Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Miletli Fales (b.e.ə. 640-556)
- “Göy haqqında”
- Platon (b.e.ə. 427-347) Aristotel (təx. b.e.ə. 384-322)
25
Miletli Fales (b.e.ə. 640-556) Həmin dövrdə Pifaqor Lesbos adasında, Finikiyada, Misirdə və Babilistanda olmuş və tarixi sənədlərin saxlanıldığı binalara daxil olmaq üçün imkan tapmışdır. Babilistanda olarkən Pifaqor (12 il orada qalır) Haldey müdriklərinin tədris metodunun vasitəsilə astronomiya, astrologiya, tibb və riyaziyyat elmlərinə tam yiyələnir. Siciliya adasının Kroton şəhərində o, öz məktəbini açır və orada ilk dəfə Yerin kürə şəkildə olması fikri yürüdülür. On rəqəminin ideal olması üçün Pifaqor bildirmişdi ki, göydə
26 on planet olmalıdır. 1 Halbuki həmin dövrdə Günəş, Ay və beş planet məlum idi. (Yer planetindən başqa). Pifaqor belə bir fikir söyləmişdir ki, Yer kürə şəklindədir və o heç bir dayaq olmadan fəzadan asılıbdır. Aristotel (b.e.ə. 384-322) “Göy haqqında” əsərində Yerin çevrə uzunluğunun ölçüsünü göstərmişdir və qeyd etmişdir ki, Yerin radiusu, indiki ölçülərlə 10000 km-ə bərabərdir. Onun fikrincə, torpaqlar, sular, hava və od məhvedilməz materiyadan – efirdən – təşkil olunub və onlar sfera şəklin- də bir-birinin üstündə sıra ilə yerləşir.
1 Д. К. Самин. Сто великих ученых. Москва, «Вече», 2002. стр.8
27
Pifaqor (təx. b.e.ə. 580-500) Yunanlar düşünürdülər ki, bütün yeri Okean əhatə edir və onun suları əbədi burulğan vasitəsilə yer ətrafında dövr edir.
1
1 Н. А. Кун. Легенды и сказания Древней Греции и Древнего Рима. Москва, «Правда», 1990. стр.25
28 Aristotel və ondan sonra gələn sələfləri, həmin dövrə qədər mövcud olan Yerin öz oxu ətrafında fırlanması və Kainatda dövr etməsi ideyasını rədd edirdi. Onlar bunu onunla izah edirdilər ki, əgər Yer öz oxu ətrafında fırlanır- sa, onda əks tərəfdə əsən küləklər Yerin üzərində yerləşən bütün əşyaları qərb istiqamətində itələyib aparacaq. Bu barədə alimlər bir neçə arqumentlər gətirirdilər. 1
quruluşuna dair nə qədər də hepotezalar və elmi dəlillər gətirirdilər, bir o qədər də sonrakı alimlərin işləri yüngülləşirdi. Samoslu Aristarxın (təx. b.e.ə. 320-230) bir neçə işi bizim dövrə qədər gəlib çatmışdır. Ona Günəş ilə Ayın bucaq ölçüsünün məsafəsini təyin etmək müəssər olmuşdur. Aristarx hətta Aya və Günəşə qədər olan məsa- fəni də tapmağa cəhd göstərmişdir. Onun hesablamalarına görə Yerdən Aya qədər məsafə - Yerin 19 radiusuna bərabərdir, Günəşə qədər olan məsafə isə həmin məsafədən 19 dəfə çoxdur. Məhz Yer ilə Günəş arasındakı ölçünün böyük olmasını nəzərə alan alim belə bir fikir söyləməyə məcbur olmuşdu ki, “tərpənməz ulduzlar və Günəş fəzada öz yerlərini dəyişmirlər, bununla da Yer dairəvi olaraq Günəş ətrafında dövr edir”.
1 Д. К. Самин. Сто великих научных открытий. Москва, «Вече», 2002. стр. 257
29
Bu haqda sonradan Arximed də fikir söyləmişdi. Demə- li, belə çıxır ki, Aristarx Nikolay Kopernikdən hələ xeyli əvvəl Yerin Günəş ərafında dövr etməsi barəsində fikir yürütmüşdü. Sadəcə olaraq o, polşa alimi kimi bu ideyanı elmi baxımdan sübut edə bilməmişdi. Həmin elmi nailiyyətləri əldə etmək üçün ilk növbədə riyaziyyat, astronomiya və coğrafiya elmlərini inkişaf etdir- mək lazım idi. Bu sahənin təkamülü üçün Aristotel, Hip- parx, Ptolemey, Evklid, Arximed və Eratosfen kimi məşhur alimlər, bəşəriyyət tarixində əvəzsiz rol oynamışdılar. Həmin dövrdə əldə olunan ən xırda elmi nailiyyət, hər bir Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|