Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmddov onun antipoduna çevrilmişdir. Buna görə də, Robert fon Mol hüquqi dövləti polis dövlətinə qarşı yönələn reaksiyadan irəli gələn «əqlin dövləti» hesab edirdi. Həmin dövrdə Almaniyada hüquqi dövlət barəsində formalaşmış nəzəri fikrin əsas müddəalarında onun aşağıdakı xarakterik xüsusiyyətlərə malik olduğu göstərilir: 1.
Dövlət tanrının iradəsilə yaranan və ilahi nizamı özündə təcəssüm etdirən təşkilat deyil, o, ümumilikdə hamının, həmçinin ayrı-ayrılıqda hər bir kəsin maraqlarına uyğun gələn yaşayış tərzidir. Dövlət nizamının əsasını öz taleyini sərbəst surətdə həll edə bilən, digərləri ilə bərabər hüquqlara malik olan azad fərd və onun yer üzərindəki həyatı ilə bağlı olan maraq və məqsədləri təşkil edir. İnsanın fövqəltəbii yönümlü maraqları və fəaliyyəti, mənəviyyat sahəsi və din hüquqi dövlətin səlahiyyətlərindən kənarda qalır. 2.
məqsəd və
vəzifələri şəxsin azadlığının, təhlükəsizliyinin, özünü inkişaf etdirmək imkanlarının təmin edilməsi, mülkiyyətinin qorunması ilə məhdudlaşır. 3.
prinsiplərinə uyğundur. Onlara, ilk növbədə, əsas vətəndaş hüquqlarının tanınması, mülkiyyətin təminatı, məhkəmələrin müstəqilliyi, hökumətin məsuliyyət daşıması, qanunların hakimiyyəti (aliliyi), nümayəndəlilik institutunun mövcudluğu və xalqın qanunverici hakimiyyətdə iştirak etməsi ilə əlaqədar olan prinsiplər aiddir.'' Liberalizmin inkişafının ilk dövrlərində hüquqi dövlət ideyasının konkretləşməsi baxımından qanun anlayışı mühüm rol oynamışdır. Həmin dövrdə qanun anlayışı maddi və prosessual əlamətləri özündə birləşdirən, xalqın verdiyi razılığa görə həyata keçirilən və formallıq xüsusiyyətinə malik olan ümumməcburi universal norma kimi təsəvvür edilirdi. Bu cür başa düşülən qanun inzibati aparat üçün də ümumməcburi hesab olunurdu. ' Соколов A.H. Правовое государство: от идеи до ее материа лизации. S. 46-47.
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Onu da qeyd etməliyik ki, hətta yeni dövrdə də hüquqi dövlət ideyası düz bir xətt üzrə inkişaf etməmişdir. Belə ki, XIX əsrin ikinci yarısında hüquqi dövlət ideyasının «formal» səviyyəyə reduksiya edilməsi nəticəsində hüquqi dövlət hüquqiliyi formal qanunlar vasitəsilə müəyyənləşən dövlət kimi yox, «formal hüquqi dövlət» kimi şərh edilməyə başlamışdır. Bu məsələdə mühüm rol oynamış konservativ filosof Fridrix Yulius Ştal öz mühazirələrində deyirdi ki, dövlət hüquqi dövlət olmalıdır. Dövlət hüququn köməyi ilə öz fəaliyyətinin, həmçinin vətəndaşların azadlıq sahəsinin hüdudlarını dəqiq müəyyənləşdirməli və dövlət borcu kimi hüquq sahəsi ilə müəyyənləşən çərçivədə mənəvi ideyanı həyata keçirməlidir (onun həyata keçirilmə məcburiyyətini təmin etməlidir). Lakin bunlar dövlətin məqsəd və məzmunu deyil, onun növünü və xarakterini müəyyənləşdirməlidir. Göründüyü kimi, Ştalı maraqlandıran dövlətin məqsəd və məzmunu yox, dövlətdə hakimiyyətin hansı formada həyata keçirilməsi məsələsidir. Ştaldan sonra onun fikirlərini Rudolf fon Qneyst inkişaf etdirmişdir. Qneystə görə, hüquqi dövlətdə dövlət idarəetməsi qanunlar çərçivəsində həyata keçirilir. Lakin bu zaman qanunlar icra hakimiyyətinin həyata keçirdiyi fəaliyyətin məzmununu yox, hüdudlarını və çərçivəsini təşkil edir. Bundan əlavə, hüquqi dövlət idarəetmə zəncirinin həlqələrini özünüidarəetmə formasında təşkil edir. Belə bir özünüidarəetmə yerli dövlət məsələləri həll edilərkən dövlətin müəyyənləşdirdiyi qanunlara uyğun qaydada əhalinin dövlət qurumlarında iştirak etməsi ilə ifadə olunur. Bununla da, ictimai qüvvələr yerli Və regional səviyyələrdə dövlətlə təşkilatlanmış qaydada aktiv əməkdaşlıq edə bilirlər. Qneystə görə, hüquqi dövlət ideyasının həyata keçməsi, ilk növbədə, möhkəm inzibati qanunların tətbiqinə əsaslanır. F.Y.Ştala və R.fon Qneystə yaxın mövqedən çıxış edən XIX əsrin tanınmış alman hüquqşünas alimləri Otto Ber, L.fon Şteyn, O.Mayer hüquqi dövləti inzibati sistemin qanunla bağlı olması, qanun pozuntusuna yol verən məmurların öz əməllərinə görə məsuliyyət daşıması və bu kimi bir sıra prinsiplərə riayət edən. 595 ilqar Məmmədov konstitusion əsası olan inzibati hüququ inkişaf etmiş dövlət kimi xarakterizə edirdilər. Onların fikrincə, hüquqi dövlətin mövcudluğu, ilk növbədə, inzibati sistemin həyata keçirdiyi fəaliyyətin hüquqi cəhətdən nizamlanması və məhkəmənin nəzarətində ola bilməsi ilə bağlıdır. Dövlət və hüquq haqqında bu cür görüşlər, konsepsiyalar XIX əsrin ikinci yarısında hüquqi pozitivizmin formalaşmasına və inkişaf etməsinə yaxından təsir göstərmişdir. Həmin konsepsiyalarda hüquqi dövlətin formal-hüquqi izahı verilmiş, nəzəri-hüquqi və fəlsəfi yöndən izah edilməsinə isə bir o qədər də böyük əhəmiyyət verilməmişdir. O dövrdə Q.Meyer və Q.Anşyus tərəfindən hazırlanmış Almaniyanın dövlət hüququna aid dərslikdə deyilir ki, hüquqi dövlət ədliyyənin və inzibati sistemin təbəələrə münasibətini elə bir hüquqi qaydaya salır ki, bunun nəticəsində həmin sistemin nümayəndələri qanunlara zidd hərəkət etməyə cürət etmir və təbəələrin azadlığına da yalnız qanunun icazə verdiyi dərəcədə müdaxilə edirlər.'’ Buradan da görünür ki, həmin bu mövqedən çıxış edən hüquqşünas alimləri qanunların humanist dəyəri, mahiyyəti maraqlandırmır, onlar hüquqi dövlət barəsində formal-hüquqi xarakterli bir təsəvvür formalaşdırmağa üstünlük verirlər. XIX əsrin ikinci yarısı, XX əsrin əvvəllərində Avropada hüquqi pozitivizmi K.Gerber, D.Daysi, G.Yellinek, R.Yerinq, N.Korku- nov, P.Laband, A.Esmen və s. məşhur hüquqşünas alimlər təmsil edirdilər. Hüquqi pozitivizm konsepsiyalarının əsas məğzini dövlət hakimiyyətinin pozitiv hüquqla məhdudlaşması ideyası təşkil edir. Hüquqi pozitivizmin nümayəndələri hüquqla qanun arasında fərq qoymurlar. Onlar hüququn nə olduğunu müəyyənləşdirərkən yalnız dövlət tərəfindən müəyyənləşən və müdafiə olunan normalarla (hüquq normaları ilə) məhdudlaşırlar. Onların fikrincə, hüquq özündə yalnız dövlət tərəfindən müəyyənləşən hüquq normalarını əks etdirir və dövlətin həyata keçirdiyi hüquq- yaradıcılığının nəticəsi kimi çıxış edir. Buna görə də, hüquqi döv- ’ Соколов A.H. Правовое государство: от идеи до ее материа лизации. S. 57.
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|