Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Xristofor Kolumb, Nəsirəddin Tusi və Amerika qitəsinin həqiqi kəşfi”
- “Əsr- ləri qabaqlamış alim – Nəsirəddin Tusi”
- “Əsrləri qabaqla- mış alim – Nəsirəddin Tusi”
9 təhsili olmayan adamın böyük həcmli kitablar yazması, şübhəsiz onun istedadlı şəxs olduğuna dəlalətdir. Bununla birlikdə, sistemli təhsilinin olması müəllifin daha çətin və mürəkkəb mövzularla məşğul olmasına zəmin yaradardı. Ramiz Dəniz məhsuldar işləyən müəlliflərdəndir və bu bizə onun yeni kitablarını gözləməyə əsas verir. Ona yorulmamaq və uğurlar arzu edirəm.
10
Qarşımda cavan yazşıçının yeni əsərinin əlyazmasını bir redaktor kimi oxuyuram. Bu əsər müəllifin Nəsirəddin Tusi yaradıcılığının onlarla sahəsinin bir hissəsinə, əsasən astronomiyaya gətirdiyi yeniliklərin yaratdığı elmi sensas- siyanın xalqına bəxş etdiyi bədii-elmi izahıdır. Müəllif əvvəlki trilogiyadan sonra yaratdığı “Xristofor
rəddin Tusinin elmi yaradıcılığının böyük coğrafi kəşflərin başlanmasında və yerinə yetirilməsində nə kimi rol oyna- masını sübut etməyə çalışmışdı. O, göstərmişdi ki, Tusinin yaradıcılığı hansı yollarla Xristofor Kolumbun vətəni İtali- yaya çatmış, onu Kolumb tədqiq etmiş və Hindistana səya- hətini təşkil etmək üçün bu məlumatlarla birlikdə İspaniya- ya getmişdir. Müəllifin həmin əsərində Tusinin Qərbi Avropa elminə, o cümlədən ümumibəşəri kəşfələrə yol açmağa imkan yaradan yaradıcılığından bəhs edilmişdir. Ramiz Qasımovun indiki redaktə etdiyim kitabı – “Əsr-
işə sövq edən hansı qüvvədir? Müəllif alim haqqında olan bu əsərin yazılmasına başlayaraq onun yaradıcılığına o qədər dərindən bələd olmuşdur ki, özünün topladığı məlu-
11 matlar müəllifi narahat etməli olmuş, Tusi haqqında ikinci əsərini yazmağa məcbur olmuşdur. Bu əsərin ümumi məna- sını ümumiləşdirərək onu qısaca olaraq “Əsrləri qabaqla- mış alim – Nəsirəddin Tusi” qoymuşdur. Axı bu alimin astronomiya, riyaziyyat, həndəsə, etika, pedaqoqika, fəlsəfə və sair elmlər sahəsində yaratdığı əsərləri əksər əhaliyə, xüsusilə onun soydaşları olan bizim yaddaşımıza lazımınca çatdırılmayıb. Ona görə də redaktə etdiyimiz əsərdə müəllif haqlı olaraq yazır: “...mən bir azərbaycanlı kimi millətimin nümayəndəsi olan alimlərin elmi irsini ön cərgəyə çəkərək, onların elmi fəaliyyəti ilə maraqlanmağa başladım... Azər-- baycanın görkəmli şəxsiyyəti... Mühəmməd Nəsirəddin Tusinin elmi, dövrü fəaliy-yəti mənim marağıma səbəb oldu... O, dünya əhəmiyyətli elmi ixtiraların sahibi ola-ola müasir dövrdə nəinki dünya miqyasında, hətta yaşadığı regionda kifayət qədər tanınmamış bir alim kimi qalır”. Müəllif özünün ürək ağrısı ilə preambula seçdiyi bu girişdən sonra Tusi yaradıcılığının bir çoxları tərəfindən insafcızcasına istifadə edib öz adlarına keçirilməsinə acıyır. Oxucu diqqət yetir! Qərb dünyasının fəxr etdiyi Polşa astronomu Nikolay Kopernik özündən 250 il əvvəl yaşamış Tusinin aşağıdakı “birinin diametri o birinin diametrinin
masına istinad etmədən olduğu kimi özünün “Göy
12
teoremi Tusi ilk dəfə isbat etmiş və “Astronomiya xatirə- ləri” kitabına daxil etmişdir. Danimarkalı astronom Tixo Bragenin rəsədxanasında Marağada ilk dəfə icad olunmuş “divar kvadrantının” bir neçəsi Marağa rəsədxanasında yaradılmışdır. Tusinin cihazları və əsərlərinin elmi ideya- ları Qərbi Avropada, Çində, Hindistanda astronomiyanın, riyaziyyatın inkişafına təsir etmişdir. Bax, bunlar bizə, Tusinin soydaşlarına məlum olmaya- raq qalır. Ona görə də nəşr üçün hazırlanan bu əsərdə yazıçı Ramiz Qasımov Tusi haqqında bu samballı əsəri yazmaqla onu öz xalqına layiqincə tanıtmağa çalışmışdır. Bu məqsədlə müəllif Nəsirəddin Tusinin dünya elmində kimliyini tanıtmaq üçün tarixin dərinliyinə baş vurmalı olmuşdur. Dünyada kosmoqrafiyanın inkişafına qısa təhlil vermiş, bu işdə Azərbaycan alimlərinin, xüsusilə Tusinin yaradıcılığına geniş baxmışdır. Əsasən onun astronomiya və riyaziyyat, həm də doplomatiya sahəsindəki fəaliyyətinə daha dərindən baxmışdır. Müəllif sübut etmişdir ki, Tusinin yaratdığı cihazların qalıqları dünyanın bir çox elmi mərkəzlərində və muzeylərində qalmaqla, onlar o yerlərə aparılan vaxtdan sonra uzunmüddət oralardakı alimlərin elmi təfəkkürün inkişafına kömək etmişdir. Bu cəhətdən müəllif əsərinin bir başlığını “N. Tusinin dünya miqyasın- Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|