Qapaq yumsaq indd

Rayonun k ndl ri v  oykoniml rin etimologiyası
43
RAYONUN K NDL R  V  OYKON ML R N
ET MOLOG YASI
Tarix n Az rbaycan razisind  m skunla mı , ölk mizin  müx  -
t lif yerl rin  yayılmı  tayfalar, tir l r, n sill r toponiml rd , oy-
koniml rd  iz qoymu lar. H min izl r n sild n-n sil  irs n keçmi ,
folklorda, yadda larda, yazılı m nb l rd  ya amı dır.
A su rayonu  razisin  78 k nd v  1  h r daxildir. H r bir 
k nd adı, maraqlı etimologiyası il  seçilir. A suçay v  Girdiman-
çay vadisind  mövcud olmu , z man miz  qalıqları g lib çatmı
q dim k ndl r, ya ayı  yerl ri, obalar d y rli tarix v   m d niyy t
abid l ridir. Bu q dim ya ayı  m sk nl rinin adlarının etimologiya-
sı haqqında mü yy n m lumatlar verm k mümkündür.
K nd adlarının, oykoniml rin yaranmasında bir sıra amill r i -
tirak etmi dir:
Tayfaların, tir l rin, n sill rin öz adlarını
b dil dirdiyi
1.
oykoniml r;
Antroponiml rd n –  xs adlarından yaranan oykoniml r;
2.
Dini rütb l rd n yaranan oykoniml r;
3.
r b m n li oykoniml r;
4.
Fars m n li oykoniml r;
5.
Co rafi yerl m y  gör  adlanmı  oykoniml r.
6.
XIX–XX srin vv ll rin  aid m nb l rd   k ndl rl  yana ı
obaların da adları ç kilir. Bel  obaların h m qı laq, yaylaq torpaq-
ları, h m d  daimi bin l ri olurdu. Burada h min obaların vaxtil
m skun oldu u bin l rin b zil rini k nd anlayı ı altında qeyd 
edirik.
Oykoniml rin etimologiyası v   k ndl r haqqında b zi bilgil r
a a ıdakı kimidir:
A su – A su toponiminin birinci komponenti a  “çayın suyu-
nun keyfiyy tini, içm y , istifad y  yararlılı ını, yüngül oldu unu”

---

A su dün nd n sabaha
44
bildirir. Bu ad öz m nb yini bulaq sularından aldı ına gör  ona ve-
rilimi dir. Toponimin ikinci komponenti burada “çay” m fhumunu
ifad  edir. Bir sıra türk dill rind  su “su” m nası il  yana ı “çay” 
m nası da da ıyır. Bu söz sonuncu m nada yalnız hidroniml rin
ikinci komponenti yerind  i l dilir.
h r öz adını hidronimd n – enli d r l rl
irvan düzün  çı-
xan A su çayının adından götürmü dür. A.A.Bakıxanov qeyd edir 
ki, Nadirqulu xan 1735-ci ild
amaxı halisini A su çayı sahilind
yeni saldı ı
h r  köçürdü.
A su
h rinin adı b zi m nb l rd  Yeni  amaxı kimi d  verilir. 
Bu amaxı halisinin A su k ndin  köçürülm si il  ba lıdır. Tarixi 
amaxı
h rin  bu dövrd n Köhn
amaxı, A su k ndin  is  Yeni 
amaxı deyilmi dir.
Tarixi Beyl qan
h ri il  d  ba layanlar oldu una gör  A sunu
b z n Beyl qan
h ri d  adlandırırlar.
XVIII
srd  mövcud olmu
h r öz adını A su çayından
götürm kl  m nb l rd  daha çox A su kimi göst rilir.
Abasxanlı – A su rayonunda gec m skunla mı  bir sıra k ndl ri
tarixi kök etibarı il  gorus II garis etnonimi il  ba lıdır. Bel  ki, bu 
k ndl rin ilkin adları Gorus Abasxanlı, Gorus A alarb yli, Gorus 
A a Arx v  s. olmu dur. Sonralar oykoniml rin “Gorus” hiss si
i  l nm mi , yalnız ikinci komponentl r qalmı dır.  irvan xanlı ı
dövründ  Çaparlı, Abasxanlı v  A arx k ndl ri Gorus mahalına daxil 
idi. Qızılba  tayfalarından biri olan Gorusların irvanda yerl dikl ri
razi Gorus mahalı adlanmı dır. Gorus mahalını XVIII  srd
ir-
van xanı Mustafa xanın kür k ni A aki i b y idar  edirdi. Oykonim 
“Abbas xanın n slind n olanlar, abbasxangill r” m nasındadır.
K nd irvan düzünd  yerl ir.
A ab yli – K ndin tam adı Hacı A ab yli formasındadır.  r b
bdülk rimli tayfasının tir l rind n biri olan A ab yli tir si is
A ab y Hacalıb y o lu adlı bir b y  m nsub ail l rin adıdır.
K nd A su çayının sahilind , irvan düzünd  yerl ir.

---

Rayonun k ndl ri v  oykoniml rin etimologiyası
45
A arx – Ya ayı   m nt q si eyniadlı arxın yaxınlı ında salın-
dı ına gör  bel  adlanmı dır. A  (burada r ng m nasında) v  arx 
(suyu mü yy n sah y  axıtmaq üçün suvarma kanalı) sözl rind n
ibar tdir.
K nd irvan düzünd  yerl ir.
Aratlı – Curu lu – Aratk nd oykonimini adı 1917-ci il  aid 
m nb l rd  Gorus-Aratk nd formasında göst rilir. 1933-cü il  kimi 
yalnız bir Aratk nd olmu dur. Sonralar k nd böyüy r k parçalan-
mı , iki k nd yaranmı dır. Onlardan q dim Aratk nd I, sonra yara-
nan Aratk nd  is  II f rql ndirici lam ti artırılmı dır.
1992-ci ild n I Aratk nd M
diqanlı, II Aratk nd is  Curu lu
adlanır. Aratk nd oykonimi monqol ordusu t rkibind  Az rbaycana
g lmi  oyratlarla  laq l ndirilir. Curu lu is  h min tayfaya m nsub
tir l rd n birinin adıdır.
K nd irvan düzünd dir.
Axundlu – XIX  srin vv ll rind
irvan yal tinin Xançoban 
mahalına daxil olan Axundlu k ndi razisind , 1824-cü ild  10 ail
ya adı ı m lumdur. XIX  srd
irvan razisind  30-60 ail lik nüfu-
za malik k ndl r üstünlük t kil edirdil r. Lakin bu dövrd  Axundlu 
kimi 5-10 ail lik nüfuza malik k ndl r d  az deyildi.
XIV–XIX srl rd  Az rbaycan razisind ki bir çox toponiml r
öz m nb yini “pir”, “molla”, “seyid”, “axund” kimi dini rütb l rd n
götürür. Axundlu toponimind  “axund” v  “lu” hiss cikl rind n
ibar t olub, dini rütb  adı il  ba lıdır.
K nd irvan düzünd  yerl ir.
B yimli – B yimli oykonimi B yim-li hiss cikl rind n iba-
r tdir. B yim
xs adından yaranmı dır. Yerli m lumata gör  ya a-
yı  m nt q sini B yim adlı çoxu aqlı bir dul qadının övladları bina 
etdiyi üçün bel  adlanmı dır. K ndin razisi keçmi d   b yimli ic-
masının yaylaq yeri olmu dur. Qı laqları is  indiki Z rdab rayonu 
razisind dir. B yimli k ndi razisind  B yimli qalası yerl ir. 
K nd Girdiman çayının sahilind , düz nlikd dir. 

---