Referat Buraxılış işi Məhsulun istehsal keyfiyyətinə nəzarət sistemlərinin

6 

 

mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Istehsal olunan məhsula ancaq keyfiyyət baxımından 

yanaşılır,  bu  məhsulun  layihələndirilməsi  və  idarəedilməsi  fəaliyyəti  isə  heç  də 

həmişə  qiymətləndirilmir.    Belə  yanaşmada  zay  məhsula    və  reklamasiyaya  çox 

fikir  verilir.  Təbiidirki,  rəqabəqabiliyyətli  məhsul  istehsal  etməyin  əsası  olan 

müəssisələrdə  buraxılan  məhsulun  keyfiyyətinə  nəzarət  sistemi  vardır,  zay 

məhsulun  uçotu  və  təhlili  aparılır,  lakin  çox  vaxt  ideyadan  satışa  qədər  bütün 

istehsal prosesini əhatə edən keyfiyyətin idarə edilməsi sistemi mövcud deyildir.      

Keyfiyyətin  idarə  edilməsi  çoxlu  üsul  və  vasitələri  özündə  cəmləşdirir  və 

onlar  layihələndirmə,  istehsal  və  satış  mərhələsində    yüksək  keyfiyyətin  təmin 

edilməsinə  imkan  verir.  Keyfiyyətin  idarə  edilməsi  üçün  onun  qiymətləndirilməsi 

vacibdir,  lakin  keyfiyyətin  qiymətləndirilməsinin  müasir  üsulları  lazımı  tam 

informasiyanı  nəzərə  almağa  imkan  vermir.  Bu  isə  öz  növbəsində  keyfiyyətin  

qiymətləndirilməsi ilə bağlı qeyri ─ düzgün qərarların qəbuluna gətirib çıxarır.  

Istehsal  fəaliyyətiinin    bütün  sferasında  yüksək  keyfiyyətin  əldə  edilməsi 

onun  qiymətləndirilməsi  və  idarə  edilməsinin  kompleks  tədbirlərinin  tətbiqini 

zəruri  edir.  Lakin,  keyfiyyət  özü  mürəkkəb  göstərici  olduğundan,  onun  

qiymətləndirilməsində    çətinliklər  yaranır.  Işin  keyfiyyəti  –  işçinin  və  ya  qrup 

işçinin əmək fəaliyyətinin ümumiləşdirici xassəsidir. Bu işçinin və ya qrup işçinin 

qoyulmuş tələblərə müvafiq  müəyyən tapşırığın yerinə yetirilməsi bacarığını ifadə 

edir.  Işin  keyfiyyətində  istehsalın  təşkili,  işçinin  əmək  qabiliyyəti  və  intizamı,  iş 

ritmi,    texnikanın  inkişaf  səviyyəsi    və  s.  öz  əksini  tapır.  Məhsulun  keyfiyyət 

göstəricisi  –  müəyyən  şəraitdə  onun  yaradılması,  istismarı  və  istehlakında  

məhsulun  bir  və  ya    bir  sıra  kəmiyyət  xassəsi  ilə  səciyyələnir.  Keyfiyyət 

göstəriciləri  ayrı  –  ayrı,  kompleks  və  ümumiləşdirici  (inteqral)  göstəricilərinə 

bölünür. 

Keyfiyyət  anlayışı  Fransız  dilindəki  “qualite”  sözündən  meydana  gəlmiş  və 

bir  şeyin  yaxşı,  ya  pis  olması  xüsusiyyətini  göstərir.  Keyfiyyətlə  əlaqədar 

ədəbiyyatı  araşdırarkən  onun  çoxlu  sayda  müxtəlif  təriflərinə  rast  gəlmək  olar. 

---

7 

 

Keyfiyyət  və  onun  idarəedilməsi  sahəsində  dünyada  tanınmış  təşkilat  və 

müəssisələrin  keyfiyyətə  verdikləri  təriflər  müxtəlifdir:  keyfiyyət,  bir  məhsul  və 

xidmətin  müəyyənləşdirilmiş  və  ya  gələcəkdə  ortaya  cıxa  biləcək  ehtiyacları  

qarşılayan  xüsusiyyətlərinin  məcmuusudur.  (İSO  ─  8402);  keyfiyyət  istifadəyə 

uyğunluqdur  (Y. Juran); keyfiyyət mal və ya  xidmətin müəyyən edilmiş  tələbləri 

qarşılaya  bilmə  xassələrinin  cəmidir  (Amerika  Keyfiyyətə  Nəzarət  Cəmiyyəti  ─ 

ASQS);  keyfiyyət  məhsulun  göndərilməsindən  sonra  cəmiyyətdə  səbəb  olduğu  ən 

az  zərərdir  (G.  Taguchi);  keyfiyyət  bir  mal  və  ya  xidmətin  istehlakçı  istəklərinə 

uyğunluq dərəcəsidir (Avropa Keyfiyyətə Nəzarət Cəmiyyəti ─ EOQS) və s. 

Ədəbiyyatın  [3,4]  təhlili  göstərir  ki,  Yapon  firmaları  keyfiyyətin 

“standartlara  uyğunluğu”  tərifinin  onu  lazımı  səviyyədə  ifadə  etmədiyini  qeyd 

edərək,  bu    məqsədlə  “istehlakçı  məmnuniyyəti”  tərifindən  istifadə  etməyi  təklif 

edirlər.  Ümumiyyətlə,  istehlakçı  nöqteyi  ─  nəzərindən  baxdıqda  məhsulun 

keyfiyyətini  xarakterizə  edən  təhlükəsizlik,  dayanıqlıq,  estetiklik,  etibarlılıq  və  s. 

keyfiyyət  göstəriciləri  vardır  və  onlar    istehlakçı  mövqeyindən  zəruridirlər. 

Məhsullarının  keyfiyyətini  artırmaq  istəyən  istehsalçılar  isə  layihə  keyfiyyyəti, 

uyğunluq  keyfiyyəti,  istismar  keyfiyyəti  olmaqla  keyfiyyətin    üç  növünü  nəzərə 

almalıdırlar. Bir sözlə, keyfiyyət anlyışı çox ölçülü bir anlayışdır və bu günə qədər 

müxtəlif  mərhələlərdən  keçmişdir. Beləki, keyfiyyət  məfhumunun  inkişaf  prosesi 

“keyfiyyət  müayinəsi”ndən  başlanıb  sonrakı  evolyusiyalı  inkişaf  “keyfiyyətə 

nəzarət”- lə davam etmiş, bu da özündə  “önləmə” və “statistika üsulları” adlı  alt 

hissələri  birləşdirmişdir.  Inkişafın  sonrakı  dövründə  Keyfiyyət  Təminatı  Sistemi 

meydana  çıxmış,  əvvəlki  mərhələlərdən    əlavə  özündə  həmçinin  İSO  ─  9000 

seriyalı  standartları  birləşdirir.  Keyfiyyətlə  bağlı    fəaliyyət  göstərən  İSO  ─  8402 

standartlarına görə keyfiyyət təminatı məhsul və xidmət üçün  müəyyənləşdirilmiş 

tələbləri  ödəməklə  lazımı  təminatı  saxlamaq  üçün  planlı  və  sistematik 

fəaliyyətlərin  məcmuudur.  Keyfiyyətlə  bağlı  evolyusiyalı  prosesin  son  –  müasir 

mərhələsi “Keyfiyyətin Total İdarəedilməsi”dir ki, bu da özündə bir sıra əlamətləri 

---

8 

 

cəmləşdirir:  həyat  tərzi,  birlikdə  işləmə,  istehlakçıya    yönəlmə,  davamlı 

təkmilləşmə,  problemlərin  həlli,  idarəetmənin    təkmilləşdirilməsi,  axıcı  proses, 

səlahiyyətlərin  ötürülməsi.  Ümumilikdə  yuxarıda  sadalananları  belə  ifadə  etmək 

olar; “Keyfiyyətin Total İdarəedilməsi” istehlakçıya yönəlmə, davamlı təkmilləşmə 

və  idarəetmənin  təkmilləşdirilmiş  prinsiplərinə  əsaslanır.  Ədəbiyyatların  təhlili 

[3,4]  göstərir  ki,  Total  keyfiyyət  ideyası  ilk  dəfə  Armand  Feigenbaum  tərəfndən 

ortaya  atılmış,  1956  ─  cı  ildə    dərc  edilmiş  “Toplam  Keyfiyyətə  Nəzarət”  adlı 

məqaləsində bu  günkü  Keyfiyyətin  Total Idarəetməsinin əsas prinsiplərindən bəhs 

etmişdir.  Bu  gün  bu  ideya  dünyanın    hər  yeində  qəbul  olunmuş,  “Total”  sözü  isə 

təşkilatın bütün idarəetmə səviyyəsində və hər bölməsində işləyənlərin  keyfiyyəti 

təmin etməkdə iştirakını göstərir. 

Okrepilov V.V. [4,5] – də (bax şəkil 1) göstərir ki, dünyada keyfiyyətin idarə 

edilməsinə  yanaşma    üsulları  uzun  bir  dövrü  əhatə  etmişdir.  Məlum  olmuşdur  ki, 

öz inkişafında keyfiyyətin idarə edilməsi bir sıra çətinliklər yaşamış, bu  inkişafda 

hər  bir  mərhələ  keyfiyyətin  idararəedilməsi  nəzəriyyəsinin  yeni  işləmələrini 

yaratmış,  bütün  bunlar  isə    istehlakçı  çağırışlarına  cavab  vermək,  onların  artan 

tələbatını ödəmək missiyasını qarşıda qoymuşdur.  

Aşağıda  qısa  şəkildə  dünyanın  üç  regionunda  Amerika  Birləşmiş  Ştatları 

(ABŞ), Yaponiya və Qərbi Avropada keyfiyyyətə nəzarət olunması şərh edilmişdir. 

ABŞ  ─  da  keyfiyyətin  idararəedilməsinə  yanaşmalar    sənayenin    inkişaf 

səviyyəsindən  asılı  olaraq  müxtəlif  olmuş,  son  illərə  qədər  bu  məqsədlə 

proteksionist  tədbirlərdən  (tarif,    kvota,  kömrük  və  s.)  istifadə  etmək  amerikada 

stehsal  olunan  məhsulları  rəqiblərdən  qorumağa  çalışmışlar.  Lakin  sonralar 

keyfiyyətin  idararəedilməsi  və  rəqabəqabiliyyətli  məhsul  istehsalı  baxımından  

keyfiyyətin  yüksəldilməsi  məqsədi  ilə  aşağıdakılara  fikir  verilməyə  başlandı: 

işçilərin  motivləşdirilməsi;  keyfiyyət  dərnəkləri;  nəzarətin  statistik  üsulları;  idarə 

edən və  qulluqçuların düşüncə tərzinin yüksəlddilməsi; keyfiyyətlə bağlı xərclərin 

uçota alınması; keyfiyyətin yüksəldiməsi proqramı; maddi stimullaşdırma. 

---