Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu
Yüklə 1,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1 Лодыжснсий К.II. Ис 1 ория таможенного тарифа. Челябинск: Социум, 2005, с. 7-8
- М.:10НИТИ-ДАПА, 2007, с. 23
- Azorbaycan dilinin izahlı lügoti. 3 cildelo. 11 cild/Prof.A.Axundovun redaktosi ilo. Bakı: Çıraq, 1999, s. 202
- ^ Таможенное право: Учебник/Под ред. 0.10.Бакаева. М.: Норма, 2009, с. 15-16
ƏSMOU ƏLIYEVA yatında göstərilən məsələ ilə bağlı elmi-nəzəri və təcrübi araşdırmaların kompleks şəkildə aparılmaması bu tədqiqatın əhəmiyyətini artırmaqla problemin hərtərəfli təhlilini tələb edir. İnkrimizcə, gömrük-tarif tənzimlənməsinin maliyyə hüquqi aspektlərinin praktik realizəsi sahəsində dövlətimizin strategiyasının formalaşdırılması üçün nəzəri-metodoloji modelin də işlənib hazırlanmasına kəskin zərurət yaranmışdır. Beləliklə, bütün qeyd olunanlar tədqiqat mövzusunun aktuallığını göstərməklə onun araşdırılmasını zəruri edir. I FƏSIL DÖVLƏTİN GÖMRÜK-TARİF TƏNZİMLƏNMƏSİNİN ANLAYIŞI VƏ ƏHƏMİYYƏTİ 1. 1. Gömrük-tarif tənzimlənməsinin inkişaf tarixi Hər bir hüquqi təsisatın, o cümlədən gömrük-tarif sisteminin təşəkkülünün do müəyyən tarixi vardır. Hüquq elmlərinin tədqiqat metodu olan tarix yanaşma metodundan istifadə etməklə gömrük- tarif sisteminə dair qanunvericiliyin tarixi aspektlərini araşdınnaq məqsədəmüvafıq olardı. Belə ki, hazırkı dövrdə Azərbaycanda gömrük qanunvericiliyinin öz inkişafım haradan götürdüyünü, onun tarixi köklərini və mənbələrini izləmək və onların təhlilini apannaq olduqca zəmridir. Ona görə ki, istənilən tarix, o cümlədən hüququn tarixi zəmanələrin keçmiş, indiki və gələcək dövrləri arasında zəncirvari əlaqəni özündə əks etdirir. Eyni zamanda tarixi inkişafı nəzərə almayan möveud gömrük qanunvericiliyinin hüquqi və demokratik dövlətin tələblərinə, məqsəd və vəzifələrinə cavab verəcək səviyyəyə qaldırmaq olmaz. Başqa sözlə, əvvəllər qüvvədə olmuş gömrük qanunvericiliyinin təhlilini aparmadan müasir səviyyəyə uyğun hüquqi mexanizm yaratmaq, onun gələcək inkişaf perspektivlərini müəyyən etmək mümkün deyildir. Dövlətin gömrük-tarif siyasətinin tarixi inkişaf yolunun tədqiq olunması hər zaman istər nəzəriyyəçilər, istərsə də praktik işçilər 8 ƏSMƏR ƏLIYP : VA üçün böyük ohomiyyol daşımışdır. Birincisi, bununla dövlətin xarici ticarət əlaqələrində və onunla sıx bağlı olan daxili istehsalda rəhbər tutduğu-siyasəti hərtərəfli təhlil etmək mümkün olur. Belə qənaətə gəlmək olar ki, dövlət hər zaman malların idxal və ixracına yalnız dövlətin ənənəvi gəlirlər mənbələrindən biri kimi baxmış və heç də hər zaman daxili istehsalçıların maraqlarını nəzərə almır, yaxud əksinə, sonuncunun inkişafı üçün bu və ya digər şəkildə idxal və ixracı tənzimləməyə çalışır, ya da bu mövqelərdən heç birini seçmədən həm xarici, həm də daxili ticarəti heç bir təsir göstərmədən öz axarına buraxır. Müəlliflərin fikrincə, gömrük siyasəti, onun inkişaf yolu və inkişaf istiqamətləri öyrənilmədən heç bir dövlətin inkişaf tarixi tam tədqiq olunmuş hesab edilə bilməz.' İkincisi, gömrük tarifinin inkişaf tendensiyalarının tədqiqinin həm də praktik əhəmiyyəti vardır. K.N.Lodijcnskiy qeyd edir ki, heç bir sahədəki islahatlar ölkənin vətəndaşlarının rifahına gömıiik sahəsindəki qədər tez öz təsirini göstərə bilməz." Hüquq ədəbiyyatında müəlliflər dövlətin gömrük siyasətinin hər bir dövlət üçün xarakterik ola bilən aşağıdakı tarixi inkişaf mərhələlərindən keçdiyi qənaətindədirlər: talama-gömrük işi və gömmk hüququ.^ Ümumiyyətlə, gömrük işinin yaranması və inkişafı konkret dövlətin yaranma və inkişaf mərhələlərindən asılıdır. Fikrimizcə, gömrük fəaliyyətini dövlətin ən qədim fəaliyyət növlərindən biri kimi xarakterizə etmək olar. Belə ki, dövlət, daha dəqiq isə, «sərhəd» anlayışı yaranandan bəsit şəkildə də olsa hər bir 1 Лодыжснсий К.II. Ис 1 'ория таможенного тарифа. Челябинск: Социум, 2005, с. 7-8 - Лодыжеисий К.И. История таможенного тарифа. Челябинск: Социум, 2005, с. 4-5 ^ 'Гаможсниос право: Учебник / Иод рсд. М.М.Рассолова, I РД.Эриатвилн. М.:10НИТИ-ДАПА, 2007, с. 23 ƏSMƏR ƏLİYEVA dövlot öz sorhodlorindon kcçmo, öz ərazisinə mal, iş və xidmətlərin gətirilmə və çıxarılma qaydalarını müəyyən etməyə başlayıb. «Gömrük» sözünün etimologiyası haqqında danışarkən qeyd edək ki, dilimizə bu söz ərəb dilindən keçmişdir. Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində gömrük ölkəyə gətirilən və ya ölkədən aparılan mallardan alınan dövlət rüsumu kimi göstərilir.' Rus dilində bu sözün adckvatı olan «tamojnya» sözü qədim monqol-tatar sözü olan «tamqa» sözündən götürülmüşdür.-' İlk dövrlərdə bu söz, monqol dilində mülkiyyət mənasını ifadə edən və bütün əşya növlərinə (mal- qara, silah, xalça, bitkilər və s.) münasibətdə tətbiq olunan «tavro» kimi işlənmişdir. Sonralar leksikona daxil olan «tamqa» teınnini artıq şəxsi və ailə mülkiyyəti mənasında işlədilmişdir. «Tamqa» türk dilindən tərcümədə damğa, möhür mənasını verirdi. O dövrdə malların üzərinə vurulan işarə, yarlıq, başqa sözlə desək, damğa, onlardan tələb olunan vergi və rüsumların artıq alındığını bildirirdi. «Tamqa» tcıiTiini Şərq ölkələri arasında geniş istifadə olunurdu. Monqol-tatar işğallarından sonra isə Rusiyada da bu sözdən istifadə olunmağa başlanmışdır. Sonrakı mərhələlərdə isə sərhəddən keçirilən mallara görə alınan gömrük rüsumlarına «tamqa» deyilməyə başlandı. Lakin bu tciTnin rus dilinə keçəndən sonra ruslar onu öz dillərinə uyğunlaşdıraraq fel formasında «tamgit» kimi işlətməyə başlamışdı. Yarmarkalarda, bazarlarda malların damğalandığı yerləri «tamojnya», damğalayan şəxsləri isə «tamojcnnik» adlandırmağa başladılar. Müasir mənada işlənən «tamojnya» sözü məhz belə yarandı.^ 'farixçilərin tədqiqatlarına görə, «tamqa» temıini sənədlərdə ' Azorbaycan dilinin izahlı lügoti. 3 cildelo. 11 cild/Prof.A.Axundovun redaktosi ilo. Bakı: Çıraq, 1999, s. 202 - Таможенное право: Учебник / Под ред. М.М.Рассолова, Н.Д.Эриашвили. М.:Ю11ИТИ-ЛА! 1А, 2007, с. 8 ^ Таможенное право: Учебник/Под ред. 0.10.Бакаева. М.: Норма, 2009, с. 15-16 10 Yüklə 1,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|