Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
tullantılann təhlükəsiz saxlanması problemini xeyli mürəkkəbləşdirir. Günəş, külək, dəniz və yer təkinin qüvvəsindən daimi eneıji mənbəyi kimi istifadə edilməsi energetikanm gələcək istiqamətlərini təşkil edəcəkdir. Ekoloji çətinlikləri aradan qaldırmadan ekoloji böhrandan xilas olmaq mümkün deyildir. İctimai inkişafın dialektikası elmi- texniki tərəqqini dayandırmağı və ya zəiflətməyi deyil, yenidən səmtləşdirmək şərtilə onun inkişafını sürətləndirməyi tələb edir. Biosferin inkişafımn vahid strategiyası mövcud ekoloji stansiyamn aradan qaldınimasmın mühüm vasitələrindən biri kimi, cəmiyyətin özünün təşkilinin təkmilləşdirilməsini, onlarm həyat tərzinin yeni nümunələrinin, davramş əndazələrinin müvafiq normalanmn təşəkkülü məsələsini də vacib amil kimi yüksək qiymətləndirir. Canlı aləmlərin fəaliyyəti ilə sıx əlaqədə olan biosferanm sonrakı həyatı, təkamülü daha çox cəmiyyətin məqsədəuyğım hərəkətləri ilə müəyyən olunmağa başlayır. Təbiətin mühafizəsinin elmi təşkili həyatın və sivilizasiyamn qorunub saxlanma- sımn zəruri şərtinə çevrildiyi indiki zamanda şəxsiyyətin ümumi və xüsusilə ekoloji mədəniyyətini, ekoloji şüurunu və ekoloji davramşım inkişaf etdirib yeni səviyyəyə çatdırmaq xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Təbiəti saflaşdırmaqla, onun nemətlərindən səmərəli istifadə etməklə korlanmasının qarşısını almaq təbii şəraitlə ünsiyyətin forma və metodlanm sağlamlaşdırmaq şüurlu fəaliyyəti qüvvətləndirməyi, ekologiyanm əxlaqi-etik problemlərini ön plana çəkməyi tələb edir. Bu məqsədlə müasir ekoloji böhramn qlobal xarakterli biliklərin ardıcıl geniş təbliğ edilməsinə, yayılmasına, adamlarm ekoloji dünyagörüşünün formalaşmasma nail olmaq lazımdır. Müasir ekoloji əxlaqi etik tərbiyə məsələlərinin reallaşdıniması ilə yanaşı, ekologiyamn mühüm problemlərinin ali və orta məktəblərdə tədris edilməsi ekoloji etik prinsiplərin inkişafı işinə xeyli yardım edər, o cümlədən hər bir adamın ətraf mühitin 174 mühafizəsində fəal, səmərəli fəaliyyət göstərməsinə daha yaxşı şərait yaratmış olar. Dünya praktikası sübut edir ki, təbiətlə qarşılıqlı münasibətdə kortəbiilik elementlərini getdikcə məhdudlaşdırmaq, mütəşəkkillik, şüurluluq, yaxm və uzaq nəticələri nəzərə almaq şəraitində fəaliyyət göstərmək yeganə çıxış yoludur. 5.7. Təbii sərvətlərin istifadəsi və ətraf mühitin mühafizəsinin idarə edilməsi. Dünyamn ayn-ayn ölkələrində o cümlədən Azərbaycanda təbii sərvətlərdən istifadə proseslərində ətraf mühitin mühafizəsi, təbiətdə ekoloji müvazinətin saxlanılması, təbiətdən səmərəli istifadə tədbirləri sistemi tətbiq edilir. Yeraltı, yerüstü ehtiyatlardan səmərəli istifadə edənlər iqtisadi cəhətdən stimullaşdmlmaqla yanaşı onlara istehsalm tərəqqisində üstünlük verir. Bununla bərabər səmərəsiz, iqtisadi- ekoloji baxımdan sərfəsiz istifadəyə, ətraf mühitin çirkləndiril- məsinə görə müəyyən məhdudlaşdmcı tədbirlər, iqtisadi, hüquqi qadağanlar tətbiq edilir. Faydalı qazmtılann istisman, saflaş- dınlması, son emalı proseslərində baş verən neqativ proseslərə qarşı qadağan qoyulması, bəzi hallarda bu və ya digər müəssisələrin fəaliyyətinin dayandıniması zənim tədbir kimi qəbul edilir. Təcrübə göstərir ki, fəaliyyətdə olan belə müəssisələrə qarşı mübarizə tədbirləri istehsal proseslərində baş verən pozuntuların, nəzarət xidmətlərinin,təmizləyici qurğulann səmərəsiz fəaliyyətinin qarşısım ala bilmir. Qeyd etmək lazımdu- ki, ətraf mühiti çirkləndirən, xammaldan alman faydalı elementlerin əmsalım, əmək məhsuldarlığım, müəssisəsinin rentabelliyini aşağı salan, nəhayət ətraf mühitin çirkləndirilməsi mənbəyi olan tullantılara görə tətbiq edilən əsas tədbirlər cərimə üsulu, inzibati cəza, bəzi hallarda hüquqi sanksiyalardan istifadə edilməsi hesab olunur. Uzun müddət davam edən belə neqativ hallan törədən şəxslər, təbiətə müdaxilə edən səbəbkarlar aşkar edilir, cəzalandınlır. Bunlar isə ətraf mühitə, insanlara dəyən zərərin qarşısım ala 175 bilmir ki, bunun da nəticəsində neqativ hallar davam edir. Belə olduqda əlacsız qalan cəmiyyət bu hallara dözsə də radikal tədbirlərin həyata keçirilməsinə istənilən səviyyədə nail ola bihtiir. İndi çox ölkələr belə vəziyyətin qarşısmm alınması məqsədilə bir sıra tədbirlər həyata keçirir və onun bəhrəsini görürlər. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Respublikasmda bu sahədə ciddi çətinliklər və məhdudiyyət mövcuddur. Bunu yaradan səbəblər ondan ibarətdir ki, keçmiş Sovet İttifaqı dövründə təbii sərvətlərin mənimsənilməsi,istifadəsi, ətraf mühitin mühafizəsi dövlət mülkiyyəti şəklində mərkəzləşdirilmiş halda apanlırdısa, indi istehsal vasitələri üzərində xüsusi, fərdi mülkiyyət münasibətləri, müxtəlif mülkiyyət formalan şəraitində təbii sərvətlərdən kompleks istifadəsi, ətraf mühitin mühafizəsi, təbiəti çirkləndirənlərə qarşı mübarizə tədbirlərinin apaniması çox hallarda dövlət nəzarətindən kənarda qalır. Belə olduqda sahibkarlar törətdikləri neqativ hallara qarşı mübarizə tədbirlərinə vəsait sərf etməkdən boyun qaçınrlar. Bu hallara yol verməmək məqsədilə qarşıda duran ən zəruri tədbir təbii sərvətlərin istismarı, email, istifadəsi proseslərində ətraf mühiti çirkləndirdiklərinə görə, günahkarlan, müəssisələri cərimə etmək yox, onlan yaradan səbəbləri aradan qaldırmaqdır. Müasir texnika, texnoloji vasitələrin tətbiqi iqtisadi-ekoloji səmərəyə malik olmaqla xammalın kompleks emalınm təşkili, istehsal tullantılanmn optimal səviyyəyə endirilməsi yolu ilə zərərli hallar törədən amillərin aşkar edilməsi müəssisənin əsas istehsal göstəricilərinin tərkib hissəsi olmalıdu*. Bazar münasibətləri və təbii sərvət təmayüllü istehsal sahələrinin özəlləşdirilməsi dövründə ətraf təbii mühitə dəyən antropogen, texnogen təsirlərin əvvəlcədən aradan qaldınlmasmm iqtisadi səmərəli yollanndan biri, yeraltı,yerüstü sərvətlərdən səmərəli istifada edilməsi, bumm əsasında iqtisadiyyatın dinamik inkişafinm təmin edilməsinin ən zəruri vasitələrindən biri lisenziya hüquqi ilə fəaliyyət göstərməkdir. Uzun müddət fəaliyyətdə olan təbii sərvətlərdən, xüsusilə yeraltı xammal ehtiyat- lanndan istifadə edilməsi mexanizmi yeni İslahatlar dövründə 176 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|