Reja: O’pkaning tuzilishi

Foydalanilgan adabiyotlar

• 
  Odam va hayvon fiziologiyasi , K.T Almatov , Toshkent “Universitet” – 2004
  
• 
  Odam va Hayvonlar fiziologiyasi , Rajamurodov Z.T , «Tib kitob» nashriyoti Toshkent - 2010 yil
  
• 
  Odam fiziologiyasi , E.Nuritdinov , Toshkent “ ALOQACHI” - 2005
  

31-Mavzu:Ichaklarda ovqat hazmi.

Reja:
1.O’n ikki barmoqli ichakda ovqat hazmi,
2.Ingichka ichakda ovqat hazmi.
O N IKKI BARMOQLI ICHAKDA OVQAT HAZMI Ovqat hazmi kanalining markaziy qismi boiib ingichka ichaklar tizimining boshlangich qismi o'n ikki bamioqli ichak hisoblanadi va u verga tushuvchi oziq moddalar uchta: me’da osti, o4t va ichaklarning hazm shiralari ta’siriga uchraydi. O'n ikki barmoqli ichakka oziq moddalar tushmaganida u yerdagi muhit kuchsiz ishqoriy reaksiyaga ega boiadi. (pH-o'rtacha 7,2-8,0 teng). Me’dadan kislotali moddalari o4n ikki bamioqli ichakka tushganidan keyin u yerdagi ishqorli shiralar bilan neytrallanguniga qadar pH odamlaming o4n ikki barmoqli ichagida muhit 4,5-8,0 ga qadar o'zgarib turadi. O il ikki 182 barmoqli ichakka hazm shiralarini ajratuvchi hazm bezlarining faoliyati me’dadagi ovqat hazmi bilan uzviy bog'langan. Oziq moddalar ovqat hazmi tizimida kimyoviy qayta ishlanishi natijasida, to'yimli moddalarning parchalanishi natijasida mahsulotlarning suvda erigan eritmalari hosil bo'ladi, ya’ni shilliq pardalaming epitelial hujayralari orqali qon va limfa tomirlariga tushadi. Ovqat hazmi kanali devorlariga tegib turuvchi oziqlar qatlami tabiiyki, dastlab ichaklar shilliq pardalarida joylashgan bez hujayralaridan ajraluvchi hazm shiralari tarkibidagi fermentlar ta’sirida parchalanadi va uning parchalanish mahsulotlari hazmlanish darajasiga qarab so'riladi. Shu sababli ham hazmlanish kanali devorlaridan uzoqlashayotgan oziqlar qatlamidagi ovqat hazmi kanalining shilliq pardasidan uzoqlashgan sari moddalarning hazmlanishi va so'rilishi kamaya boradi. 197 So'rilish - ichki va tashqi muhit oralig'ida joylashgan ovqat hazmi kanali devorlarida joylashgan hujayralarga xos boigan fizioligik jarayondir. Me’dada faqatgina uglevodlar parchalananishining mahsulotlari hamda suv, tuzlar va alkogol juda sekin soiiladi. O'n ikki barmoqli ichakda to'yimli moddalaming uncha katta - 8% dan ortiq boimagan qismi so'riladi. So'rilishining asosiy joyi bo'lib och va yonbosh ichak hisoblanadi. odamlaming ichaklarining umumiy so'ruvchi yuzasi 5 m2 ni tashkil etadi. Ichaklaming shilliq pardasida 4 mln. ga yaqin so'rg'ichlar bo'lib, uning yuzasini 8 martacha kengaytiradi, demak uning yuzasi 40 m2 ni tashkil etadi. Bundan tashqari hilpildoq epiteliyaning har bir kvadrat millimetrli yuzasida so'rg'ichlami o'rab turuvchi, faqatgina elektron mikroskop ostida ko'rish mumkin bo'lgan har qaysisi 50 dan 200 mln. gacha miqdordagi sitoplazmatik silindr shaklidagi o'siqliklardan iborat popukli kigizga o'xshash epiteliya yopib turadi, demak ichaklaming umumiy so'mvchi yuzasi 500-600 m2 ni tashkil etadi. Har bir so'rg'ichga 1-3 arteriolalar kelib tutashgan bo'ladi. Odamlarda har bir arteriola to'g'ridan-to'g'ri epitelial hujayralar tagida joylashuvchi 15 tadan 20 gacha kapillyarlarga tarmoqlanib ketadi. So'rilish bajarilmagan paytda so'rg'ichlar kapillyarlarining katta qismi faoliyat ko'rsatishmaydi va arteriolalardagi qon bevosita mayda venalarga o'tadi. So'rilish paytida so'rg'ichlaming kapillyarlari ochiladi va ulaming teshiklari kengayadi. Kapillyarlarning yuzasini deyarli 80% ni epiteliya tashkil etadi, demak ichaklaming epitelyasi katta yuzada qon bilan to'g'ridan to'g'ri tutashgan bo'ladi, ya’ni so'rilishni ta’minlydi. So'rg'ichlaming ichida limfa tomirlari ham mavjud. Limfa tomirlarida klapanlar boiganligi sababli limfa so'rg'ichlardan faqat bir tomonga qarab oqadi. Limfa suyuqligi ko'krak oqimiga tushguniga qadar albatta biron bir limfa tugunidan o'tadi. So'rg'ichlarda meysnerli bog'lam bilan tutashgan silliq muskulli tolalar va nerv turlari bo'lib ular shilliqosti qatlam tagida joylashgan. Bu silliq muskulli tolalar qisqarib turadi. Bu paytda so'rg'ichlar torayadi va ulardagi qon hamda limfa siqiladi, so'rg'ichlar bo'shashganidan keyin, to'yimli moddalaming suvdagi eritmasi epitelial hujayralar orqali o'tadi, ya’ni yana so'riladi. So'rg'ichlaming qisqarishi va bo‘shashishi ovqatlangandan keyin bir necha soat davomida bajariladi. Bundan qisqarishlaming chastotasi 1 198 minut davomida 6 martagacha kuzatiladi. Ozuqa massalari so4rg4ichlaraing asosiga tegishi bilan ularning qisqarishi boshlanadi» Meysner o‘rimininng ishtirokida qisqarish chaqiriladi va yuz nervlari ta’sirlanganda esa ularning qisqarishini tezlashishini ehaqiradi. Me’da shirasi tarkibida ajraladigan xlorid kislota so4rg4ichlarni qisqarishiga ijobiy ta’sir ko4rsatuvchi ichaklaming shilliq pardasidan villikininnin gormoni ajralishini ta’min etadi. Piyoz, sarimsoq piyoz, qalampirlaming suyultirilgan eritmalari so4rg4ichlaming faolligini 5 martadan ortiq tezlashtiradi. So'rilish nazariyasi. Dyubua-Reymon (1908) so'rilishni faqatgina ximik-fizik jarayoni ekanligi va u osmos, diffuziya va filtrlanish bilan ta’min etiladi deb taxmin qilgan. Lekin shuni ta’kidlash kerakki so'rilish jarayoni faqatgina filtrlanishning natijasi emasdir, chunki kapillyarlardagi qon bosimi 30-40 mm. sim. ust. teng bo‘lsa, ingichka ichaklar yuzasida esa 5 mm. sim. ust. teng, ichaklar qisqarganida uning 10 mm. sim. ust. ortishi mumkin, ammo so‘rilish u ortishi bilan yana ortaveradi. So4rilish jarayonida diffuziya va osmos va diffuziya qonuniyatlariga qarshi gipotonik eritmalaridan suvni soVrilishini tushuntirishning imkoni yo4q. Itlarning izolyasiya qilingan ichagining kesilgan bo4lagida so4rilish jarayonini o4rganishda, ichakning ushbu bo4lagiga qon kiritilishi shuni ko4rsatadiki, ichak devorining har ikki tomonida bir xil suyuqlik qon bo4lishiga qaramasdan ichak ichidagi qon, biroz muddat o'tganidan keyin so'rilib ketadi. Ichakka narkotik moddalar ta’sir ettirilganida so4rilish vaqtincha to'xtaydi va ichak to4qimalari o4lganidan keyin to'lig'icha to'xtaydi. Bu esa shuni ko'rsatib turibdiki, so'rilish faqatgina fizik-ximik jarayon bo'lib qolmay balki ichaklaming mo'tadil hayot faoliyatida epitelial hujayralariga xos bo'lgan fizioligik jarayondir. Buning fiziologik jarayon ekanligini so4rilish paytida ichaklar epiteliyasida kislorodni iste’mol qilinishining ortishi va yuzaga keladigan morfologik o'zgarishlar ham ko'rsatib turibdi. So'rilish asab tizimi bilan boshqariladi va shartli reflektor yo4l bilan o'zgarishi mumkin. Asab tizimi so4rilish jarayoniga tomirlar harakatini va ichaklar motorikasini boshqaruvchi nervlar bilan ta’sir ko4rsatadi. Adashgan nerv so'rilishni tezlashtirsa, simpatik, uyat nervlari keskin kamaytiradi. Ayrim ichki sekretsiya bezlari gormonlari (gipofiz, qolqonsimon bez, me’daosti bezi) uglevodlar so4rilishini tezlashtiradi. 0 4t suyuqligi 199 yog‘laming so'rilishini faqatgina ichaklarda tezlashtirib qolmasdan, balki me’dada ham so'rilishini tezlashtiradi.