Rivojlanish psixologiyasi fanidan oraliq nazorat javoblari

Asosiy tadqiqot predmeti Shaxs rivojlanishi
Tadqiqotmetodlari
Klinik vaziyatlar tahlili, erkin assotsiatsiyalar metodi,
tushunchalar tahlili
Asosiy tushunchalari
Psixika bosqichlari (ong, ongosti, ongsizlik) shaxs tuzilishi
(Id, Ego, Super Ego) psixologik himoya mexanizmlari,
jinsiy energiya (libido), jinsiy instinkt, hayot
instinkti, o‘lim instinkti, psixojinsiy rivojlanish bosqichlari,
erogen zonalar, qoniqish tamoyili, reallik tamoyili,
edip kompleksi, elektra kompleksi, tenglashtirish
Asosiy g'oyalar
Bola va tashqi dunyoni azaldan kelishmasHgi individni
ijtimoiy dunyoga moslashuvi sifatida shaxs rivojlanishi.
Shaxsning psixojinsiy rivojlanishi. Shaxs rivojlanishi 1-5
yillikda jadal jinsiy yetilish tugashi bilan yakunlanadi.
Shaxs rivojlanishi bosqichlari o‘zgarmas, biologik yetilish
ketma-ketligida oral, anal, faollik, latent, genital
Rivojlanish
omillari
Ichki (biologik yetilish miqdorning o‘zgarishi va jinsiy
energiyaning yo‘nalganligi) va tashqi (ijtimoiy jamiyatni
ota-onalar bilan qo‘shilishi)
Afzalligi
Rivojlanishning dinamik konsepsiyasi, insonning
ma’naviy dunyosini birligi, bolalikning ahamiyati, otaona
ta’sirining muhimligi va doimiyligi ko'rsatilgan. Bolaning
ichki dunyosiga munosabatda aniq diqqat g'oyasi
Kamchiligi
— afsonaviyligi;
— tadqiqotning talab qilinayotgan shakliy metodlarining
yo'qligi;
— statistik ma’lumotlarning yo‘qligi;
— tekshirishning murakkabligi;
— o‘smirlik yoshi chegaralaridan tashqarida rivojlanish
imkoniyatlariga qarashlarning pessimistligi.

10.Faoliyat yo`nalishida yosh rivojlanishini davrlashtirish.	D.B.Elkonin (1904—1984) bolada insoniyatga xos bo'lgan qobiliyatlar rivojlanishining asosi sifatida bola tomonidan nasliy insoniy faoliyat usullarini o'zlashtirish muammosini o'rgangan. Madaniyat asoslarini egallagan sari bola hayot sharoitlariga moslashmaydi, balki faoliyatning faol subyekti sifatida namoyon bo'ladi va faoliyatni amalga oshirish jarayonida unda turli xildagi psixik yangi tuzilmalar yuzaga kelib, rivojlanadi. Bolaning tug'ilganidan to 17 yoshigacha bo'lgan psixik rivojlanishining keng tarqalgan davrlashtirilishi D.B.Elkonin tomonidan yaratilgan bo'lib, ≪Bolalik yoshidagi psixik rivojlanishni davrlashtirish muammosiga≫ (1971) maqolasida taqdim etilgan. D.B.Elkonin bolalarning rivojlanishida, shunchaki vaqt oraliqlarini emas, balki yosh davrlari, bosqichlarini ajratishni zarur deb hisoblagan. D.B.Elkonin yoshni — ≪bola rivojlanishining umumiy egri chizig'ida uning o'rni va funksional ahamiyati bilangina muhimligi belgilanadigan, nisbiy, alohida davr≫ sifatida ko'rib chiqqan. Har bir psixologik yosh o'zaro murakkab munosabatlarda bo'lgan ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi: 1) rivojlanishning ijtimoiy holati; 2) yetakchi faoliyat; 3) asosiy yangi tuzilmalar. Rivojlanishning ijtimoiy holati bolaning ijtimoiy sharoitlardagi haqiqiy o‘rni, uning ularga munosabati va undagi faoliyat xarakteri sifatida aniqlanadi. Yetakchi faoliyat birdan tayyor shaklda yuzaga kelmaydi, balki shakllanish rivojlanishning uzoq yo￡lini (kattalar rahbarligida) bosib o￡tadi.
11.Kognitiv yo‘nalishda rivojlanish psixologiyasi.	Ilk bolalik davri: go‘daklik davridan so‘ng rivojlanishning yangi bosqichi — ilk bolalik (1—3 yosh) davri boshlanadi. Ilk bolalik davri bola hayotidagi eng ahamiyatga molik, uning kelajakdagi psixologik rivojlanishini belgilab beruvchi muhim davr hisoblanadi. Bu davrdagi rivojlanishning asosini bolaning to‘g‘ri yurishi, muloqotga kirishishi va predmetli faoliyatni egallash xususiyatlari tashkil etadi. Tikka va to‘g‘ri yura olish imkoni bolani doimiy ravishda yangi ma’lumotlarni egallashga zamin bo‘ladi. Bu yoshdagi bolalar o‘z xatti-harakatlari bilan juda faol va kattalar bilan muloqotga kirishishga intiluvchan bo‘ladilar. Yurishni o‘rganish bolaning jismoniy o'sishi uchungina emas, balki uning psixik taraqqiyoti uchun ham muhim ahamiyatga egadir. Bolaning mustaqil harakat qilishi — yurishi tufayli ko‘plab predmetlarga duch keladi, ularning nimalarga ishlatilishini ≪amal≫da ko‘rib biladi va o‘zi ham ulardan kerakli o‘rinda foydalana boshlaydi. Bola yurishni o'rgangach, fazoni ham bila boradi. Kichkintoy bolalar ≪yaqindagi≫ fazoni qo'llarining harakati yordamida bilib oladilar, bunda ko‘z ham ishtirok eta boshlaydi. Bog￡chagacha yoshdagi bola ≪uzoqdagi≫ fazoni oriyentirovka qila boshlaydi. Bola yura boshlaganda, o'z oyog‘i yordamida masofa va yo‘na!ish bilan tanishadi, uning ko‘z, qo‘1 va oyoqlarining o'zaro kelishib harakat qilishi, boshlang‘ich ko‘z o'lchovi o'sadi hamda masofa va predmetlarning turgan joylarini birmuncha aniq aytib berish ko‘nikmasi vujudga keladi.
12.Tarixiy-madaniy yo‘nalishda rivojlanish psixologiyasi	Yosh davrlari psixologiyasining asosini L.S.Vigotskiy (1896— 1934) tomonidan shakllantirilgan asosiy tushunchalarning qat‘iy g'oyalari va tizimlari tashkil qiladi. 1920—1930-yillarda L.S.Vigotskiy tomonidan psixik rivojlanishning madaniy-tarixiy nazariyasining asosi ishlab chiqilgan. Garchi L.S.Vigotskiy tugallangan nazariyani yaratishga ulgurmagan bo‘lsa-da, lekin olim ijodida bolalikdagi psixik rivojlanish haqida umumiy tushuncha yoritilgan edi. L.S.Vigotskiy yozganidek — bolaning madaniy rivojlanishidagi har qanday funksiya sahnada ikki marotaba, ikki xil doirada — dastlab-ijtimoiy, so‘ngra — psixologik, dastawal interpsixik kategoriya sifatida odamlar oltasida, keyin esa intrapsixik kategoriya sifatida bolaning ichida paydo boladi. L.S.Vigotskiy insoniyat rivojlanishining ikki tarixiy bosqichlari biologik evolutsion va madaniy tarixiy rivojlanishni ajratib ontogenezdagi rivojlanishning ikkita tipi sifatida ham ularni farqlash va o'ziga xos tarzda alohida qarama-qarshi qo'llashni muhim deb hisoblagan. Ontogenetik rivojlanish sharoitlarida bu ikki yo'l biologik va madaniy-murakkab o'zaro ta’sirda bo'ladi, tutashadi, yaxlit, murakkab jarayonni hosil qiladi. L.S.Vigotskiy uchun qiyinchilik madaniy rivojlanishning alohida jarayonini kuzatish va tushunishida emas, balki jarayonlarning murakkab chalkashligida uning o‘ziga xosligini tushunishda edi.
13.Rivojlanish psixologiyasi fani tadqiqot metodlari.	Rus psixologi B.G. Ananyev bo‘yicha tadqiqot metodlari 4 guruhga bo‘linadi: I. Tashkiliy metodlar: taqqoslash, longityud va kompleks metodlari kiradi. Taqqoslash — umumiy psixologiya, ijtimoiy psixologiya, pato-psixologiya va defektologiyada keng qo‘llaniladi. Yosh va pedagogik psixologiyada o‘rganilayotgan psixik jarayonlarning dinamikasini aniqlash uchun qollaniladi. Longityud — (uzluksiz) uzoq vaqt davomida ayni bir xil kishilar o‘rganiladi. Kompleks — psixologik tadqiqotlar boshqa fanlar metodlari ishtirokida o‘tkaziladi (shaxsning jismoniy, fiziologik, psixik va ijtimoy taraqqiyoti aniqlanadi). II. Empirik metodlar: kuzatish va o‘z-o‘zini kuzatish; eksperimental psixodiagnostika metodlari (test, anketa, suhbat, sotsiometriya, intervyu); faoliyat natijalarini tahlil qilish; biografiya metodlari. III. Ma’lumotlarni qayta ishlash metodlari: miqdoriy (statistika) va psixologik yoki sifatiy tahlil turlariga bo‘linadi. IV. Sharhlash metodlari: genetik va donalash metodlari. Genetik metodda taraqqiyotdagi bosqich, pog‘onalar, inqiroz holatlari ajratib ko‘rsatiladi (vertikal aloqa). Donalash metodida esa shaxsning barcha xarakteristikalari o‘rtasidagi ≪gorizontal≫ aloqalar aniqlanadi.