Raqobatlashuvchi firmaning qisqa muddatli oraliqdagi taklif chizig’i

10.5-rasm. Raqobatlashuvchi firma foydasi.

Rasmda, boshlang`ich narx bo`lganda umumiy foyda to`rtburchak yuzi bilan ifodalansa, narx oshib bo`lganda umumiy foyda qiymati ham oshadi va to`rtburchak yuzi bilan ifodalanadi.Shuni ham eslatish o`rinliki, firma qisqa muddatli oraliqda har doim ham foydani maksimallashtiravermaydi. Ko`p hollarda o`zgarmas xarajatning oshib ketishi umumiy o`rtacha xarajatni oshirib yuboradi (12.5-rasm). Natijada, foydani maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi da narx o`rtacha umumiy xarajatdan kichik bo`ladi, ya`ni va shuning uchun ishlab chiqarishning o`rtacha yo`qotishiga (zarariga) teng. Shhtrixlangan to`rtburchak yuzi firmaning umumiy yo`qotishini bildiradi. Lekin, firma qisqa muddatli oraliqda zarar ko`rsa ham kelajakda narx oshishi yoki ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishi evaziga foyda olish maqsadida ishni davom ettiradi.

10.6-rasm. Raqobatlashuvchi firmaning qisqa muddatli
oraliqdagi yo`qotishlari.
Umuman olganda, raqobatlashuvchi firma qisqa muddatli oraliqda ishlab chiqarishni davom ettirishi yoki davom ettirmasdan ishlab chiqarishni to`xtatishi to`g`risidagi qarorni qabul qilishda firma o`z daromadini umumiy o`rtacha xarajat bilan emas, balki faqat o`rtacha o`zgaruvchan xarajat bilan taqqoslaydi. Nima uchun deganda, o`zgarmas xarajatlar sarflanib bo`lingan va ularni firmani yopganda ham kamaytirib bo`lmaydi. Shuning uchun ham narx o`rtacha o`zgarruvchan xarajatdan yuqori bo`lib, o`rtacha umumiy xarajatdan past bo`lganda firma kelajakda foydaga chiqish maqsadida ishlab chiqarish zarar ishlasa ham o`z faoliyatini davom ettiradi va shu bilan birga umumiy zararni minimallashtirishga harakat qiladi. Nima uchun deganda, bu narx o`rtacha umumiy xarajatdan kichik bo`lgani bilan, u firmaning o`zgaruvchan xarajatlarini (xom ashyo sarfi, ish haqini) qoplaydi, bundan tashqari o`zgarmas xarajatning ham ma`lum qismini qoplaydi.
Umumlashtirib aytadigan bo`lsak, raqobatlashgan bozorda harakat qilayotgan firma qisqa muddatli oraliqda xarajatlari bilan daromadlarini taqqoslagan holda foydani maksimallashtirishda chekli mahsulot va ishlab chiqarishni to`xtatish qoidasiga amal qiladi. Chekli mahsulot qoidasiga ko`ra firma mahsulot ishlab chiqarish hajmini chekli daromad bilan chekli xarajatni tengligini ta`minlaydigan darajada ushlab turishga harakat qiladi .
Ishlab chiqarishni to`xtatish qoidasiga ko`ra firmaning iqtisodiy foydasi har qanday ishlab chiqarish hajmida noldan kichik bo`lsa, ya`ni raqobatlashgan bozordagi narx o`rtacha o`zgaruvchan xarajatdan kichik bo`lsa (12.7-rasmda B nuqta), firma yopiladi (ushbu bozordan ketadi, faoliyatini tugatadi). B nuqta firmaning yopilish nuqtasi hisoblanadi.