Rəyçilər Ə. A. Sadıqov T.Ə. Sadıqov

33 

Mühasibat balansının ayrı-ayrı bölmələri arasındakı 

qarşılıqlı əlaqə 

 

Balans  -  nettonun  aktivinin  valyutasına  qeyri-maddi  aktivlərin,  əsas 

vəsaitlərin,  azqiymətli  və  tezköhnələn  əşyaların  ancaq  qalıq  dəyəri  daxil  edilir. 

Göstərilən maddələr üzrə digər məlumatlar arayış üçün verilir. 

Balans  -  nettonun  passivinin  valyutasına  hesabat  ilinin  bölüşdürülməmiş 

mənfəəti daxil edilir, hesabat ilinin mənfəəti və mənfəətin istifadə edilməsi həmçinin 

sorğu  (arayış)  üçün  verilir.  Bu  maddələr  üzrə  məbləğlər  balansın  valyutasında 

uçota alınmırlar. 

Özəlləşdirmə, təşkilatların səhmdar cəmiyyətinə çevrilməsi şəraitində, daha 

doğrusu  təşkilatın  kollektivi  tərəfindən  özəlləşdirilən  təşkilatlar  satın  alındığı 

şəraitdə  mühasibat  balansı  -  nettonun  əhəmiyyəti  artmışdır.  Bu  hesabat  ilinin 

mənfəətini və onun istifadə edilməsini nəzərə almaqla, qeyri-maddi aktivlərin, əsas 

vəsaitlərin,  azqiymətli  və  tezköhnələn  əşyaların  köhnəlməsi,  ticarət  əlavəsi  kimi 

maddələrdən  “təmizlənmiş”  özəlləşdirilən  təşkilatın  əmlak-maliyyə  vəziyyətini 

müəyyən etməyə imkan verir. 

Özəlləşdirilən təşkilatların netto - balansları açıq mətbuatda dərc olunur ki, 

bu  da  təkcə  həmin  təşkilatlann  işçilərinə  deyil,  həm  də  başqalarına,  göstərilən 

təşkilatda  işlərin  real  vəziyyəti  haqqında  fikir  yürütməyə,  onun  əmlak-maliyyə 

vəziyyətini və gələcək inkişaf tendensiyasını öyrənməyə imkan verir. 

---

34 

Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  işləyən  respublikamız  hazırda  əvvəlki 

mühasibat  uçotu  qaydalarından  yeni  mühasibat  uçotu  standartlanna  keçid 

ərəfəsindədir. Bununla bağlı bir çox normativ hüquqi  aktlar qəbul olunub. Artıq 

hüquqi qüvvəsini itirmiş “Mühasibat uçotu haqqında” 24 mart 1995-ci il tarixli, 999 

saylı Azərbaycan Respublikası Qanunu müstəqillik dövründə ilk dəfə qəbul edilən 

baza əsaslı bir sənəd olub. Qəbul olunan sənədlər ölkəmizdə mühasibat uçotunun 

yeni  əsaslarla  formalaşmasına,  beynəlxalq  standartlara  uyğunlaşdınimasına 

hesablanıb. 

29  iyun  2004-cü  il  tarixdə  mühasibat  uçotu  və  hesabatına  dair  bütün 

məsələlərin  həllində  təsərrüfat  rəhbərləri,  mühasiblər  və  digər  şəxslər  üçün  əsas 

normativ  sənəd  olan  “Mühasibat  uçotu  haqqında”  Azərbaycan  Respublikasının 

yeni  Qanunu  1995-ci  il  qanunundan  fərqlənməklə  yeni  tələblər  səviyyəsində  və 

redaktədə işlənərək hazırlanmış və qüvvəyə minmişdir. Qanun bazar iqtisadiyyatı 

şəraitində mühasibat uçotunun gələcəkdə təkmilləşdirilməsi və təşkili üçün aparıcı 

baza  hesab  edilməklə  onun  mühasibat  uçotunun  beynəlxalq  standartlara 

uyğunlaşdınimasına geniş yollar açır. 

Təşkilatlar  özəlləşdir!İdikdə  (satıldıqda)  onlann  əmlakının  real  (qalıq) 

dəyərini  və  əmlak-maliyyə  vəziyyətini  təyin  etmək  tələb  olunur.  Bu  məqsədə  nail 

olmaq  üçün  netto-balansın  köməyi  ilə  özəlləşdirilən  təşkilatın  balansı  əsas 

vəsaitlərin  köhnəlməsi,  qeyri-maddi  aktivlərin  köhnəlməsi,  azqiymətli  və  tez 

köhnələn  əşyalann  köhnəlməsi,  ticarət  əlavələri,  hesabat  ilinin  mənfəəti  və  ondan 

istifadə  kimi  maddələrdən  təmizlənir.  Bu  da,  təşkilat  əmlakının  real  vəziyyətini 

təmin etməyə imkan verir. 

Qeyd  edilən  mühasibat  balansı  Azərbaycan  Respublikası  Nazirlər 

Kabinetinin  2005-ci  il  18  iyul  tarixli  140  nömrəli  qərarı  ilə  2008-ci  il  1  yanvar 

tarixinə qədər Maliyyə hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat 

uçotunu  aparmalı  və  maliyyə  hesabatlarını  təqdim  etməli  olan  Kommersiya 

təşkilatlan Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 2006-cı il 18 aprel tarixli 

İ-38 nömrəli Əmri ilə təsdiq olunmuş UVe-li Milli Mühasibat Uçotu Standartlarının 

əlavə 3-də verilmiş “Mühasibat balansı”nı tərtib etməlidirlər. 

---

35 

Mühasibat balansının 01 yanvar 2008-ci ildən 

tərtib edilən forması 

“ _____________ ” təşkilatı 

Mühasibat balansı 31 dekabr 

20X2-ci il tarix (manatla) 

Maddənin 

JV«- si

 

 

Hesabın

 

JV«-si

 

20X2

 

20X2

 

 

AKTİVLƏR

 

 

 

 

1

 

Uzunmüddətli aktivlər

 

 

 

 

10

 

Qeyri-maddi aktivlər

 

101-102+103

 

X

 

 

11

 

Torpaq, tikili və avadanlıqlar

 

111-112+113

 

X

 

 

12

 

Daşınmaz əmlaka investisiyalar

 

121-122

 

X

 

 

13

 

Bioloji aktivlər

 

131-132

 

X

 

 

14

 

Təbii sərvətlər

 

141-142

 

X

 

 

15

 

iştirak payı metodu ilə uçota alınmış investisiyalar

 

15 

X

 

X

 

 

16

 

Təxirəsalınmış vergi aktivləri

 

16 

X

 

X

 

 

17

 

Uzunmüddətli debitor borcları

 

17x

 

X

 

 

18

 

Sair uzunmüddətli maliyyə aktivləri

 

lSx-184

 

X

 

 

19

 

Sair uzunmüddətli aktivlər

 

19x

 

X

 

 

 

CƏMİ UZUNMÜDDƏTLİ AKTİVLƏR

 

 

 

X

 

2

 

Qısamüddətli aktivlər

 

 

 

 

20

 

Ehtiyatlar

 

20X-208

 

X

 

 

21

 

Qısamüddətli debitor borcları

 

2İX-218

 

X

 

 

22

 

Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri

 

22x

 

X

 

 

23

 

Sair qısamüddətli maliyyə aktivləri

 

23X-235

 

X

 

 

24

 

Sair qısamüddətli aktivlər

 

24x

 

X

 

 

 

CƏMİ QISAMÜDDƏTLİ AKTİVLƏR

 

 

 

X

 

 

CƏMİ AKTİVLƏR

 

 

 

X

 

 

KAPİTAL ÖHDƏLİKLƏR

 

 

 

 

3

 

Kapital

 

 

 

 

30

 

Ödənilmiş nominal (nizamnamə) kapital

 

301-302

 

X

 

 

31

 

Emissiya gəliri

 

3İX

 

X

 

 

32

 

Geri alınmış kapital (səhmlər)

 

32x

 

(X)

 

 

33

 

Kapital ehtiyatları

 

33x

 

X

 

 

34

 

Bölüşdürülməmiş mənfəət (ödənilmiş zərər)

 

34X-344

 

x(x)

 

 

 

CƏMİ KAPİTAL

 

 

 

X

 

4

 

Uzunmüddətli öhdəliklər

 

 

 

X

 

40

 

Uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər

 

40x

 

X

 

 

41

 

Uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər

 

4İX

 

X

 

 

42

 

Təxirəsalınmış vergi öhdəlikləri

 

42x

 

X

 

 

43

 

Uzunmüddətli kredotir borcları

 

43x

 

X

 

 

---