Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
xammallann kompleks istifadəsini, təbiəti mühafizə tədbirlərini elmi-texniki əsaslar səviyyəsində aparmalan müasir zərumiy- yətdən irəli gəlir. Təbii sərvətlərdən istifadə edilməsinə, ətraf mühitin mühafizəsinə, ekoloji mühitin çirkləndirilməsinə qarşı mübarizə tədbirlərinin görülməsi eləcədə ekoloji mühiti nəzərə almaqla yanaşı, texnoloji üsullardan, mütərəqqi istismar texnikasından istifadə edilməsində mühüm stimullaşdıncı vasitədir. Bundan başqa, təkrar xammallardan səmərəli istifadənin onlarm faydalı əmsalının artınlması yolu ilə tullantılann azaldılmasmın, ekoloji təmiz texnologiya tətbiqinin, təbiətlə cəmiyyətin marağının uzlaşdınimasmm nəzarətçisi və nizamlayıcısıdır. Azərbaycan Respublikası iqtisadiyyatmm, o cümlədən təbii sərvətlərdən istifadə sahələrinin bazar münasibətləri şəraitində işləməsində, onlann əsasında müvafiq istehsal sahələrinin eks- tensiv istifadəsində mütərəqqi iqtisadi mexanizmlərin tətbiqi ilə intensiv təbiəti istifadə təmayülündə keçməyi təmin edən mühüm vasitədir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu prinsip bütün ölkələrdə eyni qaydada tətbiq edilir, eyni məqsədə xidmət edir. Lakin bu və ya digər təbiəti mühafizə tədbirlərinin, ekoloji mühitin tarazlı inkişafinda təbiətlə istehsal, onlarla da əhali arasında olan iqtisadi-ekoloji siyasətin hansı səviyyədə hayata keçirilməsində yerli şəraitə uyğun müəyyən fərqlər ortaya çıxır. Bu o deməkdir ki, kompleks əhəmiyyətli konstruktiv xammallardan məsələn, yanacaq-enerji, metallurgiya, polimetal sərvətlərindən elə istifadə edilməlidir ki, praktiki olaraq təbiəti mühafizə siyasətində əldə edilən iqtisadi-ekoloji səmərə fərdilikdə deyil, ümumi ictimai miqyasda dəyərli olsun. Odur ki, təbii sərvətlərdən istifadə və ümumi təbiəti mühafizə siyasətinin tərkib hissəsi olmaqla onlann həyata keçirilməsi dövlət milli regional və yerli qanunverici təşkilatlan ekoloji sistemdə canlı aləmə dəyən zərərin müəyyən edilməsi indi zəruri şərt kimi qəbul edilməlidir. Beləliklə, hasilat, istismar, emal proseslərində yaranan itkilərin ətraf mühitə verdiyi zərərin hesablanması, tullantılann təkrar emalı bu prosesdə iştirak edən 180 maşın və avadanlıqlann aşınmasına, bununla əlaqədar müəyyən qədər metallarm əmtəə-material vasitələrinin itkisinə, fondlann təmirinə, istismarma əlavə yanacaq-eneıji sərfinə görə maliyyə xərclərinin artınimasma səbəb olur. Lakin bunlar son nəticədə təkrar tullantılarm istifadəsindən əlavə məhsullar, ətraf təbii mühitin, torpağm, suyun, atmosfer havasınm özünəməxsus saflığınm saxlamiması hesabına ekoloji-iqtisadi, sosial inkişaf baxmımdan özlərini doğruldur. Deməli, təbii sərvətlərin istisman, email, onlarm bazasmda işləyən sənaye müəssisələrinin başqa istehsal, qeyri-istehsal sahələrinin, şəhər təsərrüfatımn fəaliyyətindən ətraf mühitə dəyən zərərin hesablanması mürəkkəb prosesdir, kompleks amillərin nəzərə alınmasım tələb edir. Yuxanda deyilən amillərdən başqa bu sistemə tərkibi faydalı və zərərli elementlərlə zəngin olan tullantılan, suyun, torpağın, faydalı qazıntı rayonlarmda pozulmuş, tənəzzülə uğramış torpaqlann əmtəə-material sərvətlərinin, su ehtiyatlanmn insanlarm səhhətinə dəyən mənfi təsirlərini, atmosfer havasımn çirklənməsindən yaranan mənfi nəticələri və s. nəzərə almaq lazımdır. Bunlardan əlavə müəssisələrin istehsal tullantılarmın, çıxdaşlarmm anbarlaşdınlması, onların təkrar emala hazırlanmasına, bunlara sərf edilən elektrik eneq isinə, nəqliyyat vasitələrinə, müəssisələrdə havanm təmizlənməsinə, istehsal fondlanmn saxlanmasına, təmizlənməsinə, onlann dəyişdirilməsinə və s. sərf edilən əmək, material, maliyyə vəsaiti hesaba alınmalıdır. Regional və sahəvi istehsal proseslərində bunlann nəzərə alınması təbii sərvətlərdən səmərəli istifadəni, tullantılarm optimal səviyyədə azaldılmasım ətraf mühiti çirkləndirən səbəblərin əvvəlcədən aradan qaldırılmasım təmin edən iqtisadi-ekoloji mexanizmin tətbiqindən irəli gəlir. 181 A l t ı n c ı f ə s i l 6. EKOLOGİYA SAHƏSİNDƏ BEYNƏLXALQ HÜQUQ NORMALARI Təbiətə antropogen təsirin qüvvətlənməsi və dünyamn hər yerində ətraf mühitin gücdən düşməsi bütün ölkələrin və xalq- lann qayğısına səbəb olmuş və bu da onlann Yer kürəsində yaşaması, təbii mühit imkaıdanna malik sosial-iqtisadi inkişaf etmiş cəmiyyətin mövcudluğu üçün birgə səy göstərməsinə təsir etmişdir. Belə məsələləri həll etmək üçün çoxlu üsullar mövcuddur. Bunların içərisində hüquqa, insan davramşmm hüquqi tənzimlənməsinə mühüm yer verilir. Təbiət və cəmiyyətin inkişaf qanunlarına əsaslanan ekoloji istiqamətlənən hüquq vasitəsilə insanlar özlərinin davranış və həyat fəaliyyətini intizama öyrətmək ehtiyacını hiss edirlər. Bunda məqsəd təbiət və cəmiyyətin qarşılıqh təsirinin kortəbii prosesini şüurlu, nəzarət edərək inkişaf etdirməkdir. Məsələnin həllinə belə yanaşma davamh inkişaf konsepsiyası admı qazandı və insamn təbii mühitə təsirilə beynəlxalq əlaqələrin hüquqi tənzimləmə prinsipinə çevrildi. Ətraf mühitin beynəlxalq-hüquqi mühafizəsi beynəlxalq əməkdaşhq vəzifələrindən biridir. Beynəlxalq ekoloji hüquq ümumi qəbul edilən prinsip və beynəlxalq hüquq normaları əsasında tənzimlənən hüquq normalarının məcmusudur. Bu isə beynəlxalq ekoloji resursların mühafizəsi, səmərəli istifadəsi və müasir və gələcək nəslin mənafeyi naminə insanın əlverişli ətraf mühitə hüququnun müdafiəsinə xidmət edir. Beynəlxalq ekoloji hüququn məqsədi cəmiyyətin onu əhatə edən təbii mühitə qarşılıqlı təsiri sahəsində insan davra- nışımn tənzim edilməsində hüququn vasitə roluna xidmət etməkdir. Beynəlxalq ekoloji hüquqi tənzimlənməsinin əsas predmeti beynəlxalq ekoloji münasibətlər, yəni bilavasitə və bilvasitə təbii mühitlə bağlı olan münasibətlərdir. Beynəlxalq ekoloji hüququn təşəkkülü və inkişafı çox da uzun olmayan tarixə malikdir. Ancaq müasir dövrlə bey 182 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|