P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

0 ‘z-o‘zini  kuzatish

N o m id a n   k o 'r in ib   tu rib d ik i,  ta d q iq o tc h i  o 'z - o 'z i n i   k u z a tish   b ila n  

o 'z id a g i  psixik  h o d isa la m i  tek sh irad i.  Bu  h o ld a   ta d q iq o tc h i  psixik  ja r a ­

y o n la r  va  h o la tla rn in g   ichki  to m o n i  -   o d a m n in g   subyektiv  k ec h in m a la ri 

q a n d a y   ro 'y   b e rsa,  u larn i  shu  h o lid a   tasvir  etish  va  an iq lab   olishga  in tila - 

di.  Psixolog  o 'z   ta d q iq o tla rid a   tek sh irilg an   k ish ilarn in g   o 'z - o 'z in i  k u zatib  

o lgan  m a ’lu m o tlarig a   h a m   asoslanadi.

P sixologiya  vujudga  kela  b oshlagan  V  a srd a n   to rtib  to  b izn in g   era m iz - 

g ac h a   va  X IX   asrn in g   deyarli  oxirigacha  o 'z - o 'z in i  k uzatish  m eto d i  yoki 

in tro sp ek tiv   m e to d   ruhiy  h ayot  h o d isalarin i  b ilish n in g   b ird a n -b ir  m e to d i 

b o 'lib   keldi,  d esa  b o 'la d i.

X IX   a srn in g   ik k in ch i  y arm id an   b o sh lab   o 'z - o 'z in i  k u zatish   m e to d ig a  

ta n q id iy   k o 'z   b ilan   q aralad ig an   b o 'lib   q o ld i.  Bu  m e to d n in g   b ir  q a n c h a  

k am ch ilik lari  borligi  m a ’lu m   b o 'ld i.  O 'z - o 'z in i  k u zatish d a  ta d q iq o tc h i 

h a m ,  tek sh irilad ig an   h a m  tekshiruvchi  o b y ek tg a b o 'lin ib  qolishi  bu  m e to d ­

n in g   eng  m u h im   k am chiligi  ekanligi  k o 'rsa tild i.  H o lb u k i,  n o rm a l  kish ilar

---

shaxsining  a m a ld a   b u n d a y   « b o 'lin ib   ketishi»  m u m k in   em as.  0 ‘z - o ‘zin i 

kuzatishda psixik h o d isa la m i  (m asalan,  sh o d lik  yoki qayg‘u  hissini,  ta fa k k u r 

jara y o n in i)  h a m   b o s h d a n   kechirish,  h a m   sh u   h o d isa la m i  o ‘rg a n ish   ju d a  

qiyin  ek an lig i,  b a ’z a n   esa  b u tu n la y   m u m k in   b o ‘lm asligi  k o ‘rsatib   o ‘tild i. 

O 'z - o 'z in i  k u z a tish   m e to d in in g   c h ek la n g a n lig in i  h a m   u n in g   k a m c h ilig i 

deb  b ilish  k erak .  P sixolog  o ‘z - o ‘zini  k u z a tish   y o ‘li  b ila n   faqat  o ‘z  p six i­

kasini  o ‘rg a n a d i-d a ,  axir.  S h u n d ay   b o 'lg a c h ,  o d a m   psixikasi  h aq id ag i  fan  

faqat  psix o lo g lam in g  o ‘z psixologiyasiga a ylanib  ketadi.  B u n d ay  psixologiya 

m a d a n iy   ta ra q q iy o t jih a tid a n   yuksak  d a ra ja d a   tu rg a n ,  o ‘z  ixtisosiga  k o ‘ra 

o ‘z in i- o ‘zi  k u z a ta   o la d ig a n   va  o ‘z in i- o ‘zi  m u h o k a m a   qila  o la d ig a n   k ish i­

la r psixikasi  h a q id a g in a  bilim  beradi.  A m m o  m a d a n iy  ta ra q q iy o tn in g  p a st- 

roq  b o sq ic h id a   tu rg a n   k ish ilar  psixikasi  h a q id ag i  t a ’lim o t  h a m ,  b o la la r 

psixikasi  h aq id ag i  t a ’lim o t  h am   psixologiyaga  q o ‘shilishi  kerak.  M a d a n iy  

ta ra q q iy o tn in g   p a s tro q   b o sq ic h id a  tu rg an   k ish ila r  va b o la la r  esa  fa n   n u q ­

tayi  n a z a rid a n   o ‘z - o ‘zin i  k u zata  olm asligi  tab iiy .  D e m a k ,  o ‘z - o ‘zini  k u ­

z a tish   y o ‘li  b ilan   o d a m   psixik  ta ra q q iy o tin in g   tu rli  b o sq ic h la ri  h a q id a  

bilim   olib  b o 'lm a y d i.

N ih o y at,  o ‘z - o ‘zini  kuzatish  m e to d in in g  y a n a   b ir k a tta   kam chiligi  sh u - 

ki, bu  y o 'l  bilan o lin g a n   m a ’lu m o tlar psixik h a y o t  h o d isalarin i tu rli y o 's in d a  

b ir  to m o n la m a ,  subyektiv  talq in   qilishiga  olib  kelishi  m u m k in .  M asalan , 

o d am n in g   x arak terin i  tekshirayotgan  psixologning  o 'z i  egoist  b o 'lsa ,  o 'z -  

o 'z in i  k uzatish  n a tija la rid a n ,  egoizm   —  h a r  q a n d a y   x a ra k te m in g   m u h im  

belgisidir,  deb  xulosa  chiqarishi  m um kin.  D u n y o d a   saxiy,  o liyjanob  xarak- 

terli  kishilar  borligini  b u n d a y   psixolog  faqat  o 'z - o 'z in i  k uzatish  y o 'li  bilan 

bila  olm aydi.  Z o h ira n   k o 'rin ad ig an   narsa  b u   y e rd a   H aq iq at  b o 'lib   tu y u li- 

shi,  yakka  h o d isa  u m u m iy   hodisa  b o 'lib   tu y u lish i  m u m k in .  H o lb u k i,  h a r 

q an d ay   ilm iy  bilim   obyektiv  va  chin  bilim   b o 'lish i  kerak.

O 'z - o 'z in i  k u z a tish   y o 'li  bilan  subyektiv  rav ish d a  k o 'n g ild a n   k e c h a - 

digan  fa k tla m i  a n iq la sh ,  tasvirlash  m u m k in ,  a m m o   u larn i  h a r to m o n la m a  

tu sh u n tirish   m u m k in   em a s.  Psixik  h o d isan i  tu s h u n tiris h   —  u n in g   sab ab i- 

n i,  n erv -fizio lo g ik   asosini  to p ish   va  o d a m   y a sh ay d ig an   ijtim oiy  sh aro it 

b ilan  b o g 'la n g a n lig in i  a n iq lash   d e m a k d ir,  b u la m in g   h a m m a si  esa  o 'z -  

o 'z in i  k u z atish   d o ira sid a n   ta sh q arid ad ir.  F a n n in g   vazifasi  fa k tla rn i  tasv ir 

e tish d a n g in a   ib o rat  em a s,  balki  aso san   sh u   fa k tla rn i  tu s h u n tiris h ,  u la r­

ning  q o n u n iy a tla rin i  k a s h f e tish d an   iborat.  O b y ek tiv   m e to d d a n   fo y d a la n - 

g a n d a g in a   b u n g a   e rish ish   m u m k in .

A m m o ,  o 'z - o 'z in i  k u zatish   m e to d in in g   y u q o rid a   ay tilg an   k a m c h ilik ­

lari  bu  m e to d n i  p sixologiyada  keraksiz,  g 'a y riilm iy   m e to d   d e b   b u tu n la y  

rad  etish g a  asos  b o ‘lm asligi  kerak,  a lb a tta .  B u  k a m c h ilik   va  q iy in c h ilik - 

larn in g   h a m m a si  h a m   o 'z - o 'z in i  k u z a tish d a   u c h ra sh i  m u m k in ,  lekin  u la r 

h a m ish a ,  o 'z - o 'z in i  k u z a tish n in g   h a r