Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
Kadmium ətraf mühitin toksikantıdır (zəhəridir). Ağu- metal olan kadmium, ümumiyyətlə, mühitin ən təhlükəli tok- sinin zəhərli maddəsidir. Təbii mühitdə kadmiuma az miqdarda rast gəlinir, ona görə də onun zəhərləyici təsiri son dövrdə aşkara çıxanlnuşdır. Son 3-4 onillikdə kadmium texniki cəhətdən tətbiq edilir. O, mazut, dizel yanacağmm tərkibində, eyni zamanda ərintilərə əlavələr kimi istifadə edilir. O, həmçinin kadmium piqmentlərinin, istehsala lazım olan laklarm, emal və keramikamn, plastmas üçün stabilizator alınmasında istifadə edilir. Nəticədə, kalium tərkibli plastmas tullantılarının yandıniması zamanı kadmium havaya düşə bilər. Məsələn, hər il Baltik dənizinə 200 ton, havadan isə 45%-ə qədər kadmium tökülür. Əldə edilən məlumatlara görə isə bütün dünyada ətraf mühitə hər il təxminən 5000 ton kadmium tullanır. Kadmium hər bir formada təhlükəlidir - daxilə qəbul edilən 30-40 mq doza artıq öldürücü ola bilər. Buna görə də mate- riahnda kadmium olan bardaqdan limonad içilməsi belə təhlükə törədə bilər. Belə ki, qəbul edilmiş kadmiumun miqdarı orqanizmdən çox ləng (sutkada 0,1%) kənara çıxır, bunun nəticəsində xronik zəhərlənmə baş verə bilər. Bunun nəticəsində ürək simptomları, böyrəklərin və əsəb sisteminin zəifləməsi, sidikdə zülal, cinsi orqanların fəaliyyətinin zəifləməsi, sonradan isə kürəkdə və ayaqda kəskin sümük ağrıları meydana çıxır. Orqanizmdə kadmium, ilk növbədə, böyrəklərdə toplanır, sonra isə böyrəyin 1 q çəkisinə 0,2 mq toplanmaqla özünün astana konsentrasiyasma çatır, nəhayət, ağır sağalmaz zəhərlənmə simptomları əmələ gəlir. Kadmiumun böyrəklərdə çökməsi əvvəlcə hər hansı bir hiss ediləcək klinik simptomlar şəklində büruzə verir. Yalnız özünün yüksək konsentrasiyasma çatdıqdan sonra (təngnəfəslik, sidikdə zülal, qan azlığı və böyrək çatışmazlığı) ağır simptomlar meydana çıxır. Digər tərəfdən, kadmium cinsi vəzilərə (xüsusilə toxumluğa) toksiki təsir göstərir. Kadmium, ətraf mühitdən kənarlaşdırmaq mümkün deyil, o, daha çox toplanaraq, müxtəlif yollarla qida zəncirinə daxil olur. 72 Ancaq kadmiumu biz daha çox bitki mənşəli qidalarla alırıq, İş bundadır ki, kadmium asanlıqla torpaqdan bitkilərə keçir, bitkilər torpaqdan kadmiumun 70%, havadan isə 30%- ni mənimsəyir. Bu münasibətdə göbələklər xüsusilə ciddi təhlükə yaradır, çünki onlar kadmiumu ən jmksək konsentra- siyalarda həyəcana gətirə bilirlər. Məsələn, çəmən şampinyon- larmda 6 mq/kq kadmium (Cd) tapılnuşdır. Digər tərəfdən, bu göbələkdə qurğuşun və civə yığılır. İnsan orqanizminə düşən kadmiumun miqdarı təkcə qida məhsullarının istifadə edilməsindən asıh deyil, əksər hallarda, onun pəhriz keyfiyyətindən asılıdır. Məsələn, qidada azacıq da olsa dəmirin çatışmazlığı kadmiumun toplanmasım sürətləndirə bilər. Kadmium hətta saçlarda da toplana bilir. İnsan cənazələrinin patoloji-anatomik tədqiqi zamanı qeyd edilmişdir ki, son 50 ildə böyrəklərdə kadmiumun tərkibi getdikcə artmışdır. Ən böyük konsentrasiyalara iri şəhərlərin və sənaye rayonlarının sakinlərində rast gəlir. Digər tərəfdən, kadmiuma torpağın münbitliyini artırmaq, kənd təsərrüfatı bitkilərinin (kartof, şəkər çuğunduru və s.) məhsuldarlığını yüksəltmək üçün istifadə edilən gübrələrin tərkibində də rast gəlinir. Bizi əhatə edən mühitin kadmiumla çirklənməsinin mənbələri müxtəlifdir. Məsələn, daş kömürün yandırılması zamanı kadmium havada toplaşır, fosfat gübrələrində rast gəhnir və s. Papiros çəkənlərin orqanizmində kadmium çəkməyənlərə nisbətən çoxdur. 1 siqaretdə təxminən 2 kq kadmium vardır. Əgər hesab etsək ki, gündə 28 siqaret çəkən varsa, onda onun böyrək və qaraciyərində kadmium iki dəfə artıqdır (çəkməyənlə müqayisədə). Belə tədqiqatların aparılması canlı orqanizmdə kadmiumun mövcudluğunun neytral aktivləşmə metodu vasitəsilə öyrənilməsi sayəsində mümkün olmuşdur. Kadmium ən yüksək konsentrasiyalarda bir çox kimyəvi gübrələrdə və plast- mass istehsalı tullantılarında mövcuddur. Civə və qurğuşund 73 an fərqli olaraq kadmium orqanizmdən kənar edilmir. Bitkiçilikdə gübrələr dozasının artırılması kadmiumun yığılmasına səbəb olur. Ona görə də intensiv kənd təsərrüfatına malik vilayətlərdə torpaqlarda kadmiumun yüksək qalığı qeyd edilir. Kadmium və qurğuşunun dəniz balıqlarında təhlükəli səviyyədən aşağı olması aşkar edilmişdir. Diri balıqdan və balıq məhsuUanndan ağır metallann çıxarılması metodları hələlik özünü doğrultmamışdır. Sink ətraf mühitin toksiki zəhəridir. Sink dəniz plankto- nunun böyüməsinə lazımdır, lakin dənizin metallarla çirklənməsi sinkin konsentrasiyasımn suda artmasına səbəb olmuşdur. Norma üzrə 1 litr dəniz suyunda 5 mkq-dan az sink olmalıdır. Bununla yanaşı Britaniya adalarının sahil sularında sinkin ən yüksək miqdarı 4-6 mq-1 tapılmışdır. Belə konsentrasiyah sink bütün plankton bitki orqanizmlərinin fotosintezini boğur. Belə ki, plankton qida zəncirində ilkin halqam və bir çox balıq növləri üçün əsas qida resursunu təşkil edir, ancaq fotosintezin boğulması ağır nəticələrə gətirib çıxara bilər. Ancaq onu da yaddan çıxarmaq olmaz ki, sink bütövlükdə ətraf mühitə təsir edə bilər. Vinilxlorid ətraf mühitin toksikantıdır. Polivinilxlorid (PVX) bu gün həyatımızın vacib komponenti olub, hər şeydən əvvəl qida məhsullarımn qablaşdırıcı materialı kimi əvəzedilməzdir. Belə ki, onu vinilxloriddən əldə edirlər. Belə bir sual meydana çıxır: PVX-dən olan örtüklərdə bəzən qalıq olan vinilxlorid bilavasitə insana zərərli təsir göstərə bilərmi? Həqiqətdə isə PVX istehsal edən fabriklərdə vinilxlorid buxanm udmaq məcburiyyətində olan fəhlələrdə qemongio- sarkoma (bədəndə şişin sürətlə inkişaf edən forması) xəstəliyi baş verir. Məlumdur ki, əvvəllər qida məhsullarının qablaşdınlma- sında örtük kimi istifadə edilən PVX-də hələ vinilxlorid qa- hqları aşkar edilirdi, lakin onlar o zaman təhlükə yarada bilər ki, bir qida üçün istifadə ediləsi qaba sonralar yağlı maye tökülsün. 74 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|