Scientific progress
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ǀ
ISSUE 7 ǀ 2021
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
www.scientificprogress.uz
Page 1126
Bu jarayonda qatnashayotgan yangalarning bir nikohli, uvali-juvali ekanligiga alohida e’tibor qaratiladi. Odatda, befarzand yoki nikohi buzilgan, beva ayollarga chimildiq tortish uchun ruxsat etilmaydi. Ularning boshiga tushgan ko’rgulik bu yosh oilaning boshiga tushishidan irim qilinadi. Umuman aytganda, xalqimiz orasida chimildiq bilan bog`liq qator urf-odatlar, e’tiqodiy qarashlar va irimlar shakllangan. Chimildiqqa, odatda, birinchi bo’lib kuyov, keyin kelin kiritilgan. Ammo bunda kuyovnavkarlar kuyovni chimildiqqa kirgizmoqchi bo’lib turganlarida, bir necha xotinlar “kampir o’ldi” rasmini qilishgan. “Kampir o’ldi” marosimi nikoh to’yining bir qismi hisoblanadi. Bu marosim ba’zi joylarda kelinning uyida, ayrim hududlarda kelin kuyovnikiga olib kelingandan keyin amalga oshirilgan. “Alpomish” dostonida u kelin, ya’ni Barchinning uyida amalga oshiriladi. Bu udumga ko’ra, bir kampir o’zini o’lganga solib, kuyovning yo’liga yotib oladi. Kuyov unga biror narsa hadya qilgach, kampir “tirilib”, uzoq vaqt uxlaganini va uyqusida tush ko’rganini, tushida quyosh va oyni, yulduzlarni ko’rganini aytadi. Bu tush ramziy ma’noda kelin-kuyovni va ularning bo’lajak farzandlarini anglatadi. “Alpomish” dostonida “Kampir o’ldi” marosimi quyidagicha tasvirlangan: “Baxmal o’tovda chimildiq tutib, kuyov no’karlari bilan kuyovni kirgizmoqchi bo’lib, bir necha xotinlar «kampir o’ldi» bo’lib, o’lganiga bir nima olib, «it irillar» degan rasmini qilib, bunga ham bir nima berib, har zamon salom solib, uydan ichkari kirib, chimildiqda o’tirib, oldiga dasturxon solib, qo’ylarning to’shini pishirib olib kelib, bularning oldiga qo’yib, xo’p eb to’yib, kuyov no’karlarga to’ppi, ro’mol, sarpoylar berib, hammasi o’z rasmi-qa’dasini qilib, kuyov no’karlar chiqib, mazgiliga – joy- joyiga qarab ketdi. Barchinni bekning qoshiga olib kelmoqchi bo’lib, ko’p qizlar o’rtaga olib, baxmal qoplagan oq kigizga solib, «qadimgi rasmimizni qilamiz», – deb qizlar ko’tarib, ko’targani quvvati kelmay halak bo’lib, uytib-buytib olib kelib, Hakimbekning qoshiga olib kirib, xotinlar rasmini qilib, “choch siypatar”, “qo’l ushlatar”ini qilib, bir necha yangalar sho’xlik qilib turib: «nima qilsangiz, ixtiyor o’zingizda», deb sho’xlik bilan bir nechasi javob berib, har qaysisi o’z mazgiliga ketdi. Bu o’tov ikkoviga tanho tegib qoldi. Ko’rinadiki, “kampir o’ldi” udumidan so’ng “it irillar” degan rasm amalga oshirilgan. Bunga ko’ra, bir necha ayollar itga o’xshab irillab, kuyovning chimildiqqa kirishiga ruxsat qilishmagan. It holatiga kirib kuyovning oldini to’sishgan. Kuyov ularga nimadir hadya bergach, xotinlar uning chimildiqqa kirishiga qarshilik ko’rsatishmagan. Bunda it himoyachi ruh ramzini ifoda etgan. It obrazi qadimgi turkiylar mifologiyasida muhim o’rin tutadi. Hatto u totem sifatida qaraladi. Qadimgi kishilarning e’tiqodiga ko’ra, it narigi dunyo – o’liklar mulkiga kirish eshiginig qo’riqchisi emish. «Avesto» miflarida esa muqaddas it o’lgan kishilarning ruhi narigi dunyoga o’tadigan «Chinvat ko’prigi»ning posboni sifatida talqin etilgan. J.Yusupovning ko’rsatishicha, o’tmishda biror kishi jon berayotgan
|