əsrlərindən yayılmağa başlamışdır. Burada hələ zərdüştiliyəqədərki zamanların köhnə mazdaizm dinləri, həmçinin dualizm, maqların təlimi, oda sitayiş və digər dini etiqadlar zərdüştiliyin formalaşmasında müəyyən rol oynamışlar.
Azərbaycanın ən qədim sakinlərindən olan kaspilərin dəfn mərasimləri, Onların şəxs adlarında zərdüşti elementlərinin olması hələ Əhəmənilər dövründə (e.ə. 6-4 əsrlər) kaspilər arasında mazdaizmin və zərdüştiliyin yayılmasını təsdiq edir. Kiçik və ya
Yüklə 1,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|