Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
ÖN söz Azərbaycan Respublikasında son illərdə Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulmuş və hazırda Prezident İlham Əliyevin uğurla həyata keçirdiyi siyasətin nəticəsində ölkəmiz sürətlə inkişafdadır və bu inkişaf bütün sahələri əhatə edir. XX əsrin sonu və XXI əsr elmin nəzəri diqqətinin məhz insana yönəlməsi ilə istiqamətləndi. Antropoloji problemlər cərgəsində fəaliyyət göstərən fəlsəfi konsepsiyalar subyektiv- antropoloji və obyektiv-antropoloji qruplar adı altında tamnırlar. Hər iki qrupun tədqiqat obyektinin nəticəsi olan insan əxlaqi, idraki, dini və s. dəyərlərin məcmusu kimi dünyam yaradır, çünki bu mövqe onun həyatının əsas məğzi və mənasıdır. Antropologiya problemləri əsasən üç istiqamətdə formalaşmışdır. Bu baxımdan sosiobioloqlar insan və onun davranışım bioloji qanunlarla əlaqələndirirlər (K. Lorens, Uilson, R. Orivers, R. Aleksander). David Yum «İnsan təbiəti haqqında traktat» əsərinin girişində yazır: «Dünyaya elmdə yenilik gətirməyə iddia edən adam üçün sələflərinin təqlid etdikləri bütün sistemləri qınamaqla özününküləri öyrənmək üçün mühit hazırlamaq qədər ali və təbii olan heç bir şey yoxdur». Əslində biz insan ekologiyasını öyrənərkən dünyamn, dünyam öyrənərkən insamn təbiətini öyrənmiş oluruq, tnsan varhq kimi dünyanın özündə, dünyamn mahiyyəti isə insamn mahiyyətindədir. Bu əlaqəni hələ əsrin əvvəllərində Berdyayev belə ifadə etmişdir: «İnsamn varhğı anlaması insamn ösmndə gizlənmişdir». İnsamn, həyatm və dünyamn həqiqətləri bu- bilgi yumağı kimidir. İnsamn bu yumağı açmasının ip ucu onun öz mahiyyətidir. Allaha çatmağın yolu belə insandan başlayu:. İnsamn öyrənməsi, onun sərbəst düşünmək mənada dərk olunma zərurətini yaradır. İnsan özü dərk etməyə başladığı andan etibarən əbədi həyat istəyi onu fəth etmişdir. İnsan varhğm ali pilləsi, inkişafın son məhsulu və təkmilləşmiş varlıqdır, tnsam Özündən əvvəlki fiziki və bioloji varhqlardan fərqləndirən əsas keyfiyyəti ağıla malik olmasıdır. tnsan mahiyyəti onun əmələgəlmə prosesi ilə sıx bağlıdır. Müasir elmi təsəvvürlərə görə insan digər canlılarla birlikdə eyni mənşədən inkişaf edərək dəyişmələr nəticəsində bugünkü halına çatmışdır. Cismin xarici təzyiqlərə cavabı qüvvələr nisbətindən asılı olaraq ya dəyişir, yaxud da dağılır. Bu, cisimlərin fiziki və kimyəvi xassələri kimi təzahür edir. Bioloji varlıqlar fiziki cisimlərdən fərqli olaraq xarici təzyiqlərə fəal cavab verirlər. Bioloji varlıq bu üsulla mövcudluq imkanını xeyli artırmış olur. İnsan xarici təsirlərə həm fiziki, həm də bioloji varlıqların üsulları ilə, həmdə onlardan fərqli üsulla cavab verir. Aydındır ki, insan ağlı təhlükəni xarici təzyiqlərə qarşı başqa varlıqları qoymaqla dəf edir. Bu da onun sosial fəaliyyətinin kompleksi kimi təzahür edir və onun mövcud olmaq imkanlarını başqa varlıqlara nisbətən artırır. Mahiyyətinə görə bütün varlıqları fiziki, bioloji və sosial mahiyyətli varlıqlar kimi üç qrupa bölmək olar, insanın fiziki mahiyyəti ilə bioloji mahiyyəti arasında və bioloji mahiyyəti ilə sosial mahiyyəti arasındakı nisbət varlıqların bir-birindən hansı millətlərdə meydana gəlməsinə mütənasibdir. İnsan mahiyyətinin təzahürlərinin ətrafla, təbiət və cəmiyyətlə əlaqəsi ikitərəflidir, qıcıqlar insan bədəninə təsir edib, onda insana məxsus davranış və bioloji reaksiyalar törətdiyi kimi, insan da öz növbəsində qıcıqlara təsir etmək qabiliyyətindədir. Ətraf mühitin, bioloji varlıqların həm kəmiyyətinə, həm də keyfiyyətinə təsir göstərməsi şübhə doğurmur. Lombraro hesab edir ki, ətraf mühitin dolayısı ilə dahi adamların doğulmasma təsiri onun dəlilərin doğulmasına təsiri ilə analogiya təşkil edir. Bu həmçinin yaradıcılığa da aiddir. Coğrafi mühit insanın digər qabiliyyətlərinə də təsir edir. F. De Laroşfıko qeyd edir ki, insan ağlı və ürəyi, həmçinin onun nitqi, xarakteri doğulduqları ölkənin və ya ərazinin nəqşəsidir. Təbiət və cəmiyyətdə ekoloji vəziyyəti, inkişaf imkanları və insan potensialınm realizə edilməsi, məsəl, uzun və layiqli ömür sürmək imkanı iqtisadi, sosial, mədəni həyat səviyyəsindən kifayət qədər asılı olmasına baxmayaraq, bu hər zaman müəyyənləşdirici faktor kimi qiymətləndirilə bilməz. Buna 8 sübut olaraq, yuxarıda faktları nəzərdən keçirmək kifayətdir, İnsanın təbiətdə yeri, onun cəmiyyətdə vəziyyəti, onun şəxsi potensialının həyata keçirilməsi, yəni uzunmüddətli və layiqli yaşaması üçün şəraitin formalaşması ölkədə olan iqtisadi vəziyyətdən çox asılıdır. Ölkədə iqtisadiyyatın yüksək səviyyədə olması cəmiyyətin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılmasına imkan verir, onun sağlamlığını qorumaq və savadını artırmaq üçün şərait yaradır, İnsan ekologiyasının, ətraf mühitin qorunması və biomüx- təlifliyin mühafizəsinin insan sağlamhğı və uzunömürlülüyünə təsiri böyük olduğundan, onun keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün bir sıra beynəlxalq göstəricilərdən istifadə olunur. Bu göstəricilərdən biri mövcud olan qoruqların, yasaqların və digər qorunan təbii sahələrin ölkənin ümumi sahəsinin neçə faizini təşkil etməsi ilə bağlıdır. Azərbaycan Respublikası ərazisinin 5,5%-ni qoruqlar və yasaqlar təşkil edir və ümumdünya göstəricisindən (9,5%) az olsa da, bir sıra ölkələrin göstəricilərindən yüksəkdir. Təbiət və cəmiyyətin qarşılıqlı əlaqəsi sosial-coğrafi problemlərin formalaşmasına təsir göstərən, insan və ətraf mühitin dialektik yekdilliyidir. İctimai strukturların təbiətin və onları əhatə edən mühitlə əlaqəsini öyrənən elmi sahələrin birləşməsi sosial ekologiya elminin əsasını təşkil edir. İnsan Yer kürəsi biokütləsinin tərkib hissəsi kimi, özünün bütün təkamülü boyunca mühitdən bilavasitə asılı vəziyyətdə olur. İnsanın və mühitin dinamik yekdilliyi nə qədər yüksək olarsa, insanların sağlamlığım əks etdirən «həyat keyfiyyəti» də o qədər yaxşı olar. İnsan biososial növ kimi həm bioloji, həm də sosial qanunlara tabedir, ona görə də insan Yer kürəsində vahid biososial növdür. Məhz buna görə də müəllifin təqdim etdiyi bu əsər olduqca aktualdır. O cümlədən, elmi-praktik əhəmiyyətə malikdir. Bu kitab insan, bəşəriyyət, təbiət və ətraf mühit münasibətlərinin qarşılıqh fəaliyyətinin dərk edilməsində mühüm əhəmiyyətə malik bir əsər kimi bizim tərəfmüzdən yüksək qiymətləndirilir. D.E.Yusifovun qələmə aldığı «İnsan: təbiət və cəmiyyət» Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|