Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu

ƏSMƏR
 ƏLIYEVA
 
-  keçirilən  malların  keyfiyyətinə  münasibətdə  tətbiq  olunan 
məhdudiyyətlər.  Buraya  ilk  növbədə,  uşaq  malları,  qida  məhsulları,  tibbi 
preparatlar,  məişət  elektrotexnikası  aiddir.  Bəzi  ölkələrin  milli 
qanunverieiliyi bununla  əlaqədar idxal  olunan  mallarının  istifadəsi,  malın 
istehlakı  zamanı  yarana  biləcək  bütün  risklər  barədə  istehlakçının 
məlumatlandırmasını qəti şəkildə tələb edən qanunlar qəbul etmişdir. 
Texniki  vasitələrin  tətbiq  olunması  Ü'IT  çərçivəsində  imzalanan 
«Ticarətdə texniki maneələr haqqında» razılaşma ilə tənzimlənir.' Sənəd hər 
bir  dövlətə  məcburi  texniki  standartlar  tələb  etmək  hüququ  verir.  Nəzərə 
almaq lazımdır ki, göstərilən razılaşma hər bir dövlətə bu cür standartları öz 
istədiyi  fonnada  müəyyən  etmək  azadlığı  verir,  yəni  bu  qaydaların  vahid 
forması müəyyən olunmamışdır. 
Texniki maneələr də öz növbəsində son illər əhəmiyyətli dərəcədə artan 
qeyri-tarif metodlarından biri kimi çıxış edir. 'I'exniki maneələr, iqtisadi və 
texniki  məsələlərin həlli  üçün  tətbiq edilir  ki, bu  baxımdan, 
0
,  qeyri-tarif 
metodu  kimi  qəbul  edilə  bilməz,  l.akin  əksər  vaxtlarda  texniki  tədbirlər 
praktikada dövlətlər tərəfindən məhz xarici ticarət əlaqələrini tənzimləmək 
məqsədilə  tətbiq  edilir.  Bu  halda  həmin  tədbirlər  gizli  proteksionist 
vasitələri  olmaqla,  milli  istehsalçıların  maraqlarını  qommaq  məqsədilə 
idxalı məhdudlaşdırmaq məqsədi güdür. Şübhəsiz ki, bu cür yanaşma ÜTT 
tərəfindən qadağan olunsa da, dövlətlər bu günədək texniki maneələri daha 
çox tətbiq edirlər. 
Texniki  vasitələrin  əslində  gizli  şəkildə  qeyri-tarif  metodu  olmasını 
sübut edən bir fakta diqqət yetirmək məqsədəmüvafıq olardı: Yaponiyada 
mövcud  olan  xarici  minik  avtomobillərinə  münasibətdə  tətbiq  edilən 
standartlar, ilk baxışdan sırf texniki tədbir kimi gös- 
'  Дюмулси  И.И.  Международная  торговля.  Тарифное  и  нетарифное 
регулирование: Учебник. М.: ВЛВ'1', 2009, с. 434 
47 

---

OSMOR ƏLIYKVA 
toriLso  do,  oksor  müolliflorin  vo  todqiqatçılann  fikrincə,  bu  vasitələr 
xaricdən  gətirilən  minik  avtomobillərinin  idxalı  qarşısında  duran  ən  əsas 
maneədir.' 
Əlbəttə, bununla texniki əngəllərin həqiqətən do müsbət tərəflərinin və 
məqsədlərinin üzərindən xətt çəkmək olmaz. Belə ki, həqiqətən də bəzən bu 
tədbirlər,  yuxarıda  qeyd edilən  obyektlərin  mühafizəsinə  yönəlir. Texniki 
tədbirlərin nə vaxt və hansı məqsədlərlə tətbiq edilməsinə gəlincə və hansı 
hallarda  bu  tədbirlərin  həqiqətən  də  yuxarıda  göstərilən  obyektlərin 
mühafizəsi vasitəsi kimi, hansı hallarda isə proteksionist siyasətin aləti kimi 
çıxış etməsinə gəlincə, onu qeyd etmək lazımdır ki, bu, istər tədqiqatçıların, 
istərsə  də  xarici  ticarət  əlaqələrinin  iştirakçılarının  heç  də  hər  zaman 
birmənalı şəkildə müəyyən edə bilmədiyi suallardan biridir. 
'fexniki  vasitələrin  geniş  vüsət  alması  və  müstəqil  qeyri-tarif  metodu 
kimi  istifadə  olunması  ötən  əsrin  70-ei  illərinin  sonuna  vo  80-  ci  illərə 
təsadüf edir. 
Milli istehsalçıların mənafelərinin qorunması çərçivəsində dövlət idxalı 
məhdudlaşdıran tədbirlərlə paralel ixracı stimullaşdıran tədbirlər də həyata 
keçirir.  Fikrimizcə,  bu  tədbirlərdən  ən  əhəmiyyətlisi  kimi  ixrac 
subsidiyalarının, yəni dövlət tərəfindən mal ixrac edən sahibkara maliyyə 
yardımı göstərilməsi çıxış edir. Bu cür maliyyə yardımları hesabına ixrac 
edən hüquqi və fiziki şəxslər istehsal etdikləri malları xarici bazarlarda ölkə 
bazarlarındakma nisbətdə daha ucuz qiymətə sata bilirlər. 
Ifikrimizcə, ixrac subsidiyalarının iki forması fərqləndirilə bilər: 
-
 
birbaşa subsidiya - istehsalçıya dotasiyaların verilməsi; 
-
 
dolayı  subsidiya  -  güzəştli  vergiqomanın  tətbiq  olunması, 
kreditləşmə, sığortalamaq vasitəsilə. 
'  'Грошкина  T.Il.  'Гаможсниыс  платежи:  Учсбно-нрашическос  пособие.  M.: 
Городец, 2007 
48 

---

ƏSMƏR
 
Ə[.
IYP
:
VA
 
Qeyd edək ki, tarif metodu xarici ticarət əlaqələrinin tənzimlənməsinin 
əsas  aləti  hesab  olunsa  da,  mütəxəssislərin  fikrincə,  son  illərdə  onun 
əhəmiyyəti  xeyli  azalmışdır.  QATT  çərçivəsində  aparılan  çoxtərəfli 
danışıqlar  nəticəsində  tarif  maneələrinin  azaldılmasına  nail  olunmuşdur. 
Belə  ki,  inkişaf  etmiş  sənaye  ölkələrində  1940-cı  illərdə  40-50  faiz  olan 
idxal gömmk tarifi birdən-birə 4-5 faizə qədər endirildi, QATT-ın Uruqvay 
raundu  çərçivəsində  aparılan  danışıqlar  nəticəsində  isə  bir  daha  3%-ə 
endirildi. Lakin bu, dövlətin beynəlxalq ticarət əlaqələrinə təsirinin azalması 
demək  deyildi,  çünki  dövlət  tarif  dərəcələrini  aşağı  salmaqla  yanaşı, 
qeyri-ta- rif məhdudiyyətlərini də əhəmiyyətli dərəcədə artırdı. 
Hazırda  beynəlxalq  təcrübədə  qeyri-tarif  məhdudiyyətlərinin  50 
növünün  olması  göstərilir.'  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  qeyri-tarif 
metodlarından  daha  çox  istifadə  edən  dövlətlər  iqtisadi  cəhətdən  inkişaf 
etmiş sənaye dövlətləridir. XXI əsrin əvvəllərində AB, ABŞ və Yaponiyada 
idxal  olunan  malların 14-15%-i  əsasən  qeyri-tarif  məhdudiyyətləri  -  idxal 
kvotası,  antidempinq  və  ixracın  könüllü  məhdudlaşdırılması  üsulları  ilə 
üzləşirdi. Gömrük msumların- dan fərqli olaraq, qeyri-tarif məhdudiyyətləri 
səlahiyyətli  orqanlara  daha  çox  sərbəstlik  verir  və  beynəlxalq  ticarət 
əlaqələrində  qeyri-  müəyyənliyə  səbəb  olur.  Bununla  əlaqədar  olaraq, 
ÜTT-nm 
qarşısında 
duran 
əsas 
vəzifələrdən 
biri, 
kəmiyyət 
məhdudiyyətlərini  tədricən  aradan  qaldmnaq  və  ümumiyyətlə,  qeyri-tarif 
maneələrinin tarif vasitələri ilə əvəz olunmasına nail olmaqdır. 
Beləliklə, gömrük-tarif tənzimlənməsinin iki metodu-tarif və qeyri-tarif 
metodları mövcuddur. Tarif metodu iqtisadi xarakterli, qeyri-tarif metodları 
isə  inzibati  xarakterli  tədbirləri  özündə  əks  etdirir.  Filcrimizcə, 
respublikamızda gömılik-tarif tənzimlənməsində 
'  Халевинская  Е.Д.  Мировая  экономика  и  международные  экономические 
отношения: Учебник. М.: Магистр, 2009, с. 150-160 
49 

---