Referat islom dini uning asosiy oqimlari va ularning yo’nalishlari Tekshirdi

Ismoiliya. Islomdagi shia oqimining asosiy shahobchalaridan biri bo‘lib, Islom tarixida juda muhim o‘rin tutgan. Ushbu firqa vakillari turli mamlakatlarda “botiniya”, “sab’iya”, “qarmatiya”, “ta’limiya”, “mulhidiya” va hokazo nomlar bilan atalganlar.

Ismoiliyaning paydo bo‘lishi VIII asrda shialar orasidagi bo‘linishdan boshlandi. SHialarning keyinchalik “imomiylar” deb atalgan bir guruhi Ja’far as-Sodiqning kichik o‘g‘li Muso al-Kozimni ettinchi imom deb tan oldilar. CHunki Imom Ja’far ichkilik va maishatga berilgan katta o‘g‘li Ismoilni vorislikdan mahrum etib, imomlikni kichik o‘g‘liga vasiyat qilgan edi. Ammo, shunga qaramay, boshqa bir guruh Ja’far as-Sodiqning katta o‘g‘li Ismoilni imomlikning merosxo‘ri sifatida tan oldilar. Ismoil otasi tirikligida vafot etganligi sababli, keyinchalik uning o‘g‘li Muhammad ibn Ismoilni ettinchi imom sifatida qabul kildilar. Imomiya shialaridan farqli ravishda imomatning davomchisi Ismoildir deb da’vo qiluvchi ushbu firqa o‘zlarini “ismoiliylar” deb atadilar.

Muhammad ibn Ismoilning o‘limidan so‘ng ular orasida bo‘linish yuzaga keldi. Ulardan bir guruhlari ettinchi imom deb Muhammadni tan oldilar. SHuning uchun ular sab’iya (ettinchilar) deb ataldilar. IX asrning 2-yarmida “Ismoiliya”ning bu yo‘nalishi “qarmatiya” deb nomlana boshladi. Boshqa guruh esa Muhammad ibn Ismoilning avlodlarini imomlar sifatida tan olishda davom etdilar. Bu imomlar Abbosiylardan Suriya, Xuroson va boshqa erlarga qochib yurganligi uchun “yashiringan, maxfiy” imom deyilib, bu guruh tarafdorlari ularning nomidan juda faol da’vatchilik

harakatini amalga oshirdilar. SHimoliy Afrikada “fotimiylar” xokimiyat tepasiga kelguniga qadar Ismoiliya harakati tarixida “as-satr” “yashirinlik” (maxfiylik) davrini boshdan kechirdi. X asr boshlaridan boshlab bu guruhni “fotimiy-ismoiliylari” deb atala boshladi. YAshirin imomning nomi va qaytish joyi qattiq sir saqlangani uchun uzoq vaqt qarmatiylar va ismoiliylar orasida katta farq bo‘lmadi. Ba’zi tadqiqotchilar fotimiylargacha bo‘lgan davrni “Ismoiliya” harakatining qarmatiylik bosqichi deb hisoblaydilar.

Ismoiliya mafkurasi shakllanishining ilk davrdayoq uning ikki qirrasi “tashqi” – ekzoterik (az-zohir) va “ichki” – ezoterik (al-batin) namoyon bo‘ldi. “Tashqi” ta’limot o‘z ichiga barcha urfodat va jamoaning oddiy a’zolariga majburiy bo‘lgan shariatning huquqiy qonunlarini olgan edi. “Ismoiliya” ta’limotining bu ji\ati imomiylar ta’limotidan kam farq kiladi. “Ismoiliya”ning “Ichki” ezoterik aqidasi ikki qismdan iborat:

1. “At-Ta’vil” – Qur’on va shariatni allegorik tarzda sharhlash;

2. “Al-Haqoiq” – “maxfiy”, “oliy” haqiqatlarni tafsir qilishga asoslangan falsafiy va ilohiy bilimlar tizimi.

“Ismoiliya” ilohiyotchilari “tashqi” va “ichki” jihatlarning bir-biri bilan mustahkam bog‘liq ekanligini ta’kidlaydilar. Ismoiliylarning diniy-siyosiy aqidasining asosi imomat – Ali ibn Abu Tolib avlodlaridan begunoh imomning bor bo‘lishi edi. Ismoiliylarda din asoslari ettita bo‘lib, ulardan asosiysi imomga itoat etishdir. Qolgan oltitasi tahorat, namoz, zakot, ro‘za, haj va jihoddir.

Bu firqa vakillari Hindiston, Pokiston, Arabiston yarim orolining janubi va boshqa joylarda mavjud.

SUNNIYLIK
657 yilgi voqealar va ularning natijasida kelib chiqqan firqabozlik sharoitida ham o‘rta yo‘lni tutgan, davlat rahbarlariga qarshi bormagan, o‘zlarini sunnatga amal qiladigan va jamoatdan

ajralmaydiganlar guruhi sunniylar yoki “ahli sunna val jamoa” deb ataldi. Bugungi kunda sunniylar dunyo musulmonlarining 92,5 foizini tashkil etadi. Sunniylik doirasida to‘rt fiqhiy mazhab (arab. yo‘l) va ikki aqidaviy ta’limot mavjud bo‘lib, xorijiy va shia firqalaridan farqli ravishda ular bir-birlarini rad etmaydilar. Bugungi kunga qadar ham, sunniy ulamolar to‘rttala fiqhiy va ikkala aqidaviy mazhablarning to‘g‘ri ekani, ularning birbirini to‘ldirishi, bunday farqlilik tarixiy, ijtimoiy omillar mahsuli ekani va bu musulmonlar uchun osonlik yaratishiga ittifoq qilishgan.

“Ahli sunna val-jamoa” tarkibiga kiruvchi fiqhiy mazhablar quyidagilardir: